Бақылау сұрақтары:
«Класс микроклиматы» деген түсінікке не кіреді ?
Бөлме ауасының химиялық құрамын қандай көрсеткіштер айқындайды ?
Оқу барысында оқушылардың жұмыс қабілетіне ауаның химиялық құрамы әсер ете ма ?
Мектеп бөлмелеріндегі СО- нің жоғарғы концентрациясы қандай ?
Желдету көлемі? Ауаны жаңарту мөлшері желдету коэффициенті дегеніміз не ? Оларды не үшін анықтайды ?
№ 14 Практикалық сабақ
Сабақтың тақырыбы: Сыртқа шығару органдарының жас ерекшеліктері
Мақсаты: Бүйректің, қуықтың және несепағардың құрылысын зерттеу.
Құралдар: Таблицалар мен муляждар. Осы тақырыпқа байланысты таблицалар мен атластар.
Тапсырма
1. Бүйректің құрылысын муляждан зерттеп, суретін салу
2.Бүйректің микроскопиялық құрылысы атластан зерттеп, суретін салу .
3.Несепағардың құрылысын атластан зерттеп, суретін салу .
4. Қуықтың құрылысына атластан зерттеп, суретін салу .
Жұмыстың барысы:
Бүйректер қуысында жоғарғы бел омыртқалар тұсында орналасқан. Оң бүйрек сол бүйрекке қарағанда 1-2см төмен жатады.
Сыртқы пішіні лобия тәрізді, ересек адамды ұзындығы 12см, ені 6см, салмағы 120грамға дейін жетеді.
Сыртқы жағынан тығыз фиброзды, оңай сыпырылатын дәнекер тканьді қапшықпен қапталған. Оның сырт жағынан май қапшығы жатады. Ішкі жағында бүйрек қақпасы болады, ол арқылы артерия қан тамыры еніп вена қан тамыры мен несіп ағар шығады. Бүйректің жоғарғы жағында эндокринді бездері қатарына жататын бүйрек үсті безі орналасқан.
Бүйректер басқа органдарға қарағанда құрсақ қабырғасына жақсы бекіген. Бүйректің кесіндісінен оның сыртқы (Қыртыс) және ішке (милы) қабаттарынан тұратын байқалады. Бүйрекке енген қан құрамынан зәл процесі жүреді. Осыған байланысты бүйрек қанмен жақсы қамтамасыз етіледі. Бүйрекке қанды әкелетін тамырды бүйрек артериясы дейді. Ол бүйректің қыртыс заты мен милы затының шекаралығында тарамдалып,доғалы артерияны түзеді,олардан бүйрек қабықшасына қарай бет алған әкелуші артерия шығады.
Қанның сүзіліп шыққан қан плазмасына ұқсас сұйықтығын алғашқы несеп деп атайды.
Несеп шығару аппаратына қос бүйрек пен несепағар, қуық және несеп жолы жатады. Бұлар ыдырау процесінде пайда болған керексіз заттар мен суды сыртқы ортаға бөліп отырады.
Бұлай аталу себебі оның құрамында кейбір тұздар, глюкоза т.б. организдерде керекті заттар ертіндісі болуы мүмкін. Осы заттар организмнен шығарылмай, қанға кері енеді, бұл процесті реабсорбция деп атайды. Осының нәтижесінде соңғы несеп пайда болады. Қорыта айтқанда, несеп түзу механизмі бірінен соң бірі жүретін екі процестен (сүзу және реабсорбция) Бүйрек басқа ағзалармен салыстарғанда қанды 20 есе көп қабылдайды. Несепғар (yreter) ұзындығы 30см, ол бүйрек түбегінен басталып, төмен қарай жүріп отырып, қуыққа жалғасады. Оны құрсақ және жамбас бөлігіне бөледі, кіші жамбас бөлігіне бөледі, кіші жамбас бөлігімен төмен түсіп, сірнелі қабықша астынан, қуық қабырғасының төменгі жағынанқиғаш өтіп, түбіне таман ашылады.
Несеп шығару аппаратына қос бүйрек пен несепағар, қуық және несеп жолы жатады. Бұлар ыдырау процесінде пайда болған керексіз заттар мен суды сыртқы ортаға бөліп отырады.
Несепағар (ureter) ұзындығы 30 см, ол бүйрек түбегінен басталып, төмен қарай жүріп отырып, қуыққа жалғасады. Оны құрсақ және жамбас бөлігіне бөледі, кіші жамбас бөлігімен төмен түсіп, сірнелі қабықша астынан, қуық қабырғасының төменгі жағынан қиғаш өтіп, түбіне таман ашылады.
Қуық (visica urinaria) зәрдің уақытша жиналып тұратын мүшесі. Ол жамбас қуысында, шат сүйегінің артында орналасқан. Ерлердің қуық артыңда несепағар мен тік ішек және шәует көпіршіктері жанаса жатады. Ал әйелдерде қынап пен жатыр жатады. Қуық түбінен несеп жолы басталады. Куық сыйымдылығы 700 см 2 Несеп жолы (uretra) қуықтың зәр шығаратын түтігі.
Қуық (vicica urinaria) зәрдің уақытша жиналып тұратын мүшесі. Ол жамбас қуысында, шат сүйегінің артында орналасқан Несеп жолы (uretra) қуықтың зәр шығаратын түтігі.
Бекіту сұрақтары:
1. Зәр шығару мүшелерін ата?
2. Бүйректің құрылысын қандай?
3. Қуықтың қызметі қандай?
№ 15 Практикалық сабақ
Сабақтың тақырыбы: Терінің құрылысы, гигиенасы. Ағзаны шынықтыру.
Мақсаты: Терінің құрылысын және ағзаны шынықтыруды анықтау
Құралдар: Таблицалар мен муляждар. Осы тақырыпқа байланысты таблицалар мен атластар.