Тосын жағдайда іс-әрекеттер халықты үйрету мәселесіндегі насихатгың ролі

АҚ мен ТЖ саласындағы білімді насихаттау — бүл ҚР за-ңнамалық жөне өзге нормативтік-қүқық актілерін халықты, қоршаған ортаны және үйымдарды қорғау, адамдардың өмірін, мәдениет және өзге мүра түрлерін қүтқару, ықтимал, зілзала, авария мен апаттың әлеуметтік-эконсжикалық залалын азайту жөніндегі үкімет саясатын тарату және мүқият түсіндіру.

АҚ мен ТЖ саласындағы білімді насихаттауды ТЖ басқ-армалары, бөлімдері мен қызметтері, даярлау және оқыту орталықтары, қоғамдық үйымдар, үйымдар АҚ штабтары, оқу орындары, бүқаралық ақпарат қүрадцары жүргізеді.

АҚ мен ТЖ насихаттауға дәрістер баяндамалар, радио мен теледидардағы сөздер, баспасөз материалдары, кино-, диа-, бейнефильмдер, көрнекі насихат, журнал, бюллетень, жаднама, буклет, кітапша, парақша және т.б. кіреді.

Бүл мәселелер ҚР ТЖА әзірлеген "АҚ мен ТЖ саласын-дағы білімді насихатгауды үйымдастыру бойынша әдістемелік нұсқаулықтарында" жан-жақты баяндалған.

VI тарау. Тж ұйымдары жүмысының тұрақтылығы Ұйым жүмысы түрақты негіздері

ТЖ салдарын ескерту мен жоюдың Мемлекеттік жүйесін негізгі міндеттерінің бірі кәсіпорын, үйым, мекеме, сондай-ақ әлеуметтік нысандарының жүмыс істеу қалыбын арттыру мен ТЖ ескертуге бағытталған нысаналы және ғылыми-техникалық бағдарламаларды іске асыру болып табылады.

Шаруашылық насандарының жүмыс істеу түрақтылығын арттыру мәселесі қазіргі жағдайда үлкен маңызға ие болуда. Бұл төмендегі бір қатар негізгі себептерге қатысты:

^ өндірістік саладағы мемелекеттік реттеу мен қауіпсіздік механизмінің әлсіреуі, барлық деңгейдегі еңбек жөне техно-логиялық тәртіптің өлсіреуі, сондай-ақ өндірістің аварияға қарсы төзімділігінің төмендеуі;

^ негізгі өндірістік қорлардын жыддам тозуы, сонымен қатар оларды жаңарту қарқынының төмендеуі;

^ өндірістің технологиялық қуатының артуы, қауіпті заттар, материалдар мен бұйымдарды тасымалдау, сақтау мен пайдалану көлемінің өсуі, халық пен қоршаған ортаға қауіп төндіретін өндіріс қалдықтарының жинақталуы;

шарасыз зандық және нормативтік құқықтық бағы ТЖ қауіпсіздігін жөне ескертуін басқарудағы тәуекелдік мәселесіне талдаудың ғылыми негізін жеткіліксіз пайдалану;

^ мемкелеттік қадағалау органдары мен инспеьщия жұмысының талаптылығы мен тиімділігінің төмендеуі;

^ әскери жанжалдар мен террорлық акгілердің пайда болуы ықтималдығы.

Шаруашалақ нысандарының жүмыс істеу тұрақтылығы

ретінде оның төтенше жағдайлардағы жоспарланған көлемдегі және номенклатурадағы өнімдерді шығаруға (тікелей материалдық қүвдылықты шығырмайтын нысандар үшін өз міндеттерін мақсатқа сәйкес орындалуы), ава-рия (зақымдану) жағдайында қысқа мерзімде өндірісті қал-пына келтіруге қабілеттілігі түсініледі.

Төтенше жағдайларға шаруашылық нысандарының жұмыс істеу тұрақтылығына мына факгорлар әсер етеді: жұмысшылар мен қызметшілерді зілзала, авария (апат), сон-дай-ақ осы заманғы зақымдау құралдарының бастапқы және қайталана факторларының ықпалынан сақтау сенімділігі; ны-санының инженерлік-техникалық кешенінің белгілі бір дең-гейде осы ықпалға қарсы түру қабілеті, нысанды өндіріс үшін барлық қажетті өніммен (шикі зат, отын, электрэнергиясы, газ, су және т.б.); жабдықтау жүйесінің сенімділігі, жұмысшылар саны олардың қүдірет немесе тәртіп деңгейі, нысан сипаты, шығарылатын өнім, қолданылатын технология; өндіріс пен АҚ басқару түрақтылығы мен үзіліссіздігі; ны-санды күрделі және өзге шүғыл, сондай-ақ бүзьшған өндірісті қалпына келтіру жүмыстарына даярлау.

Тізбеленген факторлар төтенше жағдай ахуалы мен оны көтеру жолындағы шаруашылық нысанының түрақты жүмыс істеуінің негізгі талаптарын анықтайды.

Қазіргі уақытта болашақта Чернобыль сияқты авария-ларды болдьфмау үшін төтенше жағдай ахуалында өнеркәсіп өңдірісінің түрақтылығына талаптар ерекше маңызға ие болуда.

Осы талаптар инженерлік-техникалық шараларды жоба-лау (ИТЖ) нормасында, сондай-ақ олар үшін әзірленген

салаға қатысты қолдарындағы норма талаптарын толықты-ратын және дамытатын ведомстволық нормативтік қүжаттар негізінде қаланған.

Түрақтылықты көтеру бойынша шараларды іске асыру мен әзірлеу саласындағы ұйымдар басшыларының негізгі міндеттері:

* ұйым жүмысының түрақтылығын арттыру бойынша ұсынысты белгіленген төртіппен әзірлеу және ұсыну;

* төтенше жағдайларда және осы заманғы зақымдау құралдары қолданылған кезде ұйым жұмысының тұрақтылығын көтеру бойынша шаралар мен әзірлеуді жүргізу;

* авариялардың пайда болу қауіпін, қайталана зақымдау ошағын төмендету бойынша шаралар жүргізу;

» азық-түлікті, ауыз суын, сумен жабдықтау көзін, мал мен өсімдікті, өсімдік пен мал өнімдерін, радиоактивті хи-миялық жөне бактериялогиялық (биологиялық) зақымда-нудан қорғау бойынша шараларды өткізу мен үйымдастыру. Төтенше жағдайы немесе көзіргі адам өлтіру қару жа-рақтарын қолданған кезінде салалы және аумақты басқарма түрақты жүмыс істеу мақсатында, арнаулы әскери эконо-микалық оқулары еткізіледі. Ол өз адцына бүл сүрақтарды келесі (әртүрлі салалы және аумақты басқарма штабты-ко-мандалы, сондай-ақ үйымдар, қалалар мен аудандар ішіндегі комплексті) оқуларында шешуге көмек береді. Оқулар бас-қарушылардың өз ісін атқаруға дайындықтың негізгі фор-масы болып табылады. Сонда салалы жөне аумақты орган-дарынын бірлесіп жасалған жүмыстың тәсілдерімен форма-лары анықталады. Азаматтық қорғаныс мінцеттерін шешу барысында, және де төтенше жағдай мен соғыс уақыты кезінде экономика жүмысын түрақтандыру мөселесі шешіледі.

АҚ ИНЖЕНЕРЛІК-ТЕХНИКАЛЫҚ ШАРАЛАРЫН ЖОБАЛАУ НОРМАЛАРЫ

Азаматтық қорғаныс шараларын кешенді жөне саралай өткізу мақсатында, халықты қорғау деңгейін қажетсіз мемлекеттік шығындарды жүмысамау мақсатында халықты қорғау деңгейін төмендетпей, аумақ пен үйымның маңызы-лық деңгейін ескере отыра, қалаларды, топтарға, сондай-ақ Азаматтық қорғаныс категория бойынша аумақ пен ұйымдардын маңыздылық деңгейі ескере отырып жүргізіледі.

