2. Nabycie normalne: corpore et animo.

a) Corpus. Przy nabyciu pierwotnym akt objęcia rzeczy w fizyczne władanie (corpore) musiał być wyraźny, przejawiał się z reguły poprzez użycie siły.

• Przy przeniesieniu posiadania wymogi były łagodniejsze. Normalnym sposobem było wydanie rzeczy „z ręki do ręki” (traditio). Wystarczyło jednak również np. złożenie towaru w domu nabywcy.

b) Animus. Przy nabyciu pierwotnym sam akt fizycznego zawładnięcia rzeczą świadczył wystarczająco o woli nabywającego.

• Przy przeniesieniu władania wskazówką co do woli nabywcy był charakter osiągniętego porozumienia (causa possessionis).

• „Podstawy posiadania” nie można było zmienić wewnętrznym aktem woli. Stara, republikańska jeszcze zasada brzmiała: Nemo sibi ipse causam possessionis mutare posse— „Nikt nie może sam sobie zmienić podstawy posiadania”.

Zasada ta uniemożliwiała „naturalnym posiadaczom”, czyli dzierżycielom, samowolny i potajemny awans do kategorii właściwych posiadaczy. Tym samym zamykało się im drogę do nabycia własności spadku — przez ulgowe zasiedzenie, tzn. usucapio pro Heredi, w przypadku śmierci dotychczasowego posiadacza.

3. Nabycie wyjątkowe: solo animo.

1. Nabycie posiadania następowało tutaj bez wręczenia rzeczy (corpore), jedynie przez zmianę dotychczasowej podstawy władania (animo). Zmiana nie następowała jednak samowolnie, lecz na mocy porozumienia pomiędzy zainteresowanymi osobami.

2. wyjątki :

3. a) Traditio brevi manu ( „wydanie krótką ręką”).

• Jest to przeniesienie posiadania na dzierżyciela, na mocy samej umowy pomiędzy stronami.

• Osoba A posiada rzecz (res) corpore et animo, ale corpore za pośrednictwem B jako dzierżyciela.

• Pomiędzy tymi osobami dochodzi do skutku umowa, np. o kupno rzeczy .

• W wyniku tej umowy A traci wolę zachowania rzeczy dla siebie, a B ją nabywa.

• osoby A i B może dzielić odległość, transport byłby połączony z kosztami i ryzykiem.

• Traditio brevi manu czyni zadość potrzebie uproszczenia obrotu ekonomicznego

Przeniesienie posiadania

A B

R ES

4. Constitutum possessorium

• Jest to przeniesienie posiadania na mocy samej umowy z nabywcą, przy czym dotychczasowy posiadacz pozostaje nadal dzierżycielem.

• Osoba A ma rzecz (res) w swoim bezpośrednim posiadaniu. W oparciu o umowę z sobą B przenosi na nią posiadanie rzeczy , ale rzecz samą zatrzymuje u siebie jako dzierżyciel.

• Teraz B będzie posiadaczem rzeczy corpore et animo, ale corpore za pośrednictwem A — jako dzierżyciela.

A B

R ES

4. Nabycie poprzez inne osoby.

1. Własne działanie, ale możliwości takiego działania były ograniczone.

2. za pośrednictwem osób podległych ich władzy . Nabycie przez niewolnika rzeczy do peculium, nawet bez wiedzy właściciela, miało ten skutek, że właściciel niewolnika stawał się posiadaczem rzeczy nabytych, corpore et animo. Posiadanie nie przechodziło na właściciela, jeżeli niewolnik nabył rzecz w drodze przestępstwa

3. posiadaczem stawał się zwierzchnik familijny, gdy do swego peculium nabywała osoba wolna, podległa władzy tegoż zwierzchnika

4. Natomiast nabycie posiadania przez osoby wolne, nie podległe władzy (per extraneam personam), było jeszcze za Gaiusa w zasadzie niemożliwe. Jednakże w prawie klasycznym torowały sobie drogę dwa wyjątki co do prokuratora (w interesie właściciela) i co do opiekuna (w interesie dzieci).

5. Utrata posiadania.

1. Corpus i animus były trwałymi elementami składowymi posiadania. Jeżeli zabrakło obydwóch, a nawet jednego z nich, następowała utrata posiadania. Taki skutek (utratę corpore et animo) pociągało za sobą np. porzucenie rzeczy z zamiarem wyzbycia się posiadania.

