5.5 Жасанды жарыкты нормалаудың жалпы ережелері және –принциптері

Жарық қондырғысының жарықтехникалық бөлігін жобалауда төмендегіні таңдайды:

а) жарық көздері;

б) жарықталу мен қор коэфициенттері;

в) жарық берудің жүйелері және түрлері;

г) шырағдандар, оларды орналастыру және ілу биіктігі;

д) әр бөлме бойынша белгіленген қуатты анықтайды.

Жарық қондырғысының сапасын анықтаудың маңызды факторы жарық берілетін нәрселердің анық көрінуі болып табылады.

Тәжірибе қарастырылатын заттың фонмен кереғарлығын арттырғанда көру жағдайларының жақсаратынын көрсетеді.Нысандардың жарықтығының және фонның сандық айырымын формуламен өрнектеуғе болады:

мұнда В_ф- фон жарықтылығы;

В_о - бақылау нысанының жарықтылығы.

Нысанды көріп байқау үшін шектік кереғарлық деп аталатын кереғарлықтың ең аз мәнін қамтамасыз ету қажет:

Шектік кереғарлыққа кері шаманы көз сезімталдығының кереғарлығы деп атайды.

Шектік кереғарлық жарықтық нысанының мөлшеріне және фонға және бақылау уақытына тәуелді. Егер байқау уақыты аз болса, онда кереғарлық үлкеюі қажет, себебі көз бақыланған нысанды ұстап үлгермейді.

Көру деңгейі шектік кереғарға фонмен нысан кереғарлығы қатынасы ретінде бағаланады:

Көбіне салыстырмалы көріну үғымын пайдаланады (V₀), ол берілген жарықтану жағдайларында оның ең үлкен мәніне нысанның көрінуінің қатынасы түрінде болады. Демек, салыстырмалы көріну мәні жарықтандыру жағдайларының ең оңтайлы мәніне жақындағанын көрсетеді.

Эксперименттік жүмыстар көру өрісіне жарықтарды біркелкі бөлмегенде, яғни, қоршаған кеңістіктің аз жарығында жарық таңбалардың болуында, шектік қереғарлықтың бірнеше есе өсетінін көрсетті (ондаған есе). Бүл қасиетті жылтырақ деп атайды, ал оның адам көзіне физиологиялық әсерін көз шағылдыру, немесе қамықтыру деп атайды..

Көз көрмеушілік деңгейі қамығудың s коэффициентімен өрнектеледі, ол сандық түрде шағылдыратын ∆В_s, болуында және оның АВ болмауында жарықтылықтардың шектік айырымдарының қатынасына тең:

Бір жарықтық нысаннан басқа жарықтық нысанына көзді ауыстыруда, осы заттарды ажырату үшін адам көзі бейімделуі қажет. Көздің бұл қасиетін бейімделу деп атайды. Ал жиірек бейімделу жағдайында көз тез шаршайды, бұл жұмыс сапасына әсер етеді. Сондықтан жарықтандырғыш қондырғыларды жобалауда көру өрісінде жарықтардың күрт өзгеруін болдырмауға тырысады. Өндірістік бөлмелер үшін біркелкі нормалар қолдану үшін негізгі өнеркәсіп салалары үшін жарық беру нормалары қарастырылып әзірленген және жарық беретін қондырғыларды жобалауда оларды басшылыққа алу қажет.

5.6 Шырағдандарды орналастыру, ілу биіктігі және қолдануы

Шырағдандарды біркелкі орналастыруда олардың арасындағы ең қолайлы қашықтықты табу қажет, бүл дұрыс есептелген жағдайда энергияның аз саны жұмсалады. Шырағдандарды орналастыру көбіне шаршы, тік бұрышты бұрыштары бойынша немесе шахматтық тәртіпте орналастырылады (5.4 сурет). Жарық техникасында шырағдандар арасындағы салыстырмалы қашықтық ұғымын пайдаланады, бұл шырағдандар арасындағы қашықтықтың L абсолют шамасының Нр жұмыс бетінің оларды ілу биіктігіне қатысы түрінде болады:

5.4 сурет. Жалпы жарық беру шырагдандарын орналастыру сұлбасы: - тікбұрыш төбелері бойынша; б - ромбы төбелері бойынша

Дегенмен қанағаттандыратын энергетикалық көрсеткіштерде жарықтануды біркелкі беру үшін салыстырмалы қашықтықты таңдап алуға болады. Бұл ретте келесілер ескеріледі:

а) жылдық есептік шығындар бойынша үнемділік;

б) энергетикалық үнемділік;

в) жарық техникасы үнемділігі.

