9 Дәріс тақырыбы. Сыртқы экономикалық дауларды шешу

Кіліт сөздер: Сыртқы экономикалық қызмет, құқық, режим тұрлері.

Дәрістің мақсаты: барлық елдер сыртқы экономикалық ынтымақтастықты дамытуға және тереңдетуге көп көңіл бөліп теорияларының қалыптасуына тұсінік беру және талдау

Дәріс жоспары:

1. Шетелдің қатысуымен кәсіпорындарды құру ынтымақтастықтың жоғары формасы ретінде.

2. Шетел қатысатын кәсіпорындар қызметінің заңдылық негізі.

3. Шетел қатысатын кәсіпорындады тіркеу.

4. Заңды тұлғалардың пайда болу әдістері.

Сыртқы сауда операциялары коммерциялық қызметтің негізгі және қосалқы (қамтамасыз етуші) кешенінің түрлері болып табылады. Оның негізгі түрі являются экспорттық-импорттық операциялар. Разновидностью Экспорттық-импорттық операциялардың бір түрі реэкспорттық және реимпорттық операциялар болып табылады..

Сонымен қатар, айыра білу керек, саудалық емес сипаттағы операциялар, «көрінбейтін экспорт, қызмет көрсету, туризм, сақтандыру, банк операциялары, халықаралық сауда деңгейінде жүзеге асырылады.

Қамтамасыз етуші сыртқы сауда операцияларына көліктік, сақтандыру, қаржы-есептеу (несие беру, кепілді тапсыру, аудару векселін акцептеу), кеден операциялары, подача заявки на сауда маркасына немесе патентке өтініш беру операциялары жатады.

Тек қана көліктік операциялардың құрамында мынандай оның құраушылары болады: фрахтілеу, транзиттік, экспедициялық, бондалық (кепіл, кепілдеме), жабдықтау, консигнациялық, чартерлік.

Қамтамасыз етуші операцияларға, сондай-ақ, шарттар мен келісімдер арқылы делдалдық қызмет көрсету жатады, мысалы, жарнамалар жариялау бойынша кампаниияларды жүргізу, нарықтың конъюнктурасын зерттеу, жүктерді жеткізу бойынша, төлемдік операцияларды банктер арқылы қамтамасыз ету және т.б.

Тәжірибе көрсеткендей, бір негізгі операцияға оннан артық қосалқы операциялар сәйкес келеді.

Сыртқы сауда келісімдерінің жалпы саны ішінен дәстүрлі түрлері сатып алу-сату болып табылады.Олар екі категорияға бөлінеді:

1. Тауарларды сатып алу-сату келісімдері.

2. Шетелде қызмет көрсету (мысалы, объектілерді салу) жөніндегі келісімдер.

Халықаралық келісімдер деп тауарларды жеткізу туралы немесе фирмалар мен компаниялардың арасындағы қызмет көрсету туралы шарт (келісім) және басқалар саналады.

Экспорттық келісімде сатып алу-сату шарты (контракт) негізгі орынды алады, сонымен қатар басқа шарттардың (тасымалдау, сақтандыру, несиелеу)

Контракт дегеніміз екі және одан артық келісуші жақтар деп аталатын тұлғалар арасындағы келісім болып табылады. Оның орындалуы қатысушылар белгілі шарттарды сақтаған жағдайларда заң күшімен қамтамасыз етіледі,

Сыртқы сауданың өте көп таралған дайындау әдісі сатып алу-сату контракты болып табылады.

Контракт дегеніміз екі және одан артық келісуші жақтар деп аталатын тұлғалардың арасындағы келісім болып табылады. Оның орындалуы қатысушылардың белгілі шарттарды сақтаған жағдайларда заң күшімен қамтамасыз етіледі.

Контракты дайындау талаптары. Контракт ауызша түрде жасалуы мүмкін. Бірақ контрактардың белгілі түрлерін орындауға ықтиярсыз көндіру тек қана оны жазбаша түрде дайындау жағдайында мүмкін болады.

Сатып алушының сатушыға заказдың қабылданғаны туралы жазбаша растаған кезінен бастап контракт жасалды деп саналады. Бірақ растау сатып алушының көрсетілген мерзімде жіберілуі керек.

Сату туралы контрактың жасалуы оның жақтарының белгілі міндеттемелерді қабылдауымен қоса жүреді, атап айтқанда сатып алушы оған жіберілген тауарды қабылдап алуға және ақысын төлеуге, ал сатушы тауарды заказдың контракта көрсетілген бағалармен және жағдайлармен сәйкес уақытылы жіберуге міндеттенеді. Контрактың орындалу мерзімі сату жағдайларымен анықталады.

Арбитраж және сақтандыру. Контракты орындауда пайда болатын таластың қайсысы болсын дер кезінде таластарды қарау ережелеріне сәйкес шешілуі керек және Халықаралық сауда палатасы белгілеген арбитраждық тексеру, осы ережелерге сәйкес тағайындалатын арбитраждармен жүргізілуі тиіс. Егер контракта басқа ештеңе белгіленбесе, онда таластарды қарауда сатушы елінің құқығы қолданылады.

Контрактың бөлімінде сақтандырудың 4 негізгі шарты аталады: не сақтандырылады, қандай тәуекелден (риск); кім сақтандырады; кімнің пайдасына сақтандыру жүргізіледі. Сақтандырудың мынандай түрлері қолданылады:

- тәуекелдің барлық түрлеріне жауапкершілік - мұнда қауіптің және кездейсоқтықтың қайсысымен болсын келтірілген шығынның орнын толтыру қарастырылады;

-жеке апатқа (авария) жауапкершілік - күтпеген сұрапыл апат (стихийные силы) әсерінен болған, жүктерді тиеуде, орналастырғанда,іріктеп алғанда,түсіргенде болған авариялық жағдай салдарынан жүктерді жоғалтып алу немесе зақымдану шығындарының орнын толтыру қарастырылады;

- кеменің апатқа ұшырап қирау жағдайларынан басқа зақымданғаны үшін жауапкершіліктің болмауы - шығын тек қана кеме немесе оның бөліктері опат болған жағдайда, сондай-ақ ол зақымдануды соқтығысудан алса, қайырға отырып қалса, өрт, жарылыс және т.б. болсса.

Егер контракта көрсетілмесе, онда сыртқы сақтандыруды экспортер «барлық тәуекелге жауапкершілік» шартымен жүзеге асырады.

Бақылау сұрақтары:

1. Сыртқы экономикалық қызмет (СЭҚ) туралы ұғым.

2. СЭҚ-тің даму факторлары.

3. СЭҚ құқығының ұғымы, тақырыбы, субъектілері, СЭҚ құқығының объектілері.

4. СЭҚ принциптері туралы ұғым және оны жіктеу.

5. СЭҚ-тің жалпы принциптері.

6. СЭҚ-тің арнайы принциптері.

Әдебиет:

41. Авдокушин Е.Ф. Международные экономические отношения. Учебное пособие. -М.: ИВЦ «Маркетинг», 1996.

42. Ахмадиева Г.Д. Некоторые вопросы регулирования внешнеэкономических контрактов./ Известия НАН РК. Серия общественных наук. 1994, № 4.

43. Байдуллаев Б.Б., Краснощекова Е.А. Кеден ісін ұйымдастыру. Қарағанды, КЭУК, 2004.

44. Богуславский М.М. Иностранные инвестиций: правовое регулирование.–М.: Бек, 1996.

45. .Бровкова Е.Г., Продиус И.П. Внешнеэкономическая деятельность. М., 2000.