2. Utrata corpus powodowała utratę posiadania, np. w przypadku ucieczki schwytanego zwierzęcia, definitywnego zagubienia rzeczy czy jej zniszczenia.

3. tym, że można było utracić posiadanie solo animo, bez względu na corpus, świadczą poznane poprzednio przypadki traditio brevi manu i constitutum possessorium.

4. I tak, posiadanie pastwisk zimowych i letnich zachowywało się animo, także poza sezonem, kiedy faktycznie nie miało się ich we władaniu

5. Posiadanie gasło przez śmierć posiadacza.

Ochrona posiadania

1. Interdykty posesoryjne.

1. Posiadacze i dzierżyciele posługiwali się oczywiście dozwoloną obroną konieczną, ale wielu zainteresowanych sięgało też do aktywnej samopomocy — dla odzyskania utraconego posiadania lub dla nabycia nowego.

2. Postępowanie sądowe było zawsze uciążliwe i długotrwałe; dawny proces legisakcyjny był przystosowany tylko do ochrony praw, a nie władztwa faktycznego.

3. Pozasądowe postępowanie interdyktowe, oparte na autorytecie i na imperium przedstawicieli władzy państwowej.

4. W ten sposób powstała odrębna ochrona samego tylko posiadania, tzw. Ochrona posesoryjna, niezależna od ochrony prawa własności, tzw. ochrony petytoryjnej.

5. Ochrona za pomocą interdyktów była szybka i sprawna.

6. Interdykty posesoryjne określały granice dopuszczalnej pomocy własnej i były skutecznym środkiem represji przeciwko ich przekroczeniom.

7. Krąg osób objętych ochroną posesoryjną zakreślili pretorowie dość dowolnie; jak wiadomo, w tym kręgu znaleźli się wszyscy posiadacze suo nomine, nawet nieuczciwi, a wyłączeni zostali z niego — z pewnymi wyjątkami — dzierżyciele.

2. Possessio vitiosa

1. Od dobrodziejstwa ochrony posesoryjnej wyłączał pretor z reguły posiadaczy „wadliwych”.

2. Posiadanie wadliwe było to „posiadanie nabyte od przeciwnika siłą albo potajemnie, albo w sposób prekaryjny”. To ostatnie (precario) oznaczało sprzeniewierzenie się obowiązkowi zwrotu rzeczy otrzymanej we władanie (używanie i pobieranie pożytków), ale z zastrzeżeniem możliwości odwołania w każdej chwili przez udzielającego.

3. Posiadanie wadliwe powstawało tylko przez wadliwe nabycie od przeciwnika (ab adversario) w danym stosunku prawnym czy w procesie; wobec osób postronnych nie miało znaczenia

4. Pozbawienie posiadaczy wadliwych ochrony polegało przede wszystkim na tym, że poszkodowani przez zabór, dokonany w sposób wadliwy, mogli utracone w ten sposób mienie odebrać siłą. Była to dozwolona pomoc własna o charakterze aktywnym

5. posiadacz wadliwy stał na straconej pozycji, gdyż narażał się ze strony przeciwnika na „zarzut wadliwego posiadania” (exceptio vitiosae possessionis).

3. Interdicta retinendae possessionis.

1. służyły do ustaleni a, który z przeciwników „u trzyma się” przy posiadaniu rzeczy spornej. Były to tzw. interdicta duplicia; pretor zwracał się do obydwóch stron z zakazem stosowania niedozwolonej siły, obydwie strony były w jednakowej sytuacji procesowej, każda mogła wygrać i przegrać spór o posiadanie

a) Interdykt uti possidetis dotyczył posiadania nieruchomości, tzn. gruntów i budynków. Przy posiadaniu utrzymywał się ten z przeciwników, który w chwili wydania interdyktu był posiadaczem niewadliwym .

b) Interdykt utrubi odnosił się do ruchomości, a szczególnie do niewolników, którzy mogli często przechodzić z rąk do rąk. Wyjście z sytuacji miało zapewnić mechaniczne kryterium porządkujące. Zwyciężał mianowicie ten z przeciwników, który w ciągu roku poprzedzającego wydanie interdyktu dłużej posiadał rzecz sporną w sposób niewadliwy.