18 Билет

1.Үйсiн мемлекетi. Б.э.д. 2-1 ғ. өмір сүрген. Терр. Жетісу оңт-шығ. Қазақстан. Астанасы Қызылаңғар болған. Билеушінің титулы – гуньмо (күн би). Үйсіңдер өзара сары және қара үйсін болып екіге бөлінген (нәсілі – европоидтық), мал жайылымы үшін қаңлы мен ғұндармен қатынас жасаған. Жылқы шаруашылығы дамыған. Қыстап шығу үшін тас қора салған. Олар ата-баба аруағына, табиғатқа табынған. Үйсіңдердің қыстаулары мен жайлаулары Жетісу таулары мен олардың аласа беткейлерінде, Іле, Шу, талас өзеңдерінің алқаптарында болған. Өзеңдер алқаптарында егін шаруашылығы өркендеген. Тұрмыс жағдайы жөнінен үйсіндер бірдей болмаған. Олардың арасында жері, малы бар байлар болған. Бұлар тайпа мен ру басшылары. Діни басшылар мен жасауылдар да орташа ауқаттылар қатарына жатқан. Сонымен қатар қарапайым бұқара халық малшылар мен егіншілер болған. Үйсіңдер арасында құлдар да бар еді. Құлдардың еңбегі негізінен үй шаруашылығында, ұсақ малды күту, малдан алынатын өнімдерді өңдеуге ғана пайдаланылған. Олар соғыс тұтқындары болған. 4-5 отбасы 1 ауыл болып саналған. Ауыл жаңында бейіттер болған. Қыш ыдыстар жасаған. Темір, мыс т.б. өңдіріп қорыта білген. Астанасы Ыстықкөл маңында орналасқан.

2. XV ғ. Аяғы – XVI ғ. Басындағы Қазақ хандығы.

3. XIX ғ. ағарту iсi мен бiлiмнiң дамуы. 19-20ж. басындағы Қаз-н мәдениеті. 19ғ. 2-жарт. орыс ғалымдары Қаз-н жерін зерттей бастады. Көтерілісті орыс ғалымы Семенов Тянь-Шаньский, С.Мушкетов,Радлов өз зерттеулерін ғылымдағы өркендеудегі орыс ғалым-ы қаз-ң тұрмысын,тарихын,мәдениетін,тілін зерттеуде көп жұмыс істеді. Радлов Вильямех,Зернов,Дабрамыслов Украйн ақыны Шевченко Қаз-н жерінде 1868ж. Орынборда Ұйымдасқан еді. Оған патакин Уәлиханов белсене ат салысты. Ол халқымыздың мәденметі мен қоғамдық ой пікірерінің тарихында қазақтың тұңғыш ғалымы аса көрнекті демократ зерттеуші. Қаз-н 19ғ. 61-ж-да мектептің ашылуы аса көрнекті ағартушы, қоғам қайраткері, жаңашыл-педагог Этомгроф ғалым қаз-ң жазба әдебиетінің тілінің негізін салушы Алтынсарин айтыскер ақын қыздар Орынбай. Шөже,Біржан,Жамбыл,Майкөт,Әсет,Сара,Айсұлу,Манат,Балқа т.б. қаз. музыкасын дамытуға үлес қосқандар Құрманғазы,Дәулеткерей,Дина,Ықылас,Тәттімбет. Атақты әншілер – Мұхит,Әсет,Біржан сал, Жаяу Мұса есімдері бүкіл қазақ даласына таратылды. Қазақтың жазба әдебиетінің негізін салушы А.Құнанбаев оның балалары,Ақылбай,Мағауия,оның туысы Көкбай,інісі Шәкәрім. 19ғаяғы 20басы қазақ халқының саяси-мәдени өмірінде жарық жұлдыздай көге түскен әкімші-әміршіл заманның құрбаны болып аттары ұзақ уақыт бойы айтылмай келген адамдар олар А.Байтұрсынов (1873-1938). Жұмабаев(1893-1938ж), Ж.Аймауытов(1889-1931ж), М.Дулатов(1885-1935ж) осы ғалымдардың асыл мұраларымен қазақ халқы кейін танысуға мүмкіндік алды.

19 Билет

1. Қаңлы мемлекетi. Б.э.д. 3-2 м.ж. өмір сүрген. Терр. Сырдария мен Қаратау жотасы. Астанасы Битьян. Ақтөбеде қаңлы қоныстары табылған. Европоидтық нәсілде болған. Шаруашылығы көшпелі мал, отырықшы жер өңдеу. Қабырғалы бекіністер, лайдан үйлер салынған. Археологтардың жұмыстары арқылы сарай құрылғаны, әртүрлі әшекейлер, керамикалық бұйымдар табылған. Олар ірі әрі күшті мемлекет еді. Қаңлылардың этникалық құрамы өте күрделі еді. Олардың қай тілде сөйлегендері жайлы нақты дәлел жоқ. Литвинский қаңлылар иран тілді сақтардың ұрпағы деп ескерген. Самарқан обл. Қорған төбе қалашығында тасқа салынған суреттер табылды. Ол суретте атты мен жаяу әскер айқасы. Екіншісінде атпен аң аулау бейнеленген. Археологиялық ескерткіштер Шардарға таяу Сырдарияның оң жағалауында қоныстанған Ақтөбе мекені. Оңда Орда сарайы табылды. Қазба жұмыстарында ас әзірлеуге арналған ыдыс-аяқтар, су таситын ыдыстар, кеселер, құмырылар табылған. Оны күнделікті тұрмысқа пайдалана білген. Олар орақ, пышақ, жебе ұштарын жасаған. Зергерлік бұйымдар мен әшекейлер алтын мен қоладан жасаған. Шаруашылықтың ең маңыздысы мал шаруашылығы болған. Үй жануарлары: жылқы, қой, ешкі, сиыр. Балық аулаған. Алма, алмұрт, өрік теріп жеген.