С.И. Игісінов, Н.С. Игісінов, Г.С.Игісін

Онкологиядан тәжірибелік сабақтар

( иновациялық нұсқа бойынша)

\\

Окулық, бірінші

Алматы-2013

Авторлар:

С.И.Игісінов., Қырғыз республикасына еңбегі сіңген дәрігер, медицина ғылымдарының докторы, БҰҰ-ның штаб-пәтіріндегі Халықаралық Ақпараттану Академиясының академигі, профессор.

Н.С..Игісінов., медицина ғылымдарының докторы, профессор.

Г.С..Игісінов., медицина ғылымдарының кандидаты, доцент.

Пікір жазғандар:

Қ.А.Аяпов, медицина ғылымдарының докторы, профессор. С.С.Садықов, медицина ғылымдарының кандидаты, профессор

Онкологиядан тәжірибелік сабақтар (иновациялық нұсқа бойынша). Оқулық, Алматы, «Нұрпринт» баспаханасы, 2013, 784б

Бұл оқулық - онкология пәнінің жоспарына сәйкес тәжірибелік сабақтар бойынша, КазҰМУ-дың онкология, маммология және сәулемен емдеу кафедрасында өтетін онкология пәнінің тақырыптарына сәйкес иновациялық нұсқа бойынша, негізгі ісік ауруларының түрі жазылған.

Еңбек студенттердің білім мен дағдылану құзреттерін жақсарту үшін ттәжірибелік сабақтарға даярлануына, жан-жақты терең білім алуына, теориялық қағидаларды іс жүзінде тиімді қолданып, алған білімдерін дұрыс бағалауға, ұстаздардың оқу үрдісін жетілдіріп, сапалы жүргізуіне және оны одан әрі дамытуға тікелей көмектеседі.

Кітап жоғарғы және арнайы медициналық оқу орындағы студенттерге арналған.

Мазмұны

1. Кіріспе

2. Жалпы онкологияның мәселелері

3. Онкологиялық деонтология

Тәжірибелік сабақтар

1. Қазақстанда онкологиялық көмекті ұйымдастыру.

• Онкологиялық ауруларды клиникалық топқа бөлу және есепке алу

• Қатерлі ісік анықталғанда толтыратын есеп-шот құжаттары

• Қазақстандағы онкологиялық көмектің негізгі көрсеткіштері

2. Тері рагы

3. Тері меланомасы

4. Өкпе рагы

5. Өңеш рагы.

6. Асқазан рагы.

7. Бауыр-ұйқы без -ұлтабар аймағының қатерлі ісіктері.

8. Бауыр рагы

9. Ұйқы без рагы

10. Тоқ ішек рагы

11. Тік ішек рагы.

12. Сүт безі рагы.

13. Жатыр мойын рагы

14. Жатыр денесінің рагы

15. Вульва рагы

16. Қынап рагы

17. Ана без рагы

18. Трофобласт ауруы

19. Лимфогранулематоз, Ходжкиндік емес лимфома.

20. Бүйрек рагы

21. Қуық рагы.

