XV ғасырдың екінші жартысы - XVI ғасырда негізгі этникалық топтардың қазақ халқына жэне олар орналасқан аумактың Қазақ хандығына бірігуі, түтас халык болып қалыптасудың аяқталуын тездетті.

Х-ХІІ ғасырлар - Қазақстанның аумағындағы түрғындарға іс жүзінде ортақ негізгі белгілер мен қазақ этносының өзіне тән материалдық жэне рухани мәдениеті бекіп жетілді.

Ә) "Қазақ" этнонимініц шығуы.

Қазақ" терминінің шыгу тарихының бірнеше болжамы:

• Тарихшы Бартольд: "өз мемлекетінен, тайпа, руынан бөлініп жеке өмір сүруші адам".

• М. Ақынжанов: "қас-сақ, нағыз сақ деген атаудан қазақ шыққан".

• ХІІ-Х^ ғасырларда түркі тілінде жазылган деректерде: "еркіндік аңсаушы, батыл" мағынасын білдіреді.

• Түркологтардың пікірінше, "казак" терминінің бастапқы таралған жері -Шығыс Дешті Қыпшақ.

• Жазбаша әдебиетте "қазақ" термині 1245 жылы мамлюктік Египет мемлекетінің қыпшактары кезінде шыққан араб-қыпшак сөздігінде бірінші рет қолданылған.

XVI ғасырдағы өзара тартыстар мен соғыстар.

XVI ғасырдың 20-жылдары Қасым ханнан кейінгі Жошы ұрпағының өзара тартысы Қазак хандығын әлсіретті. Қазак хандығына карсы моғол жэне өзбек хандығының соғыс одағы қалыптасты. Қасым ханның мұрагері Мамаш (Қамаш) өзара тартыс барысында қаза тауып, хан тағын Қасымның немере інісі Тақыр(Тахир) (1523-1533 ж.ж.) иеленді. Ол 1524 жылы Моғолстан ханы Сұлтан Саидке қарсы кырғыздармен одак жасасты. Негізгі шайқастар Ертіс бойында, Алтын Емелде, Ыстыкқөл маңында болып, моғолдар жеңіліп, Қашғарияға кетті.

Жетісу мен Ыстықкөл өңірі қазактар мен қырғызардың қолында қалды. Такыр аскан қатігездігімен ерекшеленді жэне дипломатиялық, әскери де таланты болмады. Көрші мемлекеттердің Қазақ хандығына шабуылы жиіледі. Ол Ноғай Ордасымен соғыста жеңілді, Сырдария бойындағы калаларды кайтарып ала алмады.

Тақыр хан тағдыры ауыр болды: Ханды халкының көпшілігі тастап кетті. Хан аздаған казактармен кырғыздарға кетеді, ақыры кырғыздар арасында жокшылык көріп, қайтыс болды.

XVI ғ. аяғына дейін сырдариялық қалалар - Сығанақ, Отырар, Түркістан т.б. шайбанилықтардың иелігінде болды.

Бүйдаш хан (1533-1534 ж.ж. Тақырдың інісі) тұсында да Қазақ хандығындағы өзара тартыстар тоқтаған жоқ. Осыны пайдаланған өзбек ханы Убайдуллах Моғолстан ханы Абдар Рашидпен соғыс одағын құрып, Жетісуда соғыс ашты. Қазақ эскері жеңіліп, Бүйдаш хан кашып кұтылды.

Бұл хандар тұсындагы үздіксіз соғыстар жағдайында феодалдық езгінің күшеюі халық наразылығын тугызып, басқа жаққа көшуді үлғайтты.

Хақназар (Ақназар ) хан саясаты.

1535-1538 ж.ж. хан атагы болған қазак сұлтандары: Тоғым хан, Ахмет хан, Хақназар хан, Наурыз-Ахмет хан.

Қасым ханнан кейінгі тартыстан элсіреп калған хандықты кайтадан нығайтып, біріктіруге Хақназар Қасымның баласы 1538-15 ж.ж әрекет жасады.

Территориясы: Сырдария,Арал маңы, Жетісу, Жайықтың сс жағалауы.

Хақназар сыртқы саясатын Ноға Ордасынан бастап, Жайықтың сс жағалауындағы ноғайлар Қазақ ханыны билігіне өтті. 50-60жж. Моғол ханы Абда Рашид Жетісу мен Ыстықкөл маңындағ жерлерді басып алу мақсатымен, соғыст қайтадан бастады. Моғолстанға қарсы қазаі қырғыз соғыс одағы құрылды. Деректер/ Хақназарды "қазақтар мен қырғыздарды ханы" деп атайды.

•1560 жыл - моғолдар қазақ-қырғыз соғь одағын женді.

Моғолстанга қарсы соғыстағы сэтсізд жэне ойраттардың шапқыншылығ салдарынан Хакназардың Жетісудағы иелі азая берді. 1570 жылдың аяғы - Жетісуды батысы, Шу, Талас өңірі оның билігіңі болды.

Башқұрт аңызында Хақназарі башкұрттардың да бағынғаны айтылады.

Хақназар хан тұсында орь мемлекетімен саяси және сауда қатынастар дамыды. Орыс елшілері:

1569 жылы Семен Мальцев;

1573 жылы Третьяк Чебуков қаз< хандығы туралы көптеген мәліметп қалдырды (IV Иван түсында). Хақназар хан өзін "патша, эрі үл

князьбен татумын" деп санады. Бұл турал орыс елшісі Борис Доможиров (1577 » дерегінде жазылған.

Сібір хандығын 1563 жылдан баст; билеген шайбан эулетінен шыққан Көші хан Қазақ хандығына қарсы дұшпандь эрекетте болды.

•1573 жыл - Қазақ хандығына жіберілп Мэскеу елшісі

Т.Чебуков Көшімн бұйрығымен

өлтірілді.

Осы кездегі саяси жағдайдың ауырльн Хақназар ханды Мэуереннахрдағы шайбағ эулетінен одақтас іздеуге итермеледі. Абдаллах (1538-1598) пен Хакназ; арасында бейбіт катынаста болу туралы ша] жасалды. Бүл қатынас нәтижесі: Соғыс қақтығыстары уақыти тоқтатылды.