ҚжШбж жүргізу тәсілдері мен амалдары

ҚжПБЖ жүргізу тәсілдер мен амалдар жалғасымдығы ғимараттың бүзылуынан; коммуналды, энергетикалық, технологаялық жүйелерінің аварияларынан және нысанның радиация алу мен химикалық зарардану дәрежесінен; құрама іс - әрекеттеріне әсер ететін өрт және басқа да жағдайларынан тәуелді.

Әуелі, адам болып қалуы мүмкін жерлерде қираған құрылыстарға, бұзылған ғимараттарға және құтқару жұмыстарын жүргізуге бөгет жасайтын авария орындарына жол ашылу керек.

Кіретін жолдары бір бағытты қозғалысында 3-3,5м енімен және екі бағытты қозғалысында ені 7м болады. Мүнда бір бағытты қозғалыс кезінде әр 150-200м сайын 15-20м созылымдығымен ажыратқыштар жасалады.

Кіріс жолдарын жасау үшін өз автокрандарымен, бульдозерларымен нысан құрамалыры қатыстырылады.

Тапсырылған өрт өшіру қүрамалары жүмыс нысандарына бағыт алып, жол бойы кездескен өрт ошақтарын өшіріп жүреді.

Қираған қүрылыстар астынан адам қүтқару шараларымен әдетге әскери бөлімшелері мен АҚ қүрамалары айналасады. Бірақ бүл жұмысқа басқа да барлық тұрғындарды қатыстыру керек.

Барлау мәліметтеріне сүйеніп адам қүтқару мен іздестіру жұмыстарын құтқарушылар келуімен бастайды. Жеке қүрама панаханаларды іздестіріп, қорғаныс құрылыстарында қамалып қалған адамдарымен байланыс қүралдарымен түрақты байланыс жасауға тырысады, ол үшін желдеткіш саңылауларын, есік, ірге, су-жылу қүбырларын тықылдытып пайдаланады. Ең алдымен желдеткіш арналары немесе қабырғаларда тесік жасап таза ауа жібереді.

Панахана аршу барысында қирау сипатына қарай әртүрлі тәсілдер мен саймандар пайдаланады: негізгі кіре-берісте бүзылғанды тазалау, одан кейін есікті ашу немесе бүзып ашу; үңгір немесе авариялық шығу люгін қазып алу; көршілес жатқан бөлмеден панаға қарайтын қабырғаны бұзу; бұзылыс үстіндегі бөгетті ашу одан кейін адам шығару үшін жол жасау.

Осымен қатар зақымдану ошағында адам іздестіру барысында әр түрлі (паналауға арналмаған) жерқоймаларын, жол қүрылыстарын (қүбырлар, қүз), сыртқы терезелер мен сатылы шұңқырларын, ғимараттардың төменгі қабаттағы іргеге жақын кеңістікті қарайды. Адамдарды дауыстап шақыру арқылы іздеу керек.

Бұзылысты аршу кезінде өте сақ болып, ең алдымен зардап шеккеннің басын және кеудесін босату керек.

Зақымдалған адамдарды жасалған жол арқылы мына амалдарымен: қолмен, плащпен, брезентпен, пленкамен, керпемен, сүйреу жолымен, зембілмен т.б. заттар арқылы орындалады. Адамдарға алғашқы медициндік жәрдем көрсетіп, қауіпсіз аудандарға шоғырландырады.

Армениядағы Ленинакан, Спитак қалаларындағы жер сілкініс зардабын жою кезінде адамдарды қирау астынан шығару бойынша алынған тәжрибесінен бұзылыстарды аршуға 16 тоннадан кем көтермейтін қуатты көтергіш крандар, үлкен экскаваторлар, жылжымалы элктрстансиялары мен прожекторлар түнгі жүмыстарында талап етіледі. Мысал, үшін қысқа мерзімде апат болған жерде жүмыс орындауға кем деген де 1200 ауыр крандар қажет болды.