Қалаларды, топтарды, үйымдарды Азаматтық қорғаныс бойынша категорияларға жатқызу тәртібін Қазақстан Рес-публикасының үкіметі анықтайды.

^ Категорияланеан нысан — бүл үлкен экономикалық, стратегиялық және қорғаныстық маңызы бар қалалар. Ка-тегорияланған қалалар маңызы бойынша төрт топқа бөлінеді: аса маңызды, бірінші, екінші және үшінші топтар.

^ Категорияланган обьектілер — үлкен экономикалық және қорғаныстық маңызы бар өнеркәсіп орындары мен өзгеде үйымдар. Үш категорияға белінеді: аса маңызды, бірінші және екінші категориялар.

"Категорияланбаған объекгілер" — барлық қалған үйым-дар (нысандар).

Түрақтылық мәселелерін реттейтін қүжаттар Азаматтық қорғаныстың инженерлік-техникалық шараларын жобалау (ИТЖ) нормалары болып табылады. Олар қүрылыс норма-лары мен ережелер кешенін (ҚНжЕ), мемлекеттік стандар-тты (ГОСТ) Азаматтық қороғаныстың инженерлік-техникалық қамсыздандырудың барлық түрі бойынша нұсқаулық пен басшылықты қамтиды. Осы қүжаттар негізінде орталық атқарушы органдар салалық стандартты, АҚ ИТЖ нормаларын қолдану бойынша басшылық нүсқаулықты әзірлейді.

Шаруашылық нысандары мен салаларында АҚ ИТЖ және орталық атқарушы оргавдар, республикалық мекеме-лер Қазақстан Республикасы Төтенше жағдайлар жөніндегі Агенттігінің келісімі бойынша жоспарлау 2.01.51-90 ҚНжЕ талаптарына сөйкес жүргізеді.

1.2-4-98 ҚНжЕ сәйкес 1998 жылдан бастап Қазақстан Республикасында сейсмобелсенді жобалау мен қүрылыс жүмыстары жүргізіледі.

АҚ ИТЖ жобалау нормалары өз мақсатымен мынаны жүргізеді:

• халықты қорғау және жаудың осы заманғы зақымдау және әдеттегі қүралдарды қолдану жағдайында ықтимал залал мен қирауды төмендету;

• соғыс уақытында шаруашылық нысандары жұмысының тұрақтылығын көтеру;

• « зақымдану ошағында, зілзала аумағында және ірі өндірістік авария мен апатты жою кезінде ҚНжЕ жүргізу үшін қажетті жағдай.

ИТЖ нормалары мынаны ескереді: « аудандық жоспарлаудың жобасы мен схемасын, жаңа категорияланған қалалар мен нысандардағы бүрыннан бар және салынып жатқан түрғын үй және өнеркәсіп ауданда-ры. Аудандарында түргын үймен өзге нысандарды егжей-тегжейді жоспарлау кезіндегі әртурлі жәйттарды;

» ықтимал қираулар аумағында орналасқан жүмыс істеп жатқан өнеркәсіп орындарын кеңейту жөне жобалау, энерге-тика, көлік және байланыс кәсіпорындарын, сондай-ақ со-ғыс уақытында категорияланған қалалардың тірішілік аума-ғында орналасқан түрғын үй жөне өнеркәсіп аудавдарды;

» бұрыннан салынған көсіпорындарды қалпына келтіру жөне кеңейту кезінде.

АҚ ИТЖ жобалау нормаларының талаптары

а) Шаруашылық нысандарын орналастыруга

Қала тіршілігін қамтамасыз ететін кәсіпорындар Қазақ-стан Республикасының үкіметі анықтаған тізбесіндегі қалалар шекарасында орналастырады.

Қалаларды күнделікті жабдықтайтын тауарларды сақтауға арналған жаңа база, қойма, таратқыш, мүздатқыш.

Қазақстан Республикасыньщ үкіметі белгілеген тауарлар-ды сақтау нормасынан артпайтын көлемде жүргізеді. Олар-ды қала шегівде орналастырады.

Категорияланған қалаларда т/ж сораптау және техника-лық станцияларын ықтимал күшті қираулар аумағынан алыс жерге орналастырады. Қала аумағында жолаушылар немесе жүк станциялары мен пристаньдарды, теңіз порттарын кала аумағынан аулақ жерге орналастырылуы ұсынылады.

Қаладан тыс қары жерлерге троллейбус, трамвай парктері және телефон станциялары апарылады.

Демалыс лагерлері, пансионаттары, санаторилар, дема-лыс үйлері, базалар және мемлекеттік азық-түлік және ма-териалдық қорлары, жаңа категорияланған нысандар, хабар беретін радио орталықтар, жылжымалы қүрал резервтері, байланыс тораптар станциялары, ҚӘУЗ, базистік қоймаларға ықтимал бүліну аумағына орналастыруға тиіс.

Магистральдық (транзиттік) автомобиль жәнс теміржолдары қаладан аулағырақ жерге төселуге тиіс. Ішкі қалалық желі сыртқы қалалық желімен орайластырылуға тиіс.

Ықтимал апатты субасу аумағында жаңа қүрылыс аудан-дарын, категорияланған кәсіпорындар, материалдық және азық-түлік қоймаларын, жылжъшалы қүрам түрақтарын са-луға рүқсат етілмейді. Аталған аумақтарға тау-кен өндірісін салуға міндет етеді.

б) Қалаларды жоспарлау мен қүрылыс салу

АҚ ИТЖ жобалау нормалы талаптарын ескере отырып қалаларды жоспарлау мен салу елді мекендердің зақымда-луын, халық шығынын азайтуға және кысқа мерзімде ҚНжЕ жүргізу қабілеттілігін жүргізуге ықпал ететін маңызды ша-ралар болып табылады. Жаңа қалалар онда 200-250 мың түрғындарды ескере отырып жобаланып салынады.

Қала аумағы әрқайсысы 250га бөлінген жекелеген оқшау тұрғын алқаітгарына (телім, оран, ықшам аудан) бөлінеді. Олар-дың арасындағы өртген қорғау бөліктері ІООм аспауға тиіс.

Үлкен көшелер (даңғылдар) 2 бағытта қаланың орталык бөлігінен сыртқы аймаққа шығуды қамтамасыз етуге тиіс.

Ішкі қалалық көлікті жерді сыртқы көлікпен, т/ж стан-циясымен езен вокзалымен, әуежаймен, автовокзалмен сенімді және ыңғайлы байланыста болуға тиіс.

Қаланың Ікм² алаңында өзеннің жалпы ағынына орай ЗОООм³ көлемдегі су алабы. Осындай суат бір шақырым бой-ындағы өрт сөндіруді қамсыздандырады.

Жаңа көпірлер барлығының бір жарылыс пен қүруын болдырмайтын дай қашықтықта салынуға тиіс.

в) Өндірістік ғимараттар мен құрылыстарды жобалауға

АҚ ИТЖ жаңа шаруашылық нысандары және комму-налдық-энергетика жүйесін, ғимарат пен қүрылыс салу кезінде экономикалык түрғьщан аса қажетті және тиімді.

Өндірістік ғимараттарды салу мен жобалау кезінде жан-байтын немесе баяу түтанатын материалдан жасалынған жеңіл қоршау қүрғыларын пайдалану үсынылады.

Бұған пайдалану шарттарымен жол берілген жағдайда шатыр немесе жеңіл жамылғы астындағы ашық алаңдағы технологиялық кондырғыны орналастырған жөн.

