4. Ұос кезінде қаз-ғы ұлттық қатнастары репрессияға ұшыраған халықтар және олардың қазақстанға қоныс аударуы.

Мәдениет әдебиет ғылымның одан әрі дамуының 50-ші жылдардың басында шырқырауына жеткен тоталитарлық социолизм идиологияс кері әсерін тигізді. Бұл кезде орталықта Ленинградтық ісі, Дәрігерлер ісі қолдан ұйымдастырылған Бекмахановтың 1947 ж. Шыққан 14ғ.20-40 ж қазақ деген монографиясында буржуазияшыл ұлтшыл дамытатын онда саяси идиологиялық зиян бар деп табылды.осыдан сон ғылым академиясынан шығарылды ол 1952 ж. 4 желтоқсанда қазақ сср жоғары сотының алқасы оны25 ж. Соттады. Тек Сталин өлгеннен кейін1954ж. Түрмеден босатылып шығады. 40ж. Аяғы 50-ші ж басында Бекмаханов ісі жалғыз б.респ. көрнекті ғалымдар Жұбанов, Жұмашев, Сүлейменов, Смайлов және т.б тағылған саяси айыптармен жазаланды.Әбішев, Аманжолов, Бкқожин, Бигалин және т.б белгілі ғалымдар жазушылар саяси буржуазияшыл-ұлтшылдық қателіктер жіберді деп дәрменсіз йыпталды. Сонымен соғыстан кейінгі жылдары қаз. пісіп-жетіліп келе жатқан қоғамдағы жаңа өзгерістер әкімшіл әміршіл жүйенің қудалауымен тұншұқтырылып тасталды.

5. Ұос жылдарындағы қазақстандықтардың майдандағы ерлігі.