Ешбір ел әзірше тірідсй көмілгендерді құтқару үшін үй қирауларын абайлап әрі жыддам аршуда шешім тапқан жоқ. Соңғы жылдардың жер сілкіністері адамдар қирау астында екі-үш аптадай, егер де жарақат алмаса тірі болатындығын көрсетеді. Мысал, үшін Мексикада 1985 ж. жер сілкіністен кейін 4,5 мың. адам өмірін әкетті, адамдарды 13 күннің ішінде табылып тұрған. Ленинаканда зілзаладан кейін бес тәулік өткен соң тірі қалған 5398 адам шығарылды. 11-ші тәулікте чехословакиялық құтқарушылары бұзылыс астынан 58 жасындағы әлсіреген тірі әйелді тапқан. 45-гі басқа әйел 9 қабатты үй бызылысынан 10-ші тәулікте шығарылды, сол сәтте ол жан-жағына бір қарап аяғына түрып кетті.

Қайғылы мәліметтерде баршьшық: жер сілкіністен кейін бұзылысқа түскен мың адамнан 50-і сағат сайын қаза болады. Сондықтан бір кешіккен минут тірідей көмілген бір адамның өмірін әкетеді.

Жан-жағынан шығып түрған бетон шшталары бар жатық төмпеш секілді болған қирау мен бүзылыстарды аршу, соның ішінде ең бастысы-адам іздестіру әрі қүтқару шараларын орындау айрықша күрделі іс. Армениядағы жер сілкініс зардабын жоюға Франция, Англия, Швейцария, АҚПІ және басқа елдерден мамандары үлкен көмек көрсетті. Олар өздерімен бірге терең жерден тірі адамдарды іздеуге арнайы үйретілген итгерді, (жер астыңца адам табуға көмек беретін сезгіш инфра қызыл камераларымен, бүзылыстарды бағытты тындауға: егер де ара қашықтық көп болмаса жүрек соқтығысьш естуге болатын) бірегей қүрал-жабдықтарын әкедді.

Бұлар байланыс құралдарымен, жылжымалы кескіштермен, қуатты фонарларымен, титан карабинды-капровды стропаларыкген жабдықталған.

Тірі адамдарды тапқан бойда қүтқарушылар жіңішке қүдық қазып, ол арқылы дәрі-дәрмек, су, азық-түлік жіберіп тұрады да кейін бұзылысты ақырындап аршиды. Сөйтіп Ленинакан қ. 9 желтоқсанда, былай айтқанда жер сілкініс болғанына екі тәулік өткен соң француз қүтқарушылар тобы келді. 84 қүтқарушы 30 арнайы үйретілген иттерімен тәулік ішінде 60 адам қүтқарып шығарды.

Кейде өлім мен емір ортасында темірбетон түрғандай. Оны кран арқылы тез көтеру қауіпті-астында жатқан жарықшақтары жылжып адамды басуы мүмкін. Француз, австриялық қүтқарушылары бетон плитасын кран арқылы бір неше сантиметрге көтеріп пайда болған саңылауға, дәрігер зардап шеккен адамға глюкоза қоспасын беретін, одан кейін бетонды шеттерінен бұрғылайтын, ол плитаны барынша абайлап қозғалтуға мүрша береді. Осьшай бесінші тәулікте, бір неше түнгі сағаттар жұмысынан кейін бетон қамалынан, жетінші ай аяғы ауыр болған Алиса Нахапетян құтқарылды.

Өрт өшіру қүрамалары құтқару жұмыстарын өткізу барысында жанқиярлық пен ерлік керсетті. Апаттан кейін алғашқа сағаттарында Ленинакан, Спитак, Кировакан қ. қ. өрт жойылды, ол өз аддына жағдайдың күрделуіне әрі жаңа қүрбандықты доғаруға мүмкіншілік берді.