Азық-түлік және азық-түлік шикі заты қоймалар үшін түрақжайды тандау кезде сүрлен үлгісіндегі және резерву-армен жабылған ғимараттарға артықшылық беріледі, ғимарат бөлмелерінде есік және терезе ойықтары саны шағын болуға тиіс.

Ғимарат пен қүрылысты жобалау мен салу кезінде оларды радиоактивті шаңнан, УЗ және бактериялогиялық қорғау бойынша шаралар жүргізуге тиіс.

г) Сумен жабдықтау бойынша

Сумен жабдықтау жүйесі қатардан шығуыкәсіпорынның тоқтауына жене кәсіпорын қирамаған жағдайдын өзівде өнім шығарудың доғарылуына алып келеді. АҚ ИТЖ сумен жаб-дықтау нормаларының тұрақтылығын көтеру мақсатында мыналар қарастырылады:

— категорияланған қалалар мен нысандардың сумен жабдықтау жүйесін қайта жобалауды оларда екі және одан ар-тық сукөзі орналастырылуы қажет, оның бірі жабық үлгіде (жерасты) болуға тиіс;

— екі төуелсіз көзден сумен қамсыздандыру мүмкін емес жағдайда бір су көзінен жабдықтауға рүқсат етіледі, бұл жағ-дайда оған екі басты ғимарат орналастырылуға тиіс, ал оның бірі ықтимал қирау аймағынан алысрақ жерде болған жөн;

— сумен жабдықтаудың орталық жүйесінде суберу су қысымы мүнараларына жетпей берілуге тиіс;

— орталықтанған сумен жабдықтау су айдау мүнарала-рынсыз жібетілуге тиіс;

— таза су көздері ауаның шаңнан тазалайтын желдеткішпен, қымтағыш люісгермен және жылжымалы ыдысқа су беру үшін икемделгіштермен жабдьіқталуға тиіс;

— өрт гидранттары, су құбьфьшыңжьшжымалы нүкгелерін ажыратуға арналған қозғалтқыштар мүмкіндігінше ғимарат пен бөлме қираған кезде субаспағын аумақга орналастьгрылғаны жөн.

д) Газбен жабдықтау жүйесіне

Қалалар мен шаруашалық нысандарына 2 және одан әрі дербес газқүбырлары арқылы газ беру екі және одан артық газ тарату станциялары арқылы жүргізілуге тиіс, олар қала-ның жобалық қүрылыс аумағынан тысқары мүмкіндігінше әртүрлі жағынан тиіс

Газ тарату станциялары мен нүктелер ажаратқыш авто-мат қондырғылары бар жер асты айналмалы газқүбыры-мен жабдықталуға тиіс.

Айдағыш және компрессорлық станциялар ықтимал күшті қираулар және апатты су басу аймағынан аулағырақ орналастырылуға тиіс.

Жер үсті төсемі жағдайында газқұбырларын магистралдік жоддарына ықтимал күшті қирау аймағын-дағы мүмкін бүліншілік аумағынан тыс жерлерде төсеуге, терең (жерасты) үңғымасын жасауға жол беріледі; ашық төсемге күрделі жер бедерінен өткен уақытта болмашы қирау аумағында рүқсат етіледі.

Газқүбырларында қүбыр жарылған кезде газдың шығуы автоматты тоқтататын кран мен қашықтық басқару нүктесі бар, тығын арматурасын орнатқан дүрыс.

е) Энергожабдықтау жүйесіне

Осы заманғы өндіріс барысында энергия көзісіз мүмкін емес. Соңдықтан энергожабдықтау желілері мен түрақта-рында АҚ ИТЖ мынаны қарастырады:

Электрмен жабдықтау нысандар жүйесінің түрақтылы-ғын бір-бірнен ықтимал қирау аумағынан екі радиустық қашықтықта орналасқан бірнеше көздерге қосу жолымен арттыру.

Категорияланған қалаларда канализация жүйесінің ны-сандарында соғыс жағдайының өзінде тоқтауға жол берілмейтін болса, энергиямен жабдықтау, өзге энергия тұтынушыларын қуаттандыру кезінде ажыратылмайтын негізі желілері бойынша жүргізілуге тиіс.

220квт және одан да жоғары электржүйесі және біріктірілген энергияжүйесінің жүйе аралық байланыстар қосалқы станциясында және ЕЖБ жүйесінде қажетті желі ықтимал қирау аумағынан тыс қосалқы станцияларды өткізілуге және тұрғызылуға тиіс.

Айдағыш насос станцияларын электрмен жабдықтау ықтимал қирау аумағынан тыс немесе жеке дербес көздерінен тыс шекте орналасқан қосалқы станциялардан жүргізілуге тиіс.

ж) Қорғаныс ғимараттарына АҚ ИТЖ нормаларының талабы

Олар IV тарауда мазмүндалған.

АҚ ИТЖ жобалау нормалары халықты қорғау және осы заманғы зақымдағыш қүралдардан шаруашылық нысанда-рының жүмысының тұрақтылығын көтерудін негізгі принциптеріне сәйкес әзірленген.

Осы нормалар негізінде министрліктер мен ведомство-лар сала ерекшелігіне орай өз ведомстволық нормативтік қүжаттарын әзірлейді, олар қолданымға тек ҚР Экономика жөне сауда министірлігімен және Қорғаныс министірлігімен, Стратегиялық жоспарлау жөніндегі Агенттікпен келісім бойынша енгізіледі.

ТЖ-ДАҒЫ ҮЙЫІЦДАРДЫҢ ІС-ӘРЕКЕТШ ЗЕРТТЕУ

Іс-әрекеттің түрақтылығын көтеру жолдары мен әдістерінің ең тиімдісін тандау (оның ішінде экономикалық түрғыдан) Азаматтық қорғаныс нысанасы ретінде өрбір көсіпорынды мүқият бағалау негізінде ғана мүмкін.

Нысан түрақтылы зерттеу мақсаты оның әлсіз буында-рын, оның түрақтылығын көтеруге бағытталған инженерлік-техникалық шараларды жүргізу арқылы анықтау болып та-былады.

Нысан жүмысының түрақтылығын бағалау — бұл оны бейбіт уақыттағы төтенше жағдай кезінде, соғыс уақытында осы заманғы зақымдау қүралдарымен зақымдану кезінде, сондай-ақ нысан мен жабдықтау жүйесі ішінара қираған кезде жұмысты жалғастыру және өндірісті қалпына келтіру кезіңцке туындаған зақымдағыш факторлар ықпалына қары-стыруға қабілеттілігі түрғысынан оны жан-жақты зерттеу.

Нысанадағы түрақтылық бойынша зерттеуді үйымдас-тырушы жоғары түрғын орган (бірлестік, министірлік) бо-лып табылады. Зерттеу жоғары түрған орган басшысын тиісті екімі үйымдастырылады, онда зерттеу жүргізу мерзімімі, тақырыбы, мақсаты мен міндеті, зерттеуге тартылған мамандар және т.б. анықталады.

Бейбіт уақытта нысан жүмысының түрақтылығын бағалауды нысан АҚ бастығы ұйымдастырады.