фаршистік германия 1941 жыл 22 маусым таңғы сағат 4-те Кенес одағына жасау туралы он жылға жасалған шарт опасыздықпен бұзылып тұтқилдан ұрыс қимылдарын жүргізді. Жау адам саны мен соғыс техникасы жағынан анағұрлым басым болды. Кеңес халқының социалистік Отанды қорғау жолындағы Ұлы Отан соғысы басталды. Соғыстың алғашқы күндерінен-ақ Алматы, Жамбыл, Оң. Қазақстан Қырғыстан шақырылған жігіттерден 316-атқыштар дивизиясы жасақталды. Оның командирі болып азамат соғысына қатысушы генерал И.В. Панфилов тағайындалды . соғыстың бастапқы үш айының ішінде Қазақстанда 238.310.314.398. және 391 атқыштар және атты әскер бригадалары әуе күштерінің әр түрлі соғысбаталиондар құрды. Ұлы отан соғыс тарихында қазақстандықтардың үлесі аз болған жоқ. Еліміздің басқа да халықтарының ұл-қыздарымен қатар біздің республиканың жастарыда да жаумен Балтық теңізімен Қара теңізге дейінгі майдан шептерінде ерлікпен шайқасты.қаз. оғыстың алғашқы күндерінен бастап басқыншылармен кескілескен ұрыс жүргізді. Даңқты Брест қамалын қорғаушылардың қатарында мыңдаған қаз.болды. олардың арасында Ғ.Жұматов, Ш. Шолтаров, В.Лобанов К. Әбілрахманов, К.Иманқұлов, Е.Качанов, В.Фурсов т.б. жаумен жан алмай шайқасып ерліктін үлгісін көрсеттіҰлы отан соғысы жылдарының алғашқы айларында қаз. Пермышь, Саврема аралы Минск, Одесса Бельцы, Шауляй Севастополь және т.б. қалалар үшін шайқасты әсіресе 1941 ж қараша желтоқсан айларында Мәскеу түбіндегі шайқаста қаз. жауынгерлік даңқы шықты. Рес. Жасақталған 316-атқыштар дивмзиясына астанаға апаратын негізгі өзекті жолдардың бірі- Волгокаламск тас жолын қоғауға тапсырды. Мұнда мйор Бауыржан Момышұлы басқарған 1073-ші атқыштар полкі жау шабуылына девизиясын басқа бөлімдерімен бірге Қысқа мерзім ішінде бұл дивизия жаудын атты әскерлерін талқандады. 316-дивизияның жоғары қаһармандық қаблетін қамтамасыз етуге оның командирі И.В.Панфилов зор еңбек сіңірді. Саяси жетекші В.Г.Колчаковтың жауынгерлерді ерлікке жігерлендіріп «Ресей жері кең байтақ бірақ шегінерге жер жоқ артымызда Мәскеу»-деген сөздері бүкіл майданға тарап кетті. 28-жауынгер орыстар,қазақтар,украйндер, қырғыздар -4сағат бойы жау танкілерін тынымсыз шабылына ерлікпен тойтарыс берді. Олар қасық қаны қалғанша шайқасты. Бәрі дерлік қаза тапты саяси жетекшілер П.ВВихрев М.Ғабдулин автоматшылар Т.Тоқтаров Р.Амангелдин өздерінің ерліктерімен мәңгі өшпес із қалдырды. Қазақстандықтар тек Сталинграт түбіндегі шайқаста ғана емес сонымен қатар Курск иінінде, Днепр, Ленинград үшін шайқастарда жанқиярлықпен соғысты. Леленинград қоршауындағы іскери бөлімдерде қызмет еткен жауынгерлердің арасында Д.Шыныбековтың алысқа ататын аэростат командиріС.Жылқышевтің есімі мқтанышпенайтылады. 1942 ж шайқастардың бірінде Бат. Қаз. обл. Жаңакада ауданының түлегі Арыстан Ахметов өз есімін өшпес даңқа бөледі. Ол 19 жауынгермен әскери маңызы бар бір төбені жаудан қорғап соңғы адамы қалғанша соғысты. Осндай азапқа жау офицерінің бетіне түкіріп қайсарлықпен қаһарлықтың үлгісін көрсеткен А.Ахметров қанішерлер үстіне жанармай құйым өртеп жіберді батыр жігіт жау алдында сес бермеи өмірден өтті. Елге оның ерлігі туралы Павел Кузнецовтың очерктері арқылы жетті.қуатты жарылғыш минамен жау танкісінің астына түскен Қарсыбай Сыпатаев, жаудың оқ шашып тұрған дзотының аузын өз кеудесімен жапқан Ленинград қоғаушысы Сұлтан Баймағанбетов қазақ жауынгерлерін ерлікке рухтандырды Соңгы жылдарға дейін тарихи оқулыктарды қазақ ұшкышы Кекестер Одағынык батыры Нұркск Әбдіров ерлігі жөнінде, атақты ұшкыш капитан Н.Гастеллонык отка оранған ұшағык жаудын танк колоннасының үстіне шүйдіре кұлатып, тас-талкак еткен көзсіз ерлігін қайталаушы адам ретінде жазылып келді. Нұркен де 1942 жылы 19 жслтоксакда Ростов облысы Боков-Пономаревка ауданыкда жау оғы тиіп, жаңа бастаған өзінін «Ил-12» ұшағын неміс танктілерініңр шогырланған калың ортасына бағыттап оларды көп шытынға ұшыратып, каза тапты. Бұл ерен ерлІкті соғыстың алғашқы 5-шІ күні капитан Масловтын экипажынык құрамында казак ұшқышы. Алматы облысы Балкаш ауданынынтулегі Бақытозар Бейсенбаев та жасағак еді. Бұл тарихи әділеттілік арада 56 жыл өткенде орнап, Б.Бейсебаевқа Рссейдін батыры және Казакстаннын Халык Қаһармакны атағы беріл-ді.Қазакстакдыктар партизандык козғалысқа белсене қатысты. Толык емес мәліметерге карағанда, Украинаның партизандық кұрамалары мен отрядтарында-1500,Лекнкград облысында 220, смоленск жерінде 270-тек астам казақ жігіттері соғыскан. Белоруссияның әр түрлі аудандарында әрекет еткен 65 партизандык бригадалар мен отрядтарды 1500-ден аса казакстандыктар болған. Партизан козғалысына катысқан данкты казак жігіттері Г.Ахмедилроа, Қ.Оыаров,А.Жұмагалиев.З.Хұсанов,Е.Орзбаеав,Қ.Кайсенов,Ө.Шәріпов. Т.Жанкелдин, Ж.Сани т.б. есімдері бүгінде зор құрметке ие болып отыр.Жапониянын 1945 жылгы кыркүйектің басында тізе бүгуімен Кенестер Одағынын Улы Отан соғысы және екінші дүние жүзілік соғысы аякталды. Адамзат соғысқұмар фашистік диктатураның дуние жүзІне устемдңк жүргізу каупінен сактап калды.Үяы Отан соғысы майдандарымен көрсеткен ерліктері үшін 96638 казакстандыктар Кснес Одағынын орден, медальдарыі марапатталды. 500-ге жуык казақстандыктарға Кекес Одағының Батыры атш берілдіді. Олардың 99-ы қазақ. Солардың қатарында Кенестік Шығыстың қос қарлығашы, қаһарман кыздары - Әлия Молдағұлова мен Мәншүк Мәметова бар. Кенес Одағының батыры атағн ұшқыштар Т.Бигелдинов, Л.И.Беда. И.Ф.Павлов, С.Д.Луганский екі реттен берілді. 110 казакстандықтар Даңқ орденімен үш дәрежесінс ие болды. Соғыс Қазакстан үшін өте кымбат түсті. ұлы Отан соғысында 603 мыңдай Казакстан азаматтары ерлікпен каза тапты.