22. Қуық асты без рагы

23. Ата без рагы

24. Сүйек ісіктері

25. Жұмсақ тіндер ісіктері

26. Қолданған әдебиеттер

Кіріспе

Онкология пәнінің тәжірибелік сабақтарын иновациялық нұсқада жүргізу заман талабына сәйкестендірудің жаңа үлгісі ретінде қаралып, Қазақстандағы денсаулықсақтаудың дамуын жоғарлату мақсатында, студенттердің білім деңгейін жетілдіре отырып, жаңа ойлы мамандандырылған қазақ жастарының қалыптастыруға сонымен бірге жоғарғы медициналық оқу орындарындағы түлектерге жаңа талаптар қойа отырып, қатерлі ісіктер туралы білім беру тиісті өзгерістерді енгізуді талап етеді. Себебі қоршаған ортаның үздіксіз өзгеруі, адамзат ағзасына әсер ететін әртүрлі канцерогендік заттардың пайда болуына, олардың сандық мөлшерінің көбейуіне ықпал етіп отыр. Қанцерогендік факторлардың қоғамның жаһандану кезеңінде, өндірістердің дамуына байланысты жаңа түрлері пайда болуда, соның салдарынан қатерлі ісіктің ел арасында жиіленуі, олардың жағрапиялық ерекшеліктерінің туындауы, кейбір ісіктердің «локустық» түрінде кездесуі байқалуда. Осыған байланысты әлемде қазір онкологиялық аурулар саны өсуде және олардың салдарынан өлім-жітім көрсеткіші де жоғарлауда. Бұл ауру қазіргі таңда жүрек-қантамыр ауруларынан кейін екінші орында, ал енді болашақта Дүниежүзілік Денсаулық Сақтау Ұйымының жаңа болжамына қарағанда бұл қатерлі ісік жақын арада бірінші орынға шығуы мүмкін деген болжамы бар. Сонымен бірге қазіргі таңда қатерлі ісіктердің ішінде өкпемен сүт безінің және қан өндіруші жүйесінің ел арасында үдемелі өсуі онкологиялық күдікті үдетуді талап етеді. Онкологиялық күдік, ол әрбір дәрігердің рак туралы ойланудағы психологиялық мақсатты бағыты, оны орындау үшін кез келген науқасты қабылдаған кезде рак болуы мүмкін деген күдікті ойды есінен шығармау, оның сыртартпасын толық жинау және қолда бар анықтау тәсілін жүйелі түрде қолдана білуі жатады. Онкология пәнін игеру кезінде, онкологиялық көмектің басқа мединиа саласынан ерекшеліктерін ажырата отырып, қатерлі ісіктің таралуын, жиілігін, аймақтық айырмашылығын, сол көмекті сипаттайтын статистикалық көрсеткіштерін, оның компоненттерін ажырата отырып, әрбір рактың этиологиясымен патогенезін, патанатомиялық түрлерін, эпидемиологиясын, клиникалық белгілерін, анықтаумен емдеу жолдарын, реабилитациясын және болжамын толық білуін қамтамасыз ету иновациялық әдістің негізгі мақсаты –деп есептелінуі керек. Онкологиялық ауруларды бір жүйеде тіркеу, анықтау және емдеу мен бақылау үшін, унифицирленген клиникалық топ және де тіркеу кезінде толтыратыні есеп-шот үлгілері бекітілген, олар тиісті ҚР ДЗ-ның бұйрығымен орындалады. Онкологиялық пәнді өту кезінде, әрбір студент, болашақ дәрігер ретінде мына қағиданы естен шығармағаны дұрыс, ол «жауды (ракты)» жеңу үшін, ең алдымен оның диспозициясын, құрамын, санын біліп барып, күресу керек- деген. Осы мақсатқа сай студенттерді оқытудың «классикалық» оқу әдісін, жаңа талапқа сай иновациялық әдістерді енгізуді талап етеді.

Бұл Қазақстандағы медициналық білім беруді жетілдіру мен оны оқытудың халықаралық стандартқа сәйкес жүргізу қажетіне байланысты, ҚазҰМУ Болонды жүйеге енгендіктен, жоғарғы медициналық мамандарды дайындауға қатаң талаптар қойылуда. Осы талаптарды орындау мақсатында 2006 жылғы Мемлекеттік оқу стандартына сәйкес медициналық университеттерде онкология пәніннің тәжірибелік сабақ жоспары қарастырылған, енді оны иновациялық нұсқада орындауда, студенттердің білім, дағдылану, коммуникативті, құқықты және өз бетінше жетілу құзыреттерін анықтауға мүмкіндік туады. Енді иновациялық нұсқа дегеніміз - ол тәжірибелік сабақты жаңа кіріспеден басату, жаңа бағытта, сабақты өткізуге жаңалық енгізу. Жаңалық мәтіні – әрбір сабақтың маңыздылығын, оны жүргізу әдісіінің ерекшелігін меңзейтін құбылыс, оның жаңа құрамы мен технологиясы және әдістемелік жолдары бар. Осыған байланысты жаңа кіріспе, деңгейіне қарай былай бөлінеді:

• төменгі – ерекше атаулар мен анықтамаларды өзгертуге бағытталған иновациялар,

• орташа – тәжірибелік сабақтың маңыздылығын қозғамай, өткізу түрлеріндегі өзгерісі,

• жоғары - иновациялық жүйені, немесе оның басты құзертіліктерін өзгерту арқылы жүргізілетін сабақ.

Сонымен иновациялық үрдіс – білімнің құрамын дамыту, оны қалыптастыру мен жаңалықтарды ұйымдастырудағы кешенді бағыты. Енді онкологиялық тәжірибелік сабақтың ионовациялық нұсқасы бойынша жүргізу әдістері «оқытушы-студент» арасындағы өзара жұмысының жаңа әдістермен сипатталатын, оқу құжаттарын меңгеру үрдісіндегі тәжірибелік жұмыстардағы жаңалық. Оқыту әдістері - жоспарланған ойларды жүзеге асыру жолдары болып табылады. Осының нәтижесінде – жоспарланған тәжірибелік сабақтардың мақсаттарын, міндеттерін, оқыту қағидаларын іс жүзіне асыру мен орындауға мүмкіндік тудырады. Оқытудың жаңа әдістері мен әдістемелік жолдарын енгізу арқылы жалпы білім беру мен оны оқыту үрдісін өзгерту, онкологиялық тәжірибелік сабақты өткізудің реформасын жасауға ықпал етеді, оны кез келген оқытушы әрбір нақты сабақта жүргіе алады. Студенттермен онкологиялық тәжірибелік сабақты өткізудің негізгі шарттары – иновацияларды, жаңалық және жаңа кіріспені енгізу қажеттілігімен ерекшелінеді. Осыларды енгізе отырып, жаңаша оқыту әдістері студентердің клиникалық ойлау қабілетін дамытады, шығармашылық және иновациялық жұмыс тәжірибесін қалыптастырады, құзыреттіліктерін жетілдіреді, озық жұмыс істеуге үйретеді, тек қатнасушы емес, сонымен бірге оқытушыны да жігерлендіреді.