Нысан жүмысының тұрақтылығын ұйымдастыру үшін негізгі қажетті қүжаттар мыналар: » зерттеу жүргізу туралы бүйрық;

* зерттеуді даярлау мен жүргізудін күн тізбелік жоспары. Нысан АҚ бастығының бұйрығында көрсетілетіндер:

» алдағы жұмыстын мазмұны мен оны жүргізу негіздемесі;

» зерттеу мақсаты;

» топ бойынша зерттеу жұмысына қатысушалыр құрамы;

» есептеме-зерттеу тобының негізгі міндеті;

* зерттеу жүргізу тәртібі;

» есеп қүнжаттамасын даярлау мерзімі. Бұйрықпен жауапты мамандар қатарынан, әдеттегідей, мына тәжірибе-зерттеу топтары қүралады:

* ғимаратпен қүрылыстың беріктігін зерттеу тобы (топ басшысы — күрделі қүрылыс бөлімінің бастығы);

» өндіріс қондырғысының беріктігін зерттеу тобы (топ басшысы — бас механик немесе бас коструктор);

» энергиямен жабдықтау түрақтылығын зерттеу тобы (топ басшысы — бас энергетик);

* материалдық-техникалық жабдықтау мен көлікті зерттеу тобы (топ басшысы — директордың жабдықтау және өткізу жөніндегі орынбасары);

* өндірісті басқарудың түрақтылығын зерттеу тобы ( топ басшысы— директордың орынбасары немесе өндіріс-жоспар белімінің бастығы);

« кооперация бойынша сыртқы байланыстарды зерттеу тобы (топ басшысы — директордың орынбасары немесе сыртқы кооперация бөлімінің бастығы).

Ірі өнеркәсіп орында өндіріс сипатының өз ерекшелігі бар қүрылымдық бөлімшелерде кәсіпорын өндірісінің жал-пы сипаты бойынша өндірістің тиісті түрі бойынша есепте-ме-талдау зерттеу топтары құрылуы мүмкін.

Сонымен қатар түрақтылық мәселесін зерттеу басшысының жанынан нысан АҚ жоспарлық, жоспар-өндіріс, эко-номика бөлімдері мен штабы есебінен нысан жумысының турақтылыгын багалау нэтижесін қорыту жоне турақты-лықты кешенді зерттеу тобы құрылады.

Нысан өндірісінің қүрылымы және басқару аппараты-ның ұйымдастыруына байланысты топ тізбесі мен қүрамы өзгеруі мүмкін.

Шагын нысандарда оның жете даярланған мамандарын өз күрамына кіргізе отыра кешенді зерттеу тобы ғана құрылады.

Өндіріс құрылымы мен нысан басқару аппаратының ұйымдастыруға байланысты топ құрамы мен тізбесі өзгсруі мүмкін.

Шағын нысандарда өз қүрамына мығым даярланган ма-мандарды тарта отыра кешенді зерттеу тобы құрылуы мүмкін.

Шаруашылық нысандарында зерттеу топтары өндіріс көсіпорындарына орай, алайда ауылшаруашылық нысаны басқару аппарты мен шаруашылық құрылымын ескере оты-рып құрылады. Бұл жағдайда өндірістік қондырғылар мен технологиялық процестер түрақтылығын зерттеу тобынын орнына ауылшаруа техникасы мен қондырғысының, өсімдік пен мал шаруашылығының түрақтылығының қүрған жөн, оны осы сала бойынша бас маман басқаруы қажет.

Зерттеудің даярлау және өткізудің күн тізбелік жоспары АҚ бастығының бүйрығына сәйкес жасалады және негізгі шаралар мен олардың орындалу мерзімін, мәселелерді пысықтау немесе жалпы жұмыс үшін тартылған адамдар құрамын қарастырады.

Күнтізбелік жоспарға мыналар қосылуы мүмкін:

* мамандармен нүсқамалық кеңес өткізу;

» мамандармен ықтимал тосын жағдайды және оның ғимарат пен адамдарға ықпалын зерттеу;

* ғимарат қүрылысының жабдыктау сипатамасын беру және олардың төтенше жағдайға төзімділігін бағалау;

» зақьшдаудың қайталама факгорларының ьвдталынан, оның ішівде таяу орналасқан өте қауіпті нысандардың (өндірістің) бүзылуьшан ықтимал шығын мен қирау ауқымын анықгау;

» электр-, су-, жылумен жабдықтау жүйесі және өндірістік байланыстар бұзылған жағдайдағы ТЖ-да нысан жұмысының тұрақтылығын бағалау;

* алынған материалдарды қорыту және нысан төзімділігінің деңгейін анықтау.

Зерттеу басталғанға дейін оны өткізуге тартылған адам-дарға жұмысты орындау туралы бүйрық, күн тізбелік жос-пар, есептемелік топ бойынша жоспар және зерттеу жүргізу кезінде басшылыққа алынылуға тиіс өзге қүжаттар мен материалдар беріледі, сондай-ақ есептеме мен есеп беру құжат-тарының түрлері даярланады.

Күн тізбелік жоспарда көрсетілген шаралар 2 кезеңге бөлінеді.

I зерттеу кезеңі — негізгі, созымдылығы біріншіден бастап екі айға дейін нысан түрақтылығының зерттелуін жүргізу, оның барысында бірінші кезекте төтенше жағдайдағы тұрақтылық бағаланады.

Бұл кезенде зерттеудің төмендегі меселелері қарастырылады:

* төтенше жағдайлардағы нысанның барлық элементтерінің қисындылығын бағалау;

» қайталана факгордан ықтимал зақымдану мен қирау сипатын және дәрежесін анықтау;

* ықтимал ахуалды болжау нәтижесі бойынша нысан жағдайын талдау;

* жабдықтау және өндірістік байланыстар жүйесінін

сенімділігін бағалау;

» ТЖ-да өнімдер шығаруды қамтамасыз ететін барлык жүмылған өндірісті бағалау.

Мамандардың әрбір тобы өз қызметінің саласында қажетті есептеме жүргізеді және оны жүргізілген талдау негізінде қорытындылайды.

Бұл кезенде мына міндеттер шешіледі:

* тетенше жағдайдағы өндіріс қызметшісінің қорғалуын бағалау;

» өндірістің барлық буынындағы ғимарат пен құрылыстың, станок, лаборатория, технология қондырғысының, электр-, газ-, бу-, жылу-, отынмен жабдықтаудың тұрақтылығын анықтау;

* жабдықтау мен кооперативтік байланыс жүйесінің аралас кәсіпорындарымен — жеткізімшілерімен түрақтырлығынан және жол мен тасымалдау әдістерін, қор көлемдері мен оларды сақтау шарттарын зерттеу;

« осал учаскелерді және тетенше жағдайлардағы нысан төзімділігінің жалпы бағамен анықтау.

Зерттеу (жүмыс) топтар жүргізген зерттеулердің жекелеген нәтижесі таблицаға, схемаға, графикаға, диаграммаға енгізіледі. Зерттеудің бірінші кезеңнің нәтижесінде мына мәселелерге жауап алынуға тиіс:

• әртүрлі төтенше жағдайда нысан кдндай бүліншілікке ұшырады;

• қандай буліншілікте нысан жүмысын жалғастыра алады және қандай бүліншілік оны тоқтату себебі бола алады;

» қандай бүліншілік кезінде нысан қираған өндірісті өз күшімен қалпына келтіре алады;

• сыртқы қайталама факторлардан ықтимал бүліншіліктің көлемі мен сипаты қавдай.

Зерттеудің II кезеңі — созымдылығы 10-15 күн — нысан жүмысының түрақтылығын көтеру бойынша шаралар жос-парын әзірлеу және зерттеу материалын қорыту. Бұл кезеңде мына мәселелер шешіледі:

* Нысан аумағындағы жұмыс ауысымын қорғау бойынша шараларды анықтау, жұмыс ауысымының кестесіне, қауіпсіз аймақтағы демалушы ауысымды қорғауға қатысты мөселелерді шешу;

» жұмыс көлемін, материал, күш жөне құралдар, қаржыландыру көзін қамтитын нысан күштерімен бейбіт уақытта өткізілетін тұрақтылықты көтеру бойынша шараларды анықтау;

» жоғары түрған органдар шешуді талап ететін және олардың көмегімен немесе күштерімен іске асырылатын шара-ларды, сондай-ақ ғылыми-зерттеу, жобалау конструкгорлық, технологиялық және өзге үйымдық күштермен қосымша пысықтауға мұқтаж шараларды анықтау;

* ТЖ аумақтық органдарының келісімін талаб ететін шешімдерді даярлау;

* бейбіт және соғыс уақытындағы төтенше жағдайдағы нысан түрақтылығын көтеру бойынша шараларды анықтау;

» әлсіз жөне орташа қирау, зақымдану кезінде қалпына келтіру жүмыстарын жылдам жүргізуді қамсыздандыратын шараларды анықтау.