Жер сілкіністен кейін қираған Ленинакан қаласына аман қалған алты өрт өшіру машиналары кірген. Бесеуі басталып келе жатқан өрт ошақтарын жоюда болды, ал алтыншысы жылжымалы байланыс тірегіне айналды. Қала ішін қарауында жүріп, оның экипажы барлық ақпарды жедел беріп түрды. Егер де әрең басталған өрт ошағы бастамасында жойьшмағанда, қала өрт жаулап алған от теңізіне айналып, газ иісі мен түтін құтқару жұмыстарын күдікке қалтырар еді.

Сөйтіп, бірінші соққыдан кейін мүнай базасыңдағы құйып-алу эстакадасы жанды. От жалыны тез-тез жоғары көтеріліп айналадағы кеңістікті басып алды, оның қасында мывдаган тонна бензин және дизель отыны бар үлкен сиыймдылықтарымен резервуарлық парк орналысқан. Егер де өрт оларға түскевде қаланы талқандырар күші бар жарылыс болар еді.

Өрт өшірушілер тек отпен көресіп шектелген жоқ. Сөйтіп, өрт өшіруші Арзуманян С. өз бетімен 20 адамды құтқарды. Бір қираған үйдің іргесін балтамен бұзып жарықшақтардың астынан шекарашы жанүясын — әйелі мен төрт баласын құтқарып алды. Мұндай мысалдар айтарлықтай көп.

Біздің өрт сөндірушілермен АҚШ, Австрия, Ұлы Британия, Канада, Польша, Чехо-Славакия елдерінен келген әріптестері қоян-қолтық жұмыс істеді. Армениядағы қасірет жаппай зақымдану ошағында қираулар астынан адамдарды құтқару үшін қуатты техника және ең бастысы білікті мамангерлер керектігін көрсетті.

Армения АҚ штабының бастығы генерал-майор Л. Мелконов былай деді: «Егер де бізде қажетті техника болғанда, қаза болғандардың жартысын құтқаруға болар еді.

Құтқару жұмыстарына кесел келтіретін әрі жаңа аварияларды жасап және адам зақымдадыратын аварияларды оқшаулау мен жою бойынша жұмыстар әдетте құрама буындарымен су құбырлары, канализациялары, электр, газ, жылу мен сантехникалық жүйелері арқылы іске асады.

Коммуналды-энергетикалық пен технологиялық жүйелерінде авария мен бүзылу зардабын жоюдағы негізгі амал — қираған бөлімшелерді және ғимараттардағы қадашаны ажырату.

Өрт өшіру мақсатында су жіберу насосты стансылары мен үңғымалар қайта қалпына келтіріледі қосалқы, су айдау резервуарлар іске қосылады.

Жылу берілістер жүйесі аварияға үшыраған кезде адамдарға зақым келтірілмес үшін ғимараттағы сыртқы жүйесінен ажырататын ысырмасын айырады.

Газ тарату жүйесінде болған аварияларды жоюы жеке газ таратқыш пен газгоддерлі стансыларының ажыратылу немесе тыйю қондырғылар мен арнайы сына арқылы (ғимаратган тыс) іске асады. Төменгі қысымды газ құбырлары тығындалады өрі шикі балшықпен сыланап жапырақты резинамен оралады. Қүбыр саңылаулары тығыз (брезент) таңғышпен немесе қамьгг сальш, жапырақты резинамен оралады. Газ жану барысьшда оныңжүйедегі қысымы кемиды, жалын қүм, жер, балшық,саз арқылы өшіріледі. Газбен байланысы бар аварияларда оқшауландыратын газқағарлар мен жарылуға қауіпсіздігі бар лампыларды қолдануымен іс-шаралар өту керек.

Элетрқуат жүйелеріндегі аварияларын жоюы тек тоқ айырылған соң (ғимарат кірісінде ажыратқышты, сақтағыштарды айырумен, сымдарды кесумен) өтеді. Электр жұмыстарында жүйе аумағы екі жақтан жерленеді.