Осыған байланысты медициналық оқу ұжымын бітіріп шыққан студент онкология пәні бойынша мыналарды білуі керек:

• әрбір қатерлі ісіктің пән аралық ерекшелігін,

• қатерлі ісіктің таралу ерекшеліктерін, олардың аймаққа, жынысқа, жас тобына, этникалық құрамына байланыстығын,

• әрбір облыстардағы және Қазақстан бойынша онкологиялық аруларға толтыралатын құжаттарды, оның клиникалық топқа байланысты толтыруын,

• онкологиялық көмек көрсетудің негізгі көрсеткіштерін анықтауды және оны талдауды,

• осы көрсеткіштердің нәтижесінде қатерлі ісікке қарсы ұйымдастыралатын басты бағытты (приоритетті) анықтай алуды.

• жылдық есеп-шотт үлгісін дұрыс толтыра білуді және оны сараптауды.

• патанатомиялық түрлерінің ерекшеліктері мен гистологиялық құрлыстарын. Олардың лимфа және қан тамыр жүйесімен бөгелме ісік беру ерекшеліктерін,

• онкологиялық аурудың даму тарихымен сыртарпасын (анамнезін) дұрыс жинап, алған мәліметтерді жан-жақты сараптауды,

• аурудың өзіне, немесе туыстарына қосымша сұрақ қойып, адамның өмір сүру мерзімі қалай өтті және ол қалай өтіп жатқаны тұралы мәдіметтерді білуі.

• ісік орналасқан жерге және оның лимфа аймақтарына, егер ісік сырт орналасса, физикалық тексерулерді - көру, сипау, және де тыңдау әдістерін жүргізуді,

• егер ісік ауруына күдік туса, онда клиникалық, параклиникалық диагностикалық тәсілдерді рет-ретімен, дұрыс қолдана отырып, арналған жоспарды тиімді орындауды және солардың нәтижелерін бір-бірімен салыстырып, үйлестіруді,

• төмендегі қатерлі ісіктерге (ракка) дұрыс диагностикалық алгоритм құруды:

1. өңештегі,

2. асқазандағы,

3. бауырмен жолдары, 12-елі ішек және ұйқы без аймағындағы,

4. тоқ ішектегі,

5. өкпедегі,

6. сүт безнідегіі,

7. әйелдің жыныс мүшелеріндегі,

8. ауыз қуысындағы, көмекейдегі, сілекей және қалқанша бездеріндегі,

9. тері рагы және меланоманы,

10. сүйек және бұлшық еттердегі ісіктерді,

11. қан клеткаларын өндіретін мүшелердегі қатерлі ісіктерді.

• рак ауруына қауіп-қатерлі топтарды анықтауды,

• аурудың асқынуына байланысты себептерді сараптауды,

• ісіктің даму тарихына байланысты берілген мәліметтерге және диагностикалық, емдік, сақтандыру шараларына деонтологиялық пікірмен қарап, дұрыс шешім қабылдауды,

• білім жүйесіне керекті әдебиеттерді өз бетінше іздестіріп, пәрменді пайдалануды және оларды келешек мамандыққа сәйкес тиімді қолдануды.

• қатерлі ісіктерден сақтану шараларын,

• ракқа қарсы ел арасында үгіт-насихат жұмыстарын жүргізуді,

• ел арасындағы онкологиялық күдік туралы білімін жетілдіруді,

• радикальды және паллиативты көмектің не екенін,

• онкологиядағы деонтологиялық ережелерді.

Қазақстанның білім жүйесі жөнінен Болон конвенциясына кіруі – Еуропалық стандарт бойынша білім беруді қарастырады.

Оның жалпы талаптары:

1. Оқыту иновациялық нұсқада және модульды жүйеде жүргізілуі.

2. Білім 5 құзыреттілікке байланысты рейтинг және баллдық негізде бағаланануы.

3. Сапалы оқыту менеджмент әдісімен қадағалануы.

Иновациялық оқу үрдісі - деп әр тақырыптың жан-жақты, терең қарастырылып және бұған қосымша студенттердің өз бетінше даярлығын күшейту үшін керекті әдебиет тізімдерінің, ситуациялық есептердің, әр тақырыптардан арнайы тесттік сұрақтарының берілуін айтады.

Тек осылай болғанда ғана студенттердің жеке дайрлануына, сапалы білім алуына, әрі келешек мамандыққа жағдай жасалынып, жол ашылады.