ЗЕРТТЕУ ЖҮРГІЗУ ӘДІСТЕМЕСІ

ПІН тұрақтылығын зерттеу әдістемесі оның төтенше жағдайларда толық қорғалуын қамсыздандырылмайтынды-ғын ескереді, алайда оның жұмысының тұрақтылығын көтеру— мүмкін және қажет. Кәсіпорынның жұмыс істеу негізі мыналардан тұрады:

• өндірістік қызметшілер (жұмысшалыр, инженерлік-техникалық қызметкерлер, қызметшілер);

• өндірістік (станокгік), лабораториялық, технологиялық және өзге кондырғылар орналастыратын ғимарат пен құрылыс;

» электр-, су-, газ-, бу-, жылу-, отынмен жабдықтау жүйесі;

» басқа нысандармен өндірістік және кооперативтік байланыстар жүйесі;

» кәсіпорынды жинақтау үшін материалмен және оның қорымен жабдықтау.

Өндірістің осы элементтерінің кез-келгенінің қызметінің бұзылуы өнім шығаруға ықпал етеді, уақытша тоқтауға не-месе өндірістің бір жола тоқтауына алып келеді. Шаруашы-лық нысанына келтірілуі мүмкін зақым туралы айтқанда, олар өндірістік және өзге нысандар мен адамдарға ықпал ету сипаты бойынша былайша түрлерге бөлінуі мүмкін:

* қирау, зақымдану (адамдар мен хайуанаттардың жара-қаты, контузиясы);

* тұтану, өрт (күйік, адамдар мен хайуанаттардың көрмей қалуы);

* зақымдану (адамдар мен хайуанаттардың радиоактивтік, химиялық, бактериялогиялык, сондай-ақ әртүрлі өндірістік және табиғи газдармен зақымдануы);

* субасу.

Өндірістік авария, апат және зілзала пайда болған жағдайда зақымданудың бір түрімен қатар бірнеше түрі орын алуы мүмкін.

Нысан түрақтылығын бағалау негізіне нысанның және оның аумағындағы аудандардың, хайуанаттардың, өсімдіктердің әртүрлі зақымдануының салдары қаланған.

Зақымданудың алғашқы факторы ретівде соғыс уақытын-дағы қазіргі зақымдау қүралдарының зақымдағыш факторларының өзін және бейбіт уақыттағы өндірістік авария, апат және зілзаланы санау қалыптасқан.

Қайталама зақымдау факторлары алғашқы факторлардың ықпалының салдары болып табылады.

Нысан жүмысының тұрақтылығын қарастыра отыра мыналарды бағалау керек:

» нысанның бастапқы зақымдағыш қүралының ықпа-лына төзімділік деңгейі;

* қайталама факторларының пайда болу мүмкіндігі және олардың ықпалынан зақымдану сипаты;

* ҚӘУЗ ықпалына нысан жұмысының төзімділік деңгейі;

» нысанның басқару жабдықтау мен өндіріс байланыстар жүйесінің сенімділігі.

Нысан келбетін талдау оның орналасқан ауданын зерттеуден басталады, ол карта (жоспар) және ТЖ аумақтық (қалалық, аудандық) органның мәліметтері бойынша зерттеледі.

Нысанның топографиялық орналасуына талдау жүргізіледі:

* аумақ құрылысының сипаты, қоршаған нысан (құрылыс құрылымы, тығыздығы мен түрі);

* осы аумақта қайталама зақьшдау факторларының пайда болуы ретінде қызмет ететін көсіпорындардың болуы (гид-роторап, химиялық өнеркәсіп нысандары);

* жапсарлас жердің табиғи жағдайы (орман алқабы— ықтимал өрт көзі, жер бедері);

* жолдың, ауданньщ метеорологаялық жағдайының болуы;

* жауын-шашынның көлемі, жердің бағыты, сондай-ақ топырақ сипаты мен топырақ астыңдаш жатқан су терендігі.

Бұдан кейін әрбір зерттеу тобы өзге мақсат етіліп қойылған міндеттерге тікелей қатысты мәселелерді зерттеп талдайды.

Мысалы, ғимарат пен нысан қүралысын зерттеу кезінде негізгі және көмекші өндіріс ғимаратына және төтенше жағдайда негізгі өнімдері өндіріске қатыспайтын ғимараттарға қысқаша сипаттама беріледі.

Олардың конструкциясының негізгі ерекшелігі белгіленеді, зақымдағыш факторлар мен ықтимал қайталама зақымдағыш факторлар ықпалына орай есептеме үшін қажетті техникалық мәлімет келтіріледі, атап айтқанда: қүрылғысы, қабаты, үзындығы мен биіктігі, каркас түрі, жарық ойығы, тебе, жа-бын; ғимараттың отқа төзімділігі бағаланады.

Жақын орналасқан баспаханадағы жүмысшылар мен қызметшілер саны керсетіледі.

Қайталама зақымдау факторларының ықпалын бағалау бойынша нақты міндеттерді шешу өндіріс ерекшелігі мен жеке алғанда әрбір нысанға тән белгілерге байланысты. Негізгілер ретінде ТЖ-да закымдағыш факторларының ықпалынан нысан элементгерінен қирау сипатымен деңгейін тал-даудан шығарылган қорытынды қабылданады.

Мысалы, ҚӘУЗ өңцірісінде қолданылатын зақымдағыш іс-әрекеттерінің сипаты мен келемін бағалау үшін олардың нысандағы ұстау жағдайы мен қирау деңгейін және коммуникацияны білумен қатар, олардың көлемін, улылығын нысандағы өндірістік қүрылыстың тығыздығын, АҚ қорғаныс ғимаратыньщ сапасын жөне ондағы адамдардың қамсыздандыруы, жеке қорғаныс құралдарының бар-жоғын және т.б. зерделеу қажет.

Қайталама факторлардың зақымдау ықпалын бағалау мына ретпен жүргізіледі:

* зақымдағыш факторларының кезінде жарылыс, өрт шығуы, атмосфера мен жер ластануы мүмкін нысан элементтері анықталады. Нысанның осы элементтері қайталама зақымдау факторларының ішкі көзі болып табылады;

» осы көзден қайталама зақымдау (қирау) факторларының түрі (сипаты) белгіленеді;

* орналасу жері мен метеорологиялық жағдайды ескере отырып зақымдау факторларының іс-әрекетінің басталу уақыты және нысанның әрбір цехындағы қайталама зақым-дау факторларының іс-әрекеті созымдылығы анықталады;

» талдау негізінде оның ықпалын болдырмау және төмендету бойынша шаралар әзірленеді.

Жұмыс баптарында барлық мөселелер пысықталып бас инженер топ басшыларымен бірге зерттеу қорытындысын алдын-ала шығарғаннан кейін:

* зерттеу нәтижесі туралы корытынды баяндама;

* төтенше жағдайдағы нысан жұмысының тұрақтылығын арттыру бойынша шаралар жоспары әзірленеді.

Қорытынды баяндамада мына мәселелер көрсетіледі:

» зерттеу тақырыбы, мақсат, міндеті мен жүргізу ерекшелігі;

* түрақтылықты бағалаудан шығарылған қорытынды;

* нысан жүмысының тұрақтылығын арттыру бойынша шаралар;

*жоспарланған шараларды өткізу үшін қажетті қаржы-лық және материалдық техникалық қүралдар;

* жоғары түрған органдарының көмегі қажет болатын шаралар;

» зерттеу барысында шешілмеген және ғылыми-зерттеу мен өзге ұйымдарда пысықталуға тиіс мөселелср.