Канализациялық торабында аварияларды жою үшін ағынды суларын бұрып, зиян шеккен жерін ажыратады.

Технологиялық қүбыр берілістерінің қирау шамасында шұғыл жұмыстар жарылыс пен өрт болдырмау мақсатында (қүбыр тосқауылдарын және қысым ұстайтын насостарын өшіру) орындалады.

Құтқару жұмыстар барысында қираған ғимаратгарды бұзу жұмыстары көтергіш, трактор немесе жару амалдарымен жасалады. Қабырғалардың күшейтілуі неше түрлі тіреулер арқылы өтеді.

ҚжБҚЖ ЖҮРПЗУ ЖӘНЕ ҮЙЫМДАСТЫРУ БОЙЫНША АҚ ҚҮРАМА КОМАНДИРЛЕРШЩ ЖҮМЫС МАЗМҮНЫ МЕН ЖАЛҒАСЫМДЫҒЫ

АҚ құрамасын дайындыққа келтіру туралы оның командиріне шаруашылық нысанның АҚ штабы хабарлайды.

Бұйрық алынған соң АҚ құрамасының командирі мыналарды істеу міндетті:

^ АҚ құраманың жеке құрамаларын құлақтандыру және оның толық жиналуын қамсыздандыру;

^ белгіленген жиналу орнына қысқа мерзімде жету;

• жеке құраманы әрі жабдықтау шараларын атқару және құрама ішіне өзгеріс керек болса жасау;

^ автокөлікті, және т.б. мөлікті қабылдап оның ақаусыздығын тексеру ;

^ жеке құрамаға табелдік мүлікті таратып, оның күтілуін қадағалау;

^ жеке құрамның жеке қорғаныс құралдарын өз өлшеміне келтіруін жүргізу;

• жеке құраманы қорғау үшін арналған панаханаларды қабылдау;

^ жиналу ауданында (талап етілсе) автокелікті, техниканы және мүлікті жасыру мен қайта таратуды ұйымдастыру;

^ құрама ішіндегі байланыс құралдарын тексеру және байланысқа шығу тәртібін анықтау.

Құрама командирі жұмыс не жұмыстан тыс уақытта жеке құраманы жинау және құлақтандыру тәртібін алдын ала жасайды. Ең әуелі бөлімше, тірек, буындар командирлері мен байланысшылар хабарландырылады.

Құрама адамдары шақыру командасын есгіген бетте дереу орнатылған жиналу пунктеріне жетіп, өз командиріне баяндайды.

Жиналу орындарында жеке құрама табелдік мүлік қабылдайды оның ақаусыздығын тексеріп, жеке қорғаныс құралдарын өзіне ыңғайлы күйге келтіреді.

Газқағарлар мен тыныс алу органдарын қорғайтын басқа да құралдарды жеке құрамадағы адам алған сәттен бастап өзімен бірге алып жүруге тиіс. Құрамаға тіркелген автокөлік пен техника төтенше жағдай аумағында дереу жылжу үшін толық дайындыққа келтіріледі.

Жеке құрама жиналған соң және барлық мүлік-техникамен қамсыздандырылған соң командир, егер қажет болса, құрама дайындығын байқайды.

АҚ құрамасының дайындыққа келтірілгендігі туралы жоғары бастыққа баяндайды (АҚ штабының бастығына).

Күштердің даярлығы мен іс-әрекеті алдын ала пысықталған жоспарда анықталады. Жоба-жоспар ықтимал ТЖ болжау негізінде құрылады.

