4 Билет

1. Қарахандар мемлекетi. Негізін салған – Сатух Борахан (915-955 жж). Ордасы Баласағұн, кейіннен Тараз. Территориясы Жетісу, оңт. Қазақстан мен Орта Азия Сатұх Бораханның немерелері Сүлейен Арсыланхан кезінде Қарахан мемлекеті 2-ге бөлінді: батыс және шығыс қарахандықтарға. Хорезм мемлекеті мен Қарақытайлар жиі шапқыншылық жасаған. Хорезм шахы Мұхаммедтің кезінде мемлекет ыдырап жойылып кету қаупі туғанда қарахан билеушісі Арсыланхан қарақытайлардан көмек сұрайды. Олардың көмегі қарахандықтарды жаулап алумен аяқталды. Мемлекеттік діні – Ислам. 942 ж. Сатұх Баласағұн билеушісін құлатып өзін қағанмын деп жариялайды. 992 ж. олар шығыста Хотонды батыста Бұқарды жаулап алды. 999 жылы Саманилер мемлекетін құлатты. 12 ғ. басында құмырсқадай қаптаған қарақытай халқы Жетісуды, Баласағұнды, шығыс Қарахан жерін түгел басып алды. Хандар ақсүйектер салықты қалай да өз пайдасына шешуді ойлады. Мұндай салықты «ихта» деп атады. Оны берушілер ихтадар деп аталды. Моңғолдар 1210 ж Қарахандарды жаулап алып оның табиғи процесін үзіп тастайды. Көшпелі және отырмалы халық идеологиясында ежелгі түріктердің діни түсініктері орын алды. Қағанатта ислам діні дами түсті. Араб әрпіне негізделген жаңа түркі жазуы енді әдебиеттер түрік тілінде шыға бастады. Жүсіп Баласағұнның есімімен тығыз байланысты қарахан дәуірі қоғамның барша саласында жаңа кезең болып табылады.

2. Қазақ хандығының мемлекеттiк және әкімшілік құрылымы. Алғашқы қазақ хандығы 15 ғасырдың 50-70 жылдар арасында Әбілхайыр хандығын Жетісудың Шу-Талас өзенінің жағасында 200 мыңдай адам көшіп келді. Олардың қоныс аударуының бір себебі - Әбілхайырдың қол астындағы қанаушылығының күшеюі болса, екіншісі Шыңғыс әулетінен шыққандығын Керей-Жәнібектің жаңа қалпын қазақ мем-не ықпалы. Қаз-ның алғашқы ханы болып Керей (1458-1473ж.) жарияланды. Одан соң Жәнібек 1473-1480 ж сайланды. 1462 ж. Моңғолстан ханы Есенбұға өлгенн соң, феодалдық талас-тартыстың салдарынан Жетісудың қазақ рулары Керей-Жәнібектің қол астынан кіруі қазақ мем-нің нығаюына жол ашты. Жәнібек, Керей Жошы әулетінен шыққан сұлтандардың Шығыс Дешті-Қыпшақты билеу жолындағы күреске қатысты. Бұл күрес 1468 ж. Әбілхайыр қайтыс болған соң өрши түсті. Оңт. Қаз/н Шайбани әулетінен болған соғыстар Жәнібек ханнан кейін қазақ хандығының тізгінің ұстаған Бұрындық хан кезінде де тасталмады. Бұрындық 1480-1511ж.

3. Қазақстан азамат соғысы жылдарында. “Әскери коммунизм” саясаты. 1918 ж. антантаның империалистік Чехослав-қ корпусын жас Кеңес үкіметіне айдап салды. Олар Сібір, Орал, Еділ бойын басып алды. Ал ақ гвардияшылар Челябинск, Петропавл, Көкшетау, Ақмола, Омбы, Павлодар, Семей, Қостанайды басып алды. Осы кезде Алаш Орда үкіметі Дутовпен бірігіп, Кеңес үкіметіне қарсы соғысты. Калчак Жетісуді басып алу үшін атаман Анненковтың басшылығымен ақ гвардияшыларды жіберді. Жетісуді қорғаушылар: Бокин, Емилев, Розыбакиев, Масанчи, Ораз Жандосов, Қызыл армияның ұлттық бөлімдерін құру үшін 1918ж. 17 қарашада жауынгерлері ұлттық белгілері бойынша әскери бөлімдерде еркін топтауға рұқсат етілді. Содан соң орыс емес ұлттардың 19-35 жас аралығындағы 25 мың адам армия қатарына шақырылды. қарсы Қаз.ның атақты зиялылары: Ә.Жангелдин, А.Иманов, Қаратаев, Розыбакиев, Исаев, Алма Оразбаева. Кескілескен азамат соғысы жүріп жатты. 8 млн адам қаза тапты. Анненковтың әскерлеріне қарсы қазақ жерлері әскери отрядтар құрып жатты. Жетекшілері: Миронов, Мендешев, Әйтиев, Майкөтов және т.б. Солтүстік Жетісуда партизан қозғалысы өрістеді. 1918ж. маусым 1919ж. қазан Черкаск қорғанысы жауынгерлер саны 4-10ға жетті. 1918 ж. Қазақстанда Анненков, Черкаскіні алды. Калчакты талқандау Фрунзе және 25-ші Чапаев дивизиясына тапсырылды.