Корытынды баяндамаға зерттеу материалдыры қоса беріледі.

Зерттеу барысында жасалынған қорытынды ТЖ-да нысан жұмысының тұрақтылығын көтеру бойынша шаралар-ды жоспарлауда негізі болып табылады.

Нысан тұрақтылығын арттыру бойынша жұмыс шараларының жоспары нысан жұмысын тұрақтылығын арттыруға ықпал ететін барлық ұсыныспен нұсқауды іске асыруды қарастырады. Осы жоспар 3-5 жылға жасалып екі негізгі тарауға бөлінеді:

* бейбіт уақытта өткізілетін шаралар;

« ТЖ қауіпі кезінде және оның әсерінен кейін өткізілетін шаралар.

Жоспардың әрбір бөлімінің шаралары:

* нысанның өз күшімен;

* жоғары түрған ведомствомен;

* ғылыми-зерттеу және өзге үйымдар мен өткізіледі. Жоспарда және оның қосымшасында шаралардың көлемімен құны, күштер қаражат материалдар, жауапты тұлғалар мен орындаушылар, орындау мерзімі және басқа қажетті мәселелер көрсетіледі.

Нысан күштері өткізетін шаралар бөлігіндегі осы жоспарды техникалық кеңесте қаралғаннан кейін АҚ бастығы бекітеді, орындаушыларға беріледі, ал қалған үсыныстар жерттеу нәтижесі туралы баяндамамен бірге зерттеуді жүргізуге міндеттеген жоғары түрған ведомствоның қарауы мен бекітуіне ұсынылады.

Жоспарға тек сол нысанда өткізілетін шаралар ғана енгізіледі.

Кезекті жылдың жоспары болашақ (бесжыдцық) жоспар-дың негізінде сол нысан бойынша әзірленеді, алайда онда орындалу мерзімі тоқсан (ай) бойынша көрсетіледі.

Кейде түрақтылықты көтеру бойынша инженерлік-техникалық шараларды жеке жоспарға енгізіп, онда жүмыс көлемін, мерзімін, жауапты орындаушыларды, күш пен қар-жыландыру көзін нақты көрсеткен жөн.

Төтенше жағдайдағы жүмысқа шаруашылық нысанын тікелей даярлау нысан жұмысының тұрақтылығын арттыру бойынша шараларды өткізу-жоспар жүргізіледі.

VII ТАРАУ. ТӨТЕНШЕ ЖАҒДАЙ АУМАҒЫНДА

ҚҮТҚАРУ ЖӘНЕ БАСҚА ДА ШҰҒЫЛ ЖҰМЫСТАРДЫ

ЖҮРГІЗУ МЕН ҮЙЫМДАСТЫРУ

ҚҮТКАРУ ЖӘНЕ БАСҚА ДА ШҰҒЫЛ ЖҮМЫСТАРДЫ ЖҮРГІЗУ МЕН ҮЙЫМДАСТЫРУ НЕПЗДЕРІ

Қүтқару және басқа да шүғыл жүмыстары (ҚжБІПЖ) төтенше жағдай аумағында адам қүтқару үшін және де жарақат алүандарүа көмек көрсету бойынша, ТЖ-ны оқшаулау сондай-ақ қайта қалпына келтіру мақсатында

жүргізіледі.

ТЖ зардабын жою стратегиясы бір сыпыра қауіп-қатерге және соған байланысты теуекелділікке негізделеді. Сондықтан ең алғашқы міндет-адамдар қауіпсіздігін қамсыздандыру. Стратегия мен тактика қандай шараларды қалай қолдануын ескереді.

Адамдар қүтқару ТЖ жою әдірісін бір бөлігін қүрайды, олар өз ара байланысқан жұмыс кешенін көрсетеді, сипаттамасы бойынша арнаулы үш топқа жіктеледі:

— қүтқару;

— арнаулы (жедел);

— қосалқы.

Кутқару жумыстары, адамдарды құтқарып алуымен тікелей байланысты, оған мыналар кіреді:

— басылып не қамалып қалған орындарда зардап

шеккендерді іздеу;

— зардап шеккендерді шығарып алу (оларға жету

жолдарын жасау);

— зардап шеккендерге алғашқы медициналық жөрдем

көрсету;

— зардап шеккендерді апат болған жерден көшіру. Арнаулы (жедел) эісумыстар мыналарды қамтиды:

— өрт сөндіру ;

— коммуналды-энергетикалық және техникалық желілердегі апаттарды жою;

— тосқауылдарға кіру жолдарын жасау;

— осал қүрылыстарды күшейту.

Арнаулы жүмыстардың атқарылу нәтижесінде қүтқару

жұмыстардың орындалуына және адамдардың қосымша зардап алмауына жақсы жағдай туындалады.

Қосалқы жумыстар қүтқару жұмыстарын алаңына және жұмыс орындарын инженерлік пен ұйымдастырушылық дайындығына байланысты. Оларға мыналар жатады:

— аландарды тазалау;

— техника орнату;

— қоршаулар мен ескерту белгілерін орнату;

— жұмыс орындарын жарықтандыру т.с. Адамдарды құтқару жұмыстары күні-түні ауа райының кез келген жағдайында орындалады.

Құтқару жұмыстардың ұзақтылығына кері әсер ететін бірсыпыра қауіпті факторлар б.ар. Соның ішінде: өрт факторлары (жылу сәулелері, түтіндену және газдану), аумақ пен ғимараттардың қатты әсер ететін улы заттармен (ҚӘУЗ) зақымдануы және т.б.

Технолошялық іс-қимылдарды орындау үшін қажетті уақыт адамдарды құтқару процесінде қодданьшатын оның мақсаткерлігін сипаттайтын өлшем және адамдарды құтқарудың осы процесі үшін анықталған ең қолайлың үйымдық-технологиялық жағдайлар уақытының технологиялық негіздеменің нормасы болып табылады.

Төтін мен газ толған жерде, аумақ пен ғимараттардың ҚӘУЗ—бен зақымдануында, жердің радиоактивті ластану кезінде қүтқару жүмыстарын жүргізгенде жеке қорғау қүралдары қолданылады.

Табиғи жөне техногенді сипаттағы төтенше жащайларды ескерту мен жою жөніндегі шараларында зандылыққа сәйкес Азаматтық қорғаныс күштері қатысады. Азаматтық қорғаныс куштері Азаматтық қорғанысқа қарайтын әсксри бөлімдерден.

Аумақтық, нысандық құрамалардан, Азаматтық қорғаныс және төтенше жағдай қызметтер құрамаларынан, республикалық, облыстық және қалалық жедел-қүтқару топтарынан құрылады.

Қүтқару жүмыстары ерт, су тасқын, бүзылыс, атмосфералық және жергілікті зақымдану кезіндегі жағдайда өтеді. Олар ең аз уакытта үйымдастырылып, күні-түні толық аяқталғанша өтеді. Қойылған міндеттерді орындау үшін, ол басшылар мен қүтқарушыларданда тәндік және психологиялық төзімділікті, келіскен жұмысты және барлық күштерді жұмылдыруды талап етеді.

Нысан (аумақ) шегінде ТЖ пайда болғанда Азаматтық қорғаныс бастығы (бірініші басшысы) және ТЖ бойынша органдар дереу қауіп пайда болғандығы туралы, ТЖ бойынша жоғары органдарға баяндайды, сипатына, өлшеміне, ықтимал зардабына байланысты тиісті шараларды қабьщдайды.

