12. Берасцейская царкоўная унія 1596 г. І стварэнне уніяцкай царквы

Асноўныя даты:

1439 – Фларэнційская унія

1596 – Берасцейская царкоўная унія

1623 г. – забойства праваслаўнымі вернікамі Віцебска уніяцкага біскупа Іасафата Кунцэвіча.

1839 – ліквідацыя уніяцкай царквы

Тэрміны і імёны:

Унія – (у перакладзе з лацінскай мовы) саюз

Іпаці Пацей і Кірыл Тарлецкі – іерархі праваслаўнай царквы, якія былі актыўнымі прыхільнікамі уніі.

Ідэя уніі праваслаўнай царквы і каталіцкага касцёлу з’явілася амаль адразу пасля расколу хрысціянства ў 1054 г. У 1439 г. на Фларэнтыйскім саборы такая царкоўна-рэлігійная унія была абвешчана, аднак не атрымала падтрымкі з боку праваслаўнага насельніцтва ВКЛ.

Прычыны:

• Пасля заключэння Люблінскай уніі і стварэння Рэчы Паспалітай вярхоўная ўлада бачыла магчымасць аб'яднаць усё насельніцтва краіны з дапамогай адзінай рэлігіі. Прынцып – “Адна дзяржава – адзін народ – адна вера”.

• Каталіцкія кіраўнікі праз аб'яднанні цэркваў марылі дабіцца перамогі над праваслаўем і пашырыць свой уплыў ва Усходняй Еўропе.

• Кіраўніцтва праваслаўнай царквы праз унію спадзявалася вярнуць сабе вядучае становішча і ўзняць прэстыж.

У 1595 г. рымскі папа ў Ватыкане ўрачыста аб'явіў унію праваслаўнай і каталіцкай царквы. Па яе ўмовах праваслаўныя вернікі прызнавалі кіраўніцтва уніяцкай царквой з боку папы рымскага, аднак захоўвалі свае ранейшыя царкоўныя абрады, якія адрозніваліся ад каталіцкіх. Асноўнай дагматыкай уніяцкай царквы станавілася каталіцкая. Так, напрыклад, у праваслаўі галоўная ўвага пры абрадах надаецца пакланенню Богу, які разглядаецца адразу ў трох вобразах — Бог-Айцец, Бог-Сын, Бог-Дух святы (Бог-Тройца), а ў каталіцтве асабліва шануецца асоба дзевы Марыі, якая нарадзіла Ісуса Хрыста. Ініцыятыва з боку каталіцкай царквы была падтрымана многімі кіраўнікамі праваслаўнай царквы ў ВКЛ, у прыватнасці епіскапам Іпаціем Пацеем, які стаў адным з арганізатараў уніі.

Варта падкрэсліць, што унія была прынята пасля працяглых роздумаў, яе падрыхтоўка доўжылася з 1590 г. па 1596 г. За гэты час было падрыхтавана восем варыянтаў тэксту уніі. Унія ў ВКЛ была зацверджана на Берасцейскім царкоўным саборы ў 1596 г. Адбылося гэта не аднагалосна і адразу сказалася на грамадстве. У канцы XVI — першым дзесяцігоддзі XVII ст. уніяцтва як новая рэлігія нярэдка навязвалася гвалтоўна: прымусова зачыняліся праваслаўныя цэрквы і школы, ва уніяцкіх цэрквах сталі выкарыстоўваць польскую мову замест старабеларускай. 3 другога боку, праваслаўныя царкоўнікі настройвалі прыхаджан супраць уніі. У выніку атрымалася так, што унія не аб'ядноўвала, а раз'ядноўвала насельніцтва ВКЛ. Самым яскравым прыкладам антыуніяцкіх выступленняў стала забойства епіскапа Іасафата Кунцэвіча жыхарамі Віцебска ў 1623 г.

Тады кіруючыя колы Рэчы Паспалітай спынілі жорсткі ўціск супраць праваслаўнай царквы. Гэта садзейнічала пашырэнню уніяцтва на беларускіх землях. У 30 – 40-ыя гг. 17 ст. уніяцкая вера пачала прымацца як “свая”. Пад канец XVIII ст. каля 3/4 насельніцтва Беларусі былі ўжо уніятамі. Унія, якая задумвалася як сродак узмацнення ролі каталіцкай царквы, стала на самой справе адным з фактараў існавання беларускага этнасу (народа), таму што уніяцкая царква захоўвала старабеларускую мову і народныя традыцыі.

Берасцейская унія была ліквідавана на Беларусі ў 1839 г. шляхам уз'яднання большасці уніятаў з праваслаўнымі.