АҚ нысана бастығының өмірі бойынша АҚ қүрама командирі ТЖ ауданына, алдағы жұмыс орнына жорық жасайды. Іске қосылған күштердің сәттілігі олардың пайдалану тиімділігі белгілі бір деңгейде барлауды дер кезінде ұйымдастыру және жүргізуге нақты жағдайларды ескеруге байланысты. Барлау бойынша міндеттерді әдетге АҚ бастығы қояды. Ол барлау мақсатын, қандай мәлімет қашан және қайдан алу керекгігін, қай жерде қавдай міндеттерді орындау үшін негізгі күштерді шоғырландыру тиістілігін, ол үшін қандай күштерді және құрамдарды пайдалану қажетгілігін нұсқайды.

ТЖ аудандарында барлау мыналарды анықтайды: апат ошағының шекарасы мен оның таралу бағытын; тікелей қауіпі төнген нысандар мен мекендерін; адамдар шоғырланған орындарды; бұзылған ғимараттардың жағдайларын және мұндағы зардап шеккендердіқ бар жоғын, жұмыс орнына техниканы апаратын жолды, технологиялық және коммуналды-технологаялықтораптарындағы апат орындарын, тексеретін құдықтардың және ажыратқыш қондырғыларының жағдайын, олардағы ақау көлемін; жұмыс көлемі мен оны жүргізу, жағдайын, техника мен құралдардың пайдалану мүмкіндіктерін.

Барлауды, барлайтын буындар жүргізеді. Олардың саны мен құрамы ТЖ аумағына байланысты.

Төтенше жағдай ауданында қүрамалар көрсетілген учаскелерде орналасып, нақты міндеттер алады. Құрама командирлері қойылған міндеттердің сәтті орындалуы үшін жеке жауап береді.

Тапсырма алысымен қүрама командирі оны түбегейлі шешіп, жағдайды бағалап әрі шешім қабылдап ауызша бүйрық береді де жеке құрама жұмысын ұйымдастырады құрама командирі бағынышты қүрамаларға міндет қояды, өз шешімінде жұмыстардың жалғасымдығын және әрекеттену тәртібін, қүрамаларды жан-жақты қамсыздандыру мен басқаруды қалай ұйымдастыру керектігін айта кетеді.

Құрама командирлері өз бүйрығында аудан бойынша калыптасқан жағдайды және құрама міндетін (талап етілсе кершілес қүрамалардың міңцетгерін); медициналық көмек беретін нүктелердің қай жерде орналасқандығын; зардап шеккендерді көшіру тәртібін және жолын; жұмыстардың басталу уақытын, жеке құрамалы ауысымды демалысын ұйымдастыруды, жұмыстардағы қауіпсіздік шараларын, өз орны мен орынбасар орнын анықтайды. Бұйрықтар нақты дәл болу керек.

Төтенше жағдай аудандарында ең әуелі құтқару жұмыстарымен апат зардабын ескертумен, адамдар өлімін және материалдық құңдылықтарды жоюылына әкелетін екінші ретті қайталанбалы әсерін алдын ала ескертумен байланысты шаралар жүргізіледі. Жұмыстар толық аяқталғанша үзілмей жүреді. Радиациялық қауіпті нысанда жұмыс барысында (ТЖ ауданында) құрама командирі адамдардың сәулеленуін қадағаланды.

Жер сілкінісі зардабын жоюда құрамалар әуелі мыналарды жасайды:

^ үйінді астынан және өртеніп жатқан ғимараттан зардап шеккендерді шығару;

^ үйінділерден қүтқарылған зардап шеккендерді көшіру үшін және техникаға қажетті жолды ашу;

^ адам өміріне қауіп төндіретін коммуналдық-энергетикалық тораптарындағы апат көздерін жою;

• опырылысқа ықтимал жөне апат қалпында тұрған құрылыстарды күшейту не бұзу.

ҚЖБШЖ құрама командирлері әрдайым маңызды орындарда болады өйткені ол жерден қол астында бар құрамаларды басқаруы қолайлы.

Бағыныштыларды басқаруға мүмкіндік беретін негізгі құрал байланыс болып табылады.