Қүтқару жүмыстары Азаматтық қорғаныс бастығының шешіміне қарай өндірістің ерекшелігін, ТЖ сипатын және зақым—зардаптың адамға, қоршаған ортаға тигізер ықтимаддығын ескеріп ұйымдастырылады.

ТЖ зардаптарын жою мынаны қамтиды:

— халық пен үйымдарды ТЖ қауіпі туралы құлақтандыру;

— барлау жүргізуді, қирау дөрежесін, зақымдану аймағын, су басудың немесе тасқынның таралу жылдамдығы мен ықтимал шекарасын, өртенген жердің көлемін, аудандары мен таралу бағытын және өзге де мәліметтерді анықтау;

— тікелей қауіп төніп түрған нысандар мен елді мекендерді анықтау;

— Қүтқару және басқа жүмыстар үшін іске қосылған күш топтамасы мен құралдар санын анықтау;

— ТЖ аумағындағы күш-қүралдарды басқаруды ұйымдастыру;

—зардап шеккендерге дәрігерлік көмек пен оларды емханаларға жеткізуді ұйымдастыру, сонымен қатар тұрғындарды қауіпсіз орындарға шығарып қоныстандыру;

— Қүтқару жүмыстарды жүргізу барысында оған сәйкес қауіпсіздік шараларын даярлап іске асыру;

— ТЖ аумағында және оған шекаралас аудандарында коменданттык қызметті үйымдастыру.

Сондай-ақ ТЖ зардабын жоюға және қүтқару жүмыстарды қамсыздандыру мен даярлауға бағытталған материалдық, АҚ күштерін, басқа шараларды ұйымдастыру.

Күрделі зақымдану ошағындағы қүтқару жүмыстарды тек өрттер мен қирауларды ғана емес, сондай-ақ радиоактивтік, химиялық, бактериологиялық зақымдауды ескере отырып үйымдастырылады. Бұл жағдайда бактериологиялық зақымдану түрлері аңықталғанға дейін барлық шаралар аса қауіпті жүқпалы аурулардан қорғану режимінде ұйымдастырылады. Ауру қоздырғыштар түрі анықталысымен зақымдану ошағында жөне оган жапсарлас аудандарда тиісті оқшаулау-шектеу және жукпалы ауруларға қарсы шаралар жүргізіледі. Күрделі зақымдану ошағында қүтқару жүмыстарын табыста жүргізу үшін мыналарды істеу қажет:

- барлаудың барлық түрлерін үздіксіз және бір уақытта жүргізу және оның мәліметтерін жылдам пайдалану;

- мақсаттары әртүрлі күш пен қүралды бір уақытта және дұрыс пайдалану;

- зақымдау, қирау, өрт аймағын тез жою немесе айналып өту;

- күш-жігерді маңызды нысандарға жүмылдыру, күш пен құралды бағыттау;

- түрақты және нақты өз-ара іс-қимыл қарқының қолдау;

- күш пен құралды үздіксіз, мығьш және ұтымды басқару.

Зақымдану ошағында медициналық күш пен қүралды жыддам еңгізудің, сондай-ақ улағыш және қатты әсер ететін улы заттармен зақымдалғандарға алғашқы медициналық көмек көрсетуді бастау мерзімің барынша жақындатудың ерекше маңызды бар.

Ауылшаруашылығы өндірісінің нысандары зілзала күштерінің, өртүрлі жүқпалы аурулардың ықпалына тез үшырайды. Өнеркәсіп орындары мен көліктегі авариялар мен апараттардьщ зақымдағыш факторлары ауылға жетеді. Оның саддарынан ауа, топырақ, су радиоактивті, қатты әсер ететін улы және зиянды заттармен ластанады. Өрт қауіпі артып, қышқылды жаңбыр жау ықтималдылығы күшейе түседі, осының бөрін хейуанаттар мен адамдар жылдам сезінеді, олар зиян, ал кейде орны толимас залап шегеді.

Хайуанаттар мен өсімдіктердың, ауылшаруашылығы өнімдері мен жануарларды, су кездерін қорғау бойынша Азаматтық қорғаныс іс шараларын орындау мақсатында хайуанаттар мен өсімдіктерді қорғау қызметтері мен қызмет бөлімшелері құрылады.

Қызметтердің негізгі міндеттері:

- мал мен өсімдіктерді, ауылшаруашылық өнімдерін және өсімдікшаруашылығын, су көздері мен сумен жабдықтау жүйесін радиоактивтік, химиялық, бактериологиялық (биологиялық) зақымданудан қорғау жөніндегі шараларды үйымдастыру және орындау;

- ветеринарлық және фитологиялық барлауды, зақымданған хайуанаттарды емдеуді ұйымдастыру;

- зақымдалған хайанаттарды амалсыз союды және оларды көмуді үйымдастыру; егістікгі, жайылымды және мал мен өсімдікшаруашылығы өнімдерін залалсыздандыру;

- ауылшаруашылығы өнімдері мен малды қауілсіз аймаққа апаруды үйымдастыру;

- жем-шеп пен астықтың артық қорын жасау;

- қызмет бөлімшелерін мақсат бойынша іс-әрекеттерге даярлыта үстау және оларды жеке қүралмен, техникамен және мүлікпен қамсыздандыру;

- дәрі-дәрмектердің, залалсыздандырғыш заттардың корын жасау және де дер кезінде жанарту;

- ТЖ-дағы, зақымдану ошақтарындағы іс-әрекеттерге ауыл халқын оқытып-үйретуді ұйымдастыру және өткізу.

Хайуанаттар мен өсімдіктерді қорғау қызмет белімшелерінің даярлығы оларды жеке құраммен жасақтау, ақаусыз техникамен, прибормен, улы химикаттармен , қорғаныс құралдармен және өзге де қажетті мүлікпен жабдықтауға байланысты.

Шаруашылықтағы мал мен өсімдіктің зақымдалуын оқшауландыру және жою жұмыстары ТЖ аймағында тікелей іс-әрекет ертетін мал мен өсімдікті қорғау командасына (МӨҚК) жіктеледі, олар:

- хайуанаттарға ветеринарлық көмек көрсетеді;

- оларды кепшіріп, қоныстандырады;

- зақымданған хайуанаттарды, өсімдіктерді сынақтама тексерінен өткізеді, ескереді және зерттеу үшін зертханаға жеткізеді;

- хайуанаттар нысандарына залалсыздандыру жүргізеді және зақымдалған хайуанаттарға ветеринарлық ем дом жасайды:

- улы химикаттар көмегімен зақымдалған егістіктерді зал ал сыздандырады;

- карантиндік және шектеу шараларын жүргізеді. Зақымдалған хайуанаттарға көмек көрсеткен және

өсімдіктерді залалсыздандырған кезде хайуанаттар мен өсімдіктерді қорғау қызметі бөлімшелерінің жеке қүрамы қауіпсіздік шараларын сақтай отыра, химиялық қорғаныс құралдарын пайдаланады.

Азаматтық қорғаныс шаралары мен күштерінің іс-әрекетін қамсыздавдыру ТЖ, бейбіт және соғысу уақытында осы заманғы зақымдау құралдарының қолданылу жағдайында Азаматтық қорғаныс іс шараларын орындау үшін қажетті жағдайды жасауға байланысты.

АҚ шараларын және күштерінің іс-әрекеттерің қамсыздандырудың негізгі түрлері:

- барлау

- инженерлік қамсыздандыру

- химиялық қамсыздандыру

- медициналық қамсыздандыру

- көлікпен қамсыздандыру

- материалдық-техникалық қамсыздандыру

- гидрометеорологиялық және метеорологиялық қамсыздавдыру.