Энергетикалық үнемділік деп ең аз жарықтың Е_min (лк) меншік қуатына қатынасын айтады

5.2 формулада Э_э жарық көздерінен пайдалы жарықтың берілуі Жарық техникасы үнемділігі көздердің пайдалы ағындарының олардың толық ағынына қатынасы:

мүнда Ғр - жарық берілетін бетке түсетін ағын (пайдалы ағын);

S - жарық түсетін бет ауданы;

Ғл - бір шамның ағыны;

N - шам саны.

Әр түрлі шырағдандар үшін энергетикалық және жарық

техникалық шамалар есептелген, олардан ең тиімдісі алынады .

Бүл ретте жарық техникасы үнемділігі бойынша салыстырмалы қашықтық осы немесе басқа cебептер бойынша бірдей бірлікті шамдар қуаты алынса қабылданады (мысалы, люминесценті шамдарда).

Осы жағдайлар үшін осы немесе басқа тип шамын қолдану E_min аргументінің ең кіші немесе ең үлкенімен сипатталады.

Энергетикалық және жарық техникалық үнемділікті ескере отырып есептелген жиі қолданылатын шырағдандардың ұсынылатын салыстырмалы қашықтығы 5.1 кестеде берілген.

Шырағдандарды L тікбұрышты орналастыруда жарық берілетін беттің орта геометриялық ұзындығын және енін түсіну керек. Онда салыстырмалы қашықтық келесіге тең болады:

мұнда - бөлменің ені және ұзындығы бойынша шырағдандар арасындағы қашықтық.

Шахматтық тәртіпте орналастыруда егер шырағдандар тең қабырғалы үшбұрыштардың төбелері бойынша орналастырылса, онда жарықтанудың ең үлкен теңдігі сақталады, яғни,

Қатар орналастырылған люминесценті шырағдандар үшін L шамасы осы қатарлар арасындағы қашықтық болады.

Шырағдандар арасындағы қашықтықтан басқа сондай-ақ шырағдандардың шеткі қатарларынан қабырғаларға дейінгі қашықтықты таңдау қажет. Олар мына шектерде қабылданады:

а) жұмыс орындары тікелей ғимарат қабырғаларында орналасқанында,

б) қабырғаларда өткелдер мен жолдар орналасқанында,

Бөлмелерді люминесценті шамдармен жарықтандыруда олар тұтас қатарлармен немесе болмашы аралықтармен орналастырылады. Қатарлас қатарлар арасындағы шырағдандарды қыздыру шамдары

шырағдандары үшін сияқты - қатысы бойынша таңдайды. Шырағдандардың ілу биіктігі көбіне құрылыс және өндірістік ерекшелітерге тәуелді болады (бөлмеде көпір крандары, желдеткіш құбырлар және б.).

5.1кесте. Кейбір шырагдандар тштері үшін — мәндері

1!

Шырағдан атауы	Шам қуаты, вт		L	Hp	Еңтиімдішама Emin Кзап H2p лм
	шамадан аз емес	шамадан кеп емес'	ээ	Эс	шам
					Ең кіші	Ең үлкен
Көлеңкелісіз әмбебап	100	500	1,9	1,5	150	1800
Көлеңкелі әмбебап	100	500	1,8	1,4	150	1700
Эмальдалғантерең сәулебергіш	150	1000	1,8	1,4	300	5000
Айналы шам Гэ немесе СЗЛ	300	500	0,9	0,9	2000	4000
Люцеттатүгас шынылы	60	200	1,7	1,4	150	700
Сүтгүстес шар шыны	60	1000	2,8	2,0	30	1800
Плафон біршамдық	40	100	2,8	2,0	15	100
Плафон қосшамдық	2x40	2x100	2	1,5	50	300
ПУ шағылдырусыз мат. шыны	40	200	2,5	2	15	200
РН мат.шыны	40	200	2,8	2	15	200
СК-300	150	300	1,7	1.5	250	700
ОД, ОДО	2x40	2x80	-	1.4	-	-
ОДр, ОДОр	2x40	2x80	-	1.4	_	-
ШЛД, ШЛП, шод ШЭЛ, шэп	2x40	2x80	-	1,3	-	-
ПЛ	4x40	10x40	-	1,5	.	-
пвл-і	2x40	2x80	-	1,7	-	.
лл-1	-	2x80	-	1,4	-	-

Осы бөлмедегі шырағдандар ілмесі ештеңемен шектелмесе, онда оның ең тийімді шамасы формуламен анықталады:

мұнда - 5.1 кестесі бойынша осы типті шырағдан және шамқуатыұшінқабылданады.

5.2 кестеке қыздыру жэне люеинесцентті шамдары бар көп таралған шырағдандар үшін ПУЭ бойынша ілудің ең төмен биіктігі берілген.