Құрама командирі аудандағы жұмыс ахуалын әр дайым білуге міндетті, егерде өзгеріс болса дереу тиісті шешім қабылдап, жаңа міндеттерді қол астындағыларға қояды.

Апат зардабын жою барысында құрамалардың өз ара өздіксіз байланысын сақтау аса маңызды.

Төтенше жағдай аудандарында коменданттық қызмет қүрылады. Ол үшін қоғамдық тәртіп қорғау құрамалары және де ішкі істер органдарының бөлімшелері тартылады.

Алдына қойылған мақсаттарды орындап болған соң қүрамалар нұсқалған аудандарына жетіп, жаңа міндетгерге даярланады.

ҚӘУЗ ошақтарын жою нысана АҚ бастығының шешімі негізінде өтеді. ҚӘУЗ ағылып-буланып шыққанына байланысты зардапты жоюға әуелі обьектінің штатты газдан құтқару қызметі кіріседі. Газдан корғау қызметінің басты міндеті-құтқару жүмыстарын жасау, қауіпті жерден жүмыскерлерді көшіру, зардап шеккендерге алғашқы медициналық көмек көрсету. Газдан қүтқару қүрамалары газ қауіпі бар орында жүмыстар жүргізеді, онда міндетті түрде газқағар кию керек. ҚӘУЗ ошақтарын жоюды радиацияға және химиялык қауіпіне қарсы қүрамалар жүргізеді. Олар газдан құтқару құрамаларымен тығыз байланыста болады.

Зақымдалған ошақты жою міндетін алған бетте командир жағдайды білу үшін барлаушыларды жібереді. Нұсқалған маршрутпен жүре бере барлаушылар әр 300—400 м сайын қүраддармен ауаның қаншалықты ластанғанын анықтайды. Зақымдалған ошағын тауып, олар аумақты зерттейді, ошақ шекарасын оған кіру жолдарын анықтайды, ҚӘУЗ таралу базпытын, ғимаратгардың бүзылу сипатын, зардап шеккендердің хал-ахуалдарын бағалайды. Алған мәліметгерді барлаушылар қүрама командиріне дереу баяндайды. қүрама командирі бастықтың ақпары негізінде және барлаушылардың, мәліметтеріне қарай өз шешімімен қол астындағыларға ауызша бүйрық береді. Бұйрықта қүрама командирі авария сипатын және орнын, улы заттар түрін әрі бүлардың таралу бағытын, ғимараттардың бұзылу дәрежесін, өрт жағдайын көрсетеді.

Сол орында қүрама командирі ең басты шешімдерді анықтайды және машиналардың т.б. қүралдардың пайдалану ретін нақтылайды.

Қүрама командирі қауіпсіздік сақтау шараларының орындалуын қадағалайды.

Азаматтық қорғаныс қүрамалары ҚӘУЗ-бен ластану ошақтарына айналатын аварияларды шектейді әрі жояды, аумақ пен ғимараттарды зиянсыздандырады.

ҚӘУЗ бар коммуникациядағы аварияларды жою барысында авариялық-техникалық топтық жеке құрамасы крандарды және т.б. айдагыш қондырғыларды жабады, улы зат қүбыр арқылы әрі таралмас үшін құбыр шеттерін ағаш (металды) тығындамалармен бітейді, саңылауларға муфталарды орнатады.

Егер, обьект ҚӘУЗ жайылтпайтын үйіндімен қоршалса, төгілген сұйық затты арналған жабық сиымдылыктарға авдайды, қалған қалдықтарына дегазация жүргізіледі.

ТЖ ауданынан құрамалар шығарылған сон сәулелену мөлшері

анықталады, жеке қүрама санитарлық тазартылудан етеді киім-кешек, жеке қорғаныс құралдары мен саймандары зарарсыздандырылады оның жұмыс дайындығы арттырады, машиналардың техникалық камсыздандыруы жүргізіледі жұмсалған, материалдық құралдар толыктырылады құрама келесі міндеттерді орындауға әзірленеді.