Құтқару және өзге шұғыл жұмыстарды төтенше жағдайлар аймағында зақымдану ошақтарында ұйымдастырған кезде АҚ басқару органдары тиісті АҚ бастықтарының нүсқаулары (өкімдері) негізінде және қалыптасқан жағдаңцы ескере отырьш АҚ күштері іс-әрекеттерін қамсыздандырудың белгіленген тәртібіне өз уақытында қажетті өзгеріс пен толықтыру еңгізеді, орывдаушьшардың міндетін нақтылайды және басқару органы бастығыньщ жазбаша өкімдерімен қамсыздандырудың әрбір түрі бойынша нұсқауларды жеткізеді.

АҚ шаралары мен күштерінің іс-әрекеттерінің қамсыздандырудың тікелей орындашылары АҚ және ТЖ тиісті қызметтері, АК, әскери бөлімшелері мен құрамалары болып табылады.

а) Барлау — АҚ мен іс-әрекеттері мен шараларың қамсыздандырудың маңызды түрі болып табылады. Ол ТЖ-дан және осы заманғы зақымдау құралдарының қолданылуына қорғау, құтқару және өзге де шұғыл жұмыстарды жүргізуді ұйымдастыру бойынша дер кезінде және қисынды шешім қабылдау үшін қажетті мәліметтерді алу мақсатында ұйымдастырылып жүргізіледі.

Барлау үшін басты талаптар: толасыздық, белсенділік, мақсаткерлік, алынатын барлау мәліметтерінің дұрыстығы.

қолданылылатын құралдар мен іс-әрекет аясына байланысты барлау мынадай түрге бөлінеді:

- әуе

- жер үсті

- темір жол

- өзен (теңіз)

б) Медициналык, қамсыздандыру АҚ күштері жеке құрамының денсаулығы мен жұмыс қабілетін сақтау,

зақымдалушылар мен ауруларыға дер кезінде медициналық көмек көрсету, оларды көшіру, емдеу және қатарға қосу жүқпалы аурулардың пайда болуы мен таралуын ескерту мақсатында ұйымдастырылады.

в) Көлікпен қамсыздандыру шаралары және Азаматтық қорғаныс күштерінің іс-әрекеттері көшірілетін халықты дер кезінде әкету, құтқарушыларды жылдам жұмыс орны мен қоныстану ауданына жткізу, қалалардан материалдық қүндылықтарды әкету, АҚ күштерін ТЖ аудандарына тасымалдау мақсатында ұйымдастырылады.

Көлікпен қамсыздандыруды АҚ және ТЖ көлік қызметері, АҚ көлік құрамалары, министрліктер мен ведомстволардың, ведомстволық бағыныстылығы мен меншік түріне қарамастан нысандардың көліктік ұйымдары жүргізеді.

г) Ақ шаралары мен күштерінің іс-әркеттерін материалдық-техникалық қамсыздандыру АҚ басқару органдары мен күштерін өз уақытында және тұрақты әзірлікте үстау, ТЖ аймағында, зақымдану ошақтарында құтқару және өзге де шүғыл жүмыстарды жүргізу кезінде оларды әзірлікке жедел келтіру мен АҚ күштерін қамсыздандыру мақсатында үйымдастырылады.

д) Гидрометеорологиялык, (метереологиялык) қамсыздандыру АҚ шараларырын орывдау кезінде метереологиялық және гидрологиялық қауіпті құбылыстар мен ауа райының элементтерін жан-жақты есепке алу мақсатынды жүргізіледі.

Ақ күштерінің іс-әрекеттері мен гидрометеорологиялық шараларды қамсыздандыруы гидрометеорологаялық және қоршаған ортаны қорғау сұрақтарын қамтитын арнаулы органдар мен құрылымдар атқарады.

Төтенше жағдайлар кезінде тұрғындарға тіршілік қамсыздандыру, адамдардың денсаулығын және жұмыскерлік жағдайын көтеру шаралары қолға алынады.

Бұл жиынтық мыналарды қамтиды:

• тұрғындарды азық-түлікпен, ауыз сумен жөне де күнделікті қажетті бар құралдарымен қамсыздандыру;

• бактерологиялық, химиялық, радиоактивті зақымданудан азық-түлікті, су қоймалары және су беру жүйесін қорғау;

• түрғындарды коммуналды-түрмыстық қамсыздандыру;

« тұрғындардың медициналық қамсыздандыру;

» ТЖ ахуалында іс-әрекет тәртібін жасау және өз уақытында орнату;

• тұрғындарды санитарлық тұрғыдан қарау;

« әзір өнімдерді, шикізаттарды, құрал-жабдықтарды, көлікті, аумақты зарарсыздандыру бойынша жұмыс жасау;

• түрғындарға нақты ақпар беру;

• адамдардың моралдық-психологиялық және психологаялық түрақтылығына көмек беру шараларын жасау;

« түрғындарды еңбек ету мүмкіншілігімен қамсыздандыру.

Мүнай, мүнай өнімдерін, газды сақтау және өндіру, ұқсату кәсіпорындарында, аудандарда өрт өшіру, құтқару жүмыстарды жүргізу және үйымдастыру барысында технологиялық аппараттардың коммуникация мен жанғыш заттар бар-жоғын, жарылу ықтималдығымен.

Қүтқару жүмыстарын жүргізу барысында негізгі күш пен қүралдарды зардап шеккендерге алғашқы дәрі-дәрмек көмегін беру үшін, бұзылыста қалғандарды шыгару үшін, жедел жетуде мақсатталады.

Ашық газ, мүнай фонтандары мұнай-газ өндіру кәсіпорындарда пайда болса өртке қарсы қүрамалардың негізгі міндеті — көршілес ұңғымаларға, ғимараттарға, өрт жайылтпау және де ашық өрт ошақтарын жоюға қажетті жағдай туғызу. Арнаулы дайындығы бар топтармен командалар үңғымалардың ашық атқылауын жояды. Лапылдап жанып жатқан фонтандарды өшіру оларды жабуға бағытталған жұмыстар бітісімен жасайды.

Жер асты және таукен қазбаларьшда қүтқару жүмыстарын үйымдастыру барысында: газ, жарылыс, су тасқын, өрт қауіптілігі әр-уақытта болатындығын; адам бар тереңдігін; адамдарға жеткізетін үңғымалар мен штректердің санын; адамдарды жер бетіне шығаратын дербес қуаткөздерін, шаңсүзгіштерін; апат желдеткіш жүйенің, адамдар паналаған бөлмелер сенімділігінің бар-жоғын т.с. ескеру керек.

Таукен немесе шахта қазбаларында құтқару жұмыстарын жүргізу барысында адамдардың паналау орнындағы тіршілігін қамсыздандыратын жағдай жасау керек немесе басқа қауіпсіз жерге жеткізілген жөн.

Бұрылыстың сипаты мен желдеткіш жүйесінің қалпына қарай адамдар болуы мүмкін бөлмелерді газдан жеддету, өрттен, су басудан, сақтау амалын қарастырылып, қажет болса жер асты жолдарына көршілес штректер арқылы, ал мүмкіндік болса аман қалған шахталық көлік қүралдар (электртасушы, көліктік науа, лебедкалар) және апатты көтергіштер көмегімен адамдар жер үстіне көшіріледі. Құтқару жұмыстарын әскериленген тау-кен-құтқару бөлімдерімен және қосымша шахталық тау-кен-құтқару топтары тау-кен-құтқару жетекшілерінің тікелей басшылығымен өткізеді. Бөлімшелердің жеке құрамасы құтқару жүмыстарды шахтада, кен-қазбада жүргізу үшін распираторлармен, газқағарлармен, өздік құтқару құралдарымен қамсыздандырылады. Шахталарда құтқару жұмыстарын шахта АҚ басшысы және инженерлік-техникалық қатардан шыққан адамдар жүргізеді. Негізгі назарды олар (өрт, түтін, газ аумағындағы) адам өміріне қауіп төндіретін өртті өшіру бойынша жүмыстарына аударады.