2. Қазақстан Республикасының «Прокуратура туралы» заңы

Қазақстанда мемлекеттілікті дамытумен қатар республикалық органдардың жүйесінде прокуратураның рөлі мен орны өзгерді, қызметі жаңа мазмұндармен толықтырылды, қадағалау функциялары да өзгерді. Бірақ қызметтерінің негізгі мазмұны заңдылық пен құқық бұзушылық нығайту, мемлекеттің мүдделерін , әлеуметтік – экономикалық, саяси құқықтарын және азаматтардың жеке құқықтары мен бостандықтарын қорғау туралы шешуші мәселелері болды. ҚР Жоғарғы Кеңесінің 1992 жылғы 17 желтоқсандағы қаулысымен “ ҚР – ғы Прокуратура туралы” заңы күшіне енді, және осыған сәйкес прокуратура Жоғарғы Кеңеске есеп беретін, заңдардың орындалуын жоғары қадағалау органы болып танылды. Бірақ, мемлекеттік құрылыстың тез дамушы процестері, құқық демократиясының дамуы құқықтық жүйені қалыптастыруға жаңа жолдарды талап етті. Осыған байланысты 1995 жылғы 30 тамызда қабылданған Конституцияда және “ҚР – ғы прокуратура туралы” заң күші бар 1995 жылғы 21 желтоқсандағы ҚР Президентінің Жарлығында олар өздерінің бекітулерін тапты. Конституцияның 83 – бабында біріңғай орталықтандырылған дербес жүйе ретінде прокуратура туралы негізгі ережелер жарияланды. 2002 жылғы 9 тамыздағы “ҚР заң актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы” ҚР Заңымен және прокуратура органдарының қызметін реттейтін нормативтік акт осы уақыттан бастап актілері мен тақырыптары өзгерген, сондай – ақ преамбуласы алынып тасталған.

1995 жылғы 21 желтоқсандағы жаңа “Прокуратура туралы” Қазақстан Республикасының заңы қабылданды. Осы заң он екі тараудан және елу тоғыз баптан тұрады:

1 – тарау. Жалпы ережелер

2 – тарау. Прокуратура органдарының жүйесі және оларды ұйымдастыру

3 – тарау. Прокуратураның құқықтық актілері

4 – тарау. Адамның және азаматтың құқықтарымен бостандықтарының, заңды тұлғалардың және мемлекеттің мүдделерінің сақталуына қадағалау

5 – тарау. Сотта мемлекеттің мүддесін білдіру

6 – тарау. Жедел – іздестіру қызметін қадағалау

7 – тарау. тергеу мен анықтама заңдылығын қадағалау

8 – тарау. Әкімшілік іс жүргізудің заңдылығына қадағалау

9 – тарау. Атқарушылық іс жүргізудің заңдылығына қадағалау

10 – тарау. Қылмыстық қудалау

11–тарау. Прокуратура органдарындағы қызмет, прокуратура органдары қызметкерлерін әлеуметтік және құқықтық қорғау

12 – тарау. Прокуратураны ұйымдастыру мен оның қызметінің өзге де мәселелері.

“Прокуратура туралы” ҚР Заңы елдің жоғары қадағалау органы туралы алдағы заңдардың көптеген ережелерін дамытып қана қоймайды, сондай – ақ прокуратураның міндеттері мен рөлдерін бағалауға жаңа концептуалды жолдардың қатарын, оларды ұйымдастыру және қалыптастыру тәртібін анықтайды. “Прокуратура туралы” ҚР заңына сәйкес ҚР – ның прокуратурасы – республика аумағында заңдардың, ҚР – ның Президенті Жарлықтарының және өзге де нормативтік құқықтық актілердің дәл және бірыңғай қолданылуына, жедел – іздестіру қызметінің, анықтама мен тергеудің, әкімшілік және атқарушылық істер жүргізудің заңдылығына жоғары қадағалауды жүзеге асыратын, ҚР Президентіне есеп беретін мемлекеттік орган. Осы орган кез келген заңдылық бұзушылықты анықтау және жою жөнінде шаралар қолданады, республиканың Конституциясы мен заңдарына қайшы келетін заңдар өзге де құқықтық актілерге наразылық жасайды, сотта мемлекеттің мүддесін білдіреді, сондай – ақ заңда белгіленген жағдайларда тәртіп пен шекте қудалауды жүзеге асырады.

Заңдардың, Президент жарлықтарының, өзге де нормативтік құқықтық актілердің дәл әрі біріңғай қолданылуына жоғары қадағалау бойынша прокуратура органдарының қадағалау функцияларын талдай отырып, ол адам және азаматтың құқықтары мен бостандықтарының, заңды мүдделерін қорғауға бағытталғанын және құқық қорғау сипатта екенін айта кету керек.

Заңдардың, ҚР Президентінің жарлықтарының және өзге де нормативтік құқықтық актілерін дәл әрі біріңғай қолданылуына қадағалау. Мемлекеттік органдардың заңдарды қолданылуына қадағалау. Прокуратура туралы заңда қадағалау бағыттарының осы объектілері сипатталады. Осы объектілері көп жақты мен әр тірлі болғанмен олардың аталған түрлерімен ғана шектеледі. Олар:

1. Министрліктер мен ведомстволар

2. Мемлекеттік комитеттер

3. ҚР мемлекеттік биліктерінің уәкілетті органдары

4. ҚР мемлекеттік биліктерінің атқару органдары

5. Атқару биліктің жергілікті органдары

6. Бақылау органдары

7. Аталған органдардың лауазымды адамдары

8. Коммерциялық және коммерциялық емес ұйымдардың басқару органдары

9. Коммерциялық және коммерциялық емес ұцымдардың басшылары

10. Мемлекеттік биліктің өзге де органдары.