1 Билет

1. Ғұндар.

Б.э.д. 1 ғ ғұндар билеушісі – шаньюй болған. Қытай жеріндегі ғұндарды Қазақстанның солтүстік жағына қарай әкелген. Қытайлар ғұндар шаруашылығын ұлы қытай қорғанын салдыруға мәжбүр еткен. Ғұндар өзара талас-тартыстан ақ, қара болып 2-ге бөлінген. Олардың бір бөлігі еділдің бастауымен Рим империясына шабуыл жасады. Халықтардың қоныс аударулары ғұн тайпасынан басталады. Б.э.д. 170 ж. Үйсіңдер ғұндарға қарсы күресте қытайлармен одақ жасады. Ғұндардың шаруашылығы көшпелі мал шаруашылығы, жер өңдеу, аң аулау. Оларда жылқы өсіру басты рөл атқарған. Себебі жылқы көшуге өте қолайлы. Олардың жылқының шоқтығы аласа дене бітімі, аласа, тығыз, басы үлкен. Олар тау қыраттарында, өзен-суларда емін-еркін жүре беретін. Ғұндар өмірінде аңшылық та үлкен орын алған. Ғұндар патриархальді қоғамда өмір сүрген. Олар 24 руға бөлінген. Оларда жерге, суға деген жеке меншік болды. Олар тұтқын құлдарды бақташы, кәсіпқой, егінші ретінде пайдаланған. Олардың өкімет туралы мәлімет болса, оны шаньюй басқарған. Оған іле-шала түменбасы деп аталатын бекзаттар басқарған. Жазба деректерге қарасақ түменбашылар шаньюйдің аға-інілері, ағайын-туғандары болды. Түменбасылардың саны небәрі 24 еді. Деректерге қарағанда онда алым-салық болған. Оларда жазу-сызу да болған деген деректер бар.

2. Қазақ хандығының құрылуы.

Алғашқы қазақ хандығы 15 ғасырдың 50-70 жылдар арасында Әбілхайыр хандығын Жетісудың Шу-Талас өзенінің жағасында 200 мыңдай адам көшіп келді. Олардың қоныс аударуының бір себебі - Әбілхайырдың қол астындағы қанаушылығының күшеюі болса, екіншісі Шыңғыс әулетінен шыққандығын Керей-Жәнібектің жаңа қалпын қазақ мем-не ықпалы. Қаз-ның алғашқы ханы болып Керей (1458-1473ж.) жарияланды. Одан соң Жәнібек 1473-1480 ж сайланды. 1462 ж. Моңғолстан ханы Есенбұға өлгенн соң, феодалдық талас-тартыстың салдарынан Жетісудың қазақ рулары Керей-Жәнібектің қол астынан кіруі қазақ мем-нің нығаюына жол ашты. Жәнібек, Керей Жошы әулетінен шыққан сұлтандардың Шығыс Дешті-Қыпшақты билеу жолындағы күреске қатысты. Бұл күрес 1468 ж. Әбілхайыр қайтыс болған соң өрши түсті. Оңт. Қаз/н Шайбани әулетінен болған соғыстар Жәнібек ханнан кейін қазақ хандығының тізгінің ұстаған Бұрындық хан кезінде де тасталмады. Бұрындық 1480-1511ж.

3. 19-20ж. басындағы Қаз-н мәдениеті.

19ғ. 2-жарт. орыс ғалымдары Қаз-н жерін зерттей бастады. Көтерілісті орыс ғалымы Семенов Тянь-Шаньский, С.Мушкетов,Радлов өз зерттеулерін ғылымдағы өркендеудегі орыс ғалым-ы қаз-ң тұрмысын,тарихын,мәдениетін,тілін зерттеуде көп жұмыс істеді. Радлов Вильямех,Зернов,Дабрамыслов Украйн ақыны Шевченко Қаз-н жерінде 1868ж. Орынборда Ұйымдасқан еді. Оған патакин Уәлиханов белсене ат салысты. Ол халқымыздың мәденметі мен қоғамдық ой пікірерінің тарихында қазақтың тұңғыш ғалымы аса көрнекті демократ зерттеуші. Қаз-н 19ғ. 61-ж-да мектептің ашылуы аса көрнекті ағартушы, қоғам қайраткері, жаңашыл-педагог Этомгроф ғалым қаз-ң жазба әдебиетінің тілінің негізін салушы Алтынсарин айтыскер ақын қыздар Орынбай. Шөже,Біржан,Жамбыл,Майкөт,Әсет,Сара,Айсұлу,Манат,Балқа т.б. қаз. музыкасын дамытуға үлес қосқандар Құрманғазы,Дәулеткерей,Дина,Ықылас,Тәттімбет. Атақты әншілер – Мұхит,Әсет,Біржан сал, Жаяу Мұса есімдері бүкіл қазақ даласына таратылды. Қазақтың жазба әдебиетінің негізін салушы А.Құнанбаев оның балалары,Ақылбай,Мағауия,оның туысы Көкбай,інісі Шәкәрім. 19ғаяғы 20басы қазақ халқының саяси-мәдени өмірінде жарық жұлдыздай көге түскен әкімші-әміршіл заманның құрбаны болып аттары ұзақ уақыт бойы айтылмай келген адамдар олар А.Байтұрсынов (1873-1938). Жұмабаев(1893-1938ж), Ж.Аймауытов(1889-1931ж), М.Дулатов(1885-1935ж) осы ғалымдардың асыл мұраларымен қазақ халқы кейін танысуға мүмкіндік алды.