2 Дәріс тақырыбы. Сэқ-ті құқықтық реттеудің қайнар көздері

Кіліт сөздер: Сыртқы экономикалық қызмет, құқық, режим тұрлері.

Дәрістің мақсаты: барлық елдер сыртқы экономикалық ынтымақтастықты дамытуға және тереңдетуге көп көңіл бөліп теорияларының қалыптасуына тұсінік беру және талдау

Дәріс жоспары:

1. СЭҚ туралы ұғым және оның принциптерін жіктеу.

2. СЭҚ қайнар көздері туралы ұғым және оның түрлері.

3. СЭҚ-тің халықаралық-құқықтық және ішкі құқықтық қайнар көздері.

4. Халықаралық құқықтық әдет ИНКОТЕРМС-2000.

Әдебиет: 11, 19-21, 23

СЭҚ-тің мақсаттылық, прагматикалық сипаты болуы керек, ал осы салада қызмет істеуге қабілеттенген адамдар осы қызметтің соларға сәйкес дамитын және дамуына қажет ережелерді білуі керек. Міне осы ережелердің, нормалардың жиынтығы СЭҚ-ті берілген қайсы бір бағыттарға беттеуге шақыратын СЭҚ құқығын құрайды. Бұл ережелер заңдарда, қаулыларда, ҚР-сы Президентінің басқа актілерінде берілген. Қазақстан экономикасы жағдайына байланысты, кейде саяси жағдайларға, көбінесе қазақстан экономикасын және оның тауар шығарушыларын қорғау мақсатында олардың өзгеруі, түрлерінің өзгеруі мүмкін. Міне сонда СЭҚ құқығы да өзгереді.

СЭҚ құқығы деп сыртқы экономикалық саладағы, сыртқы экономикалық қатынастардағы ҚР-сы қызметінің әртүрлі аспектерін реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығын түсінеміз. Сонымен қатар бұл жиынтыққа халықаралық конвенциялардың, халықаралық тәжірибелердің нормаларымен белгіленген нормалардың кірмеуі мүмкін емес.Халықаралық экономикалық қатынастар реттеу заты бойынша болсын, субъектілері бойынша болсын күрделі және әр алуан. Бұл қатынастардың мазмұнын сауда, өндірістік, валюталық-кредиттік, ғылыми-техникалық, көліктік қатынастар құрайды. Бұл қатынастарды құқықтық реттеудің белгілі ерекшеліктері бар, үйткені халықаралық экономикалық қатынастар әртүрлі елдердің жеке және заңды тұлғаларының арасында болсын, мемлекеттер арасындағы қатынастарды болсын қамтиды. Халықаралық экономикалық қатынастардың бір жағынан дамуы және олардың мемлекеттік реттеуге бағынуы - екінші жағынан СЭҚ екі аспектіде қаралуы мүмкін екендігі туралы қортындыға келуге мүмкіндік береді: біріншіден, басқа елдермен сауда, экономика, техника, мәдениет, туризм салаларында ынтымақтастықты дамыту ретіндегі мемлекет қызметі, екінші жағынан , тауарлар (өнімдар) және капиталдың (қаржылық құралдардың) мемлекеттік кеден шекарасы арқылы өткізілуімен байланысты кәсіпкерлік қызмет, сондай-ақ шетел мемлекеттері аумағында қызмет көрсету және жұмыстар жүргізу.

Сондықтан СЭҚ-ті құқықтық реттеудің дуалистік (екі жақты) сипаты бар. Бір жағынан ол халықаралық жариялық құқығы нормаларының көмегімен, екінші жағынан - азаматтық құқықтың көмегімен жүзеге асырылады. СЭҚ құқығы затының дуализмі оның принциптері мен қайнар көздерінің дуализміне апарады.

СЭҚ принциптерінің ұғымы және оларды жіктеу. СЭҚ-ті құқықтық реттеудің негізін оның принциптері құрайды. СЭҚ құқығы принциптерін екі үлкен топқа бөлуге болады:

1. Мемлекеттердің СЭҚ тәртібін реттейтін жалпы принциптер.

2. СЭҚ құқығының арнайы принциптері.

Жалпы принциптер ХЭҚ аясында әрекет жасайтын - мемлекеттер және басқа да халықаралық құқық субъектілері арасындағы экономикалық қатынастарды реттейтін принциптер мен нормалардың жиынтығы - халықаралық жариялық құқықтың саласы болып табылады.

Мемлекеттердің СЭҚ-ін реттейтін жалпы приннциптеріне мыналар жатады:

1. Мемлекетердің табиғи ресурстары мен байлықтарынан ажыратылмйтын дербестік принципі.

2. Мемлекетердің теңдігі және өзара пайдалылығы принципі.

3. Экономикалық дискриминацияламау принципі.

4. Сыртқы экономикалық қатынастарды ұйымдастыру формаларын еркін таңдау принципі.

СЭҚ-тің жалпы принциптеріне сонымен қатар келісім шарт сипаты бар мемлекеттердің СЭҚ принциптерін жатқызуға болады:

1. Ең қолайлы жағдай принципі.

2. Ұлттық режим принципі.

3. Өзаралық принцип і.

СЭҚ құқығының арнайы принциптері болып табылады:

1. СЭҚ-ті мемлекеттік реттеу принципі.

2. Экономикалық еркіндік принципі.

3. Бәсекелестік және монополизмнен қорғау принципі.

4. СЭҚ субъектілерінің теңдік принципі.

5. СЭҚ субъектілерінің құқықтары мен мүдделерін қамтамасыз ету принципі.

Бақылау сұрақтары:

1. Сыртқы экономикалық қызмет (СЭҚ) туралы ұғым.

2. СЭҚ-тің даму факторлары.

3. СЭҚ құқығының ұғымы, тақырыбы, субъектілері, СЭҚ құқығының объектілері.

4. СЭҚ принциптері туралы ұғым және оны жіктеу.

5. СЭҚ-тің жалпы принциптері.

6. СЭҚ-тің арнайы принциптері.

Әдебиет:

6. Авдокушин Е.Ф. Международные экономические отношения. Учебное пособие. -М.: ИВЦ «Маркетинг», 1996.

7. Ахмадиева Г.Д. Некоторые вопросы регулирования внешнеэкономических контрактов./ Известия НАН РК. Серия общественных наук. 1994, № 4.

8. Байдуллаев Б.Б., Краснощекова Е.А. Кеден ісін ұйымдастыру. Қарағанды, КЭУК, 2004.

9. Богуславский М.М. Иностранные инвестиций: правовое регулирование.–М.: Бек, 1996.

10. .Бровкова Е.Г., Продиус И.П. Внешнеэкономическая деятельность. М., 2000.