9.5 Далалық дайындық жұмыстар.

Далалық дайындық жұмыстарында жер беті зерттеледі, камералдық жиналған материалдармен салыстырылып, сәйкестілігі тексеріліп, толықтырылады.

Далалық дайындық жұмыстарының негізгі мақсаты территорияның іс жүзінде қалыптасқан жайын анықтап, жобалау авторларының жер пайдаланудың территориясымен және өндіріс ұйымдастырылуымен танысу. Бұл жұмыс жобалау институтының мамандары және жерге орналастыру жұмысы жүргізілетін шаруашылық мамандары кіретін комиссиямен жүргізіледі.

Шаруашылық аралық жерге орналастыру жұмыстарының шешетін сұрақтарына, оның мазмұнына, түріне, жобалау жұмыстарының көлеміне байланысты жинайтын материалдардың тізімі, мазмұны, көлемі, толықтылығы өзгереді.

Кейбір ауыл шаруашылық тық емес жер пайдалануда бөлгенде қосымша мына құжаттар жиналады: бөлінетін учаскеде пайдалы қазбалардың барлығы; объектісінің орналасу схемасы: әр жыл бойынша салу кезегі көрсетілген, объектінің генералдық планының схемасы; құрылысты қаржылау құжаты.

Жиналған зерттеу, ізденіс және жобалау материалдарын зерттей, талдай келіп дала ізденіс жұмыстарының көлемі анықталады.

Дала ізденісінің нәтижесі әр жер иесі және жер пайдалануы бойынша актіленеді, оған ізденіс сызбасы қосылады.

Сызбада ізденістің барлық элементтері мен детальдары түсіріледі, басқа жер иелеріне және жер пайдаланушыларға берілетін жерлер көрсетіледі.

Камералдық және даладық ізденіс жұмыстарының нәтижелері бойынша ш.а.ж орналастыру жобасын жасауға әзірленген пландық негіз қаралып (уточняется), жобалау жұмыстары қамтитын жер иелері мен жер пайдаланушылардың әрқайсысы бойынша жерлерінің экспликациясы дайындалады.

Жобалауға тапсырма І. Дайындық жұмыстары материалдары бойынша жобалау ұйымы, тапсырма беруші және жерге орналастыру жұмыстары жүргізілетін объектілердің мамандарының қатынасуымен шаруашылық аралық жерге орналастыру жобасын жасауға тапсырма тағайындайды.

ІІ. Жобалауға тапсырма жер иелері, жер пайдаланушылар, мекемелер және үйымдар, өкіметтің компетентті органдарымен келісе отырып жасалады. Жобалауға тапсырманы заказ беруші бекітеді. Міндетті түрде тапсырма Госкомзем мен келісуде жасады.

ІІІ. Жобалауға тапсырма өзінің бекітілген формасы бойынша жасалады.

Нег: 1. [64-72], 2. [77-84].

Бақылау сұрақтары:

1) Шаруашылық аралық жерге орналастыруға түсінік бер.

2). Шаруашылық аралық жерге орналастырудың объектісін ата?

3). Қазіргі кездегі шаруашылық аралық жерге орналастыру қандай іс- әрекеттерден тұрады?

4). Шаруашылық аралық жерге орналастырудың эконмикалық мәні неде?

5). Жер иелену және жер пайдалану жүйесіне анықтама бер.

Дәріс№10. ӨНДІРІС БӨЛІМШЕЛЕРІН ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ОРТАЛЫҚТАРЫН ОРНАЛАСТЫРУ.

10.1 Өндіріс бөлімшелерін және шаруашылық орталықтарын ұйымдастыру

Қаралатын сұрақтар:

І. Өндіріс бөлімшелерінің санын және мөлшерін анықтау.

ІІ. Өндіріс бөлімшелерінің жер алабын және шаруашылық орталықтарын орналастыру.

ІІІ. Шаруа қожалығының жер пайдалануында осы сұрақтарды шешу. Көптеген ірі шаруашылықтарды ұйымдастыруда шаруашылық құрылысдарын келесі типтерге бөлуге болады:

1) территориялық; 2) салалық; 3) аралас

Құрылым бөлімшелері ретінде реформаға дейінгі болған бөлімшелерді, өндіріс учаскелерін, бригадаларды, цехтарды және реформадан кейінгі: құрылған арендалық және командиттық басқару және аралас құрылымдарды алуға болады.

Аралас құрылымдар дегеніміз бұрыңғы традициялық және жаңадан пайда болған құрылымдардың аралас қолданылуы

Құрылымдар екі-үш сатылы болуы мүмкін:

1. ауылшаруашылық мекемесі - өндіріс учаскелері (бөлімшелер) – бригадалар;

2. ауылшаруашылық мекемесі - цехтар – бригадалар;

3. кооперативтер;

4. кіші өндірістер;

5. арендаторлар тобы.

Бөлімшелерге тек қана осы бригадаларда жұмыс істейтін жұмысшылардың жері және мүлкі ғана кіріп қоймай, басқа да салаларда жұмыс істейтін адамдардың жер бөліктері кіруі мүмкін (өндіріс және қоғамдық цифраструктураларды).

Шаруашылықтағы өндіріс бөлімшелерінің саны, мөлшерлері, мына көрсеткіштерге әсерін тигізеді:

- шаруашылық орталықтарын салуға, пайдалануға эксплуатация жұмсалатын қаржының мөлшеріне;

- басқаруға ыңғайлылығына;

- әкімшіліктік басқару аппаратына жұмсалатын қаржының мөлшеріне;

- адамдарға дұрыс мәдени-тұрмыстық жағдай жасауға.

Сондықтан бұл мәселені шешер алдында елді мекендердің санын, оларда қанша адамдар тұратындығын, су мен қамтамасыздығын, транспорт және байланыс жүйелерінің дамығандығын, транспорттың өту жағдайлары жақсылап зерттеуге тиіс.

Өндіріс бөлімшелері тым үлкен, немесе тым кіші болмай, көптеген өндірістік факторларға байланысты ең үлкен экономикалық нәтиже беретін мөлшерде жобаланулары тиісті.

Өндіріс бөлімшелерінің мөлшеріне көп факторлар әсер етеді

Өндіріс бөлімшелерінің жобамен тиімді мөлшерлері.

№		Бөлімшелердің өндірістік типтері (түрлері)	Ауылшаруашылық алқаптардың мөлшері, мың га	Жыртылған жер
				барлығы	о.і. негізгі дақылд. (мал басы)
1.		Дәнді-дақылдық:
		- Қазақстан далаларында	5-12
		- басқа зоналарда	3-5
2.		Көкөніс		2.5-3		0.6-1
3.		Қызылша		1.0-1.6		0.4-0.6
4.		Мақта		1.4-2		0.9-1.3
5.		Күріш		2-3		1.2-1.8
6.		Темекі		1-1.5		0.2-0.3
7.		Бау-бақша, жүзімдік		0.5-1		0.3-0.5
Мал шаруашылықтық бөлімшелер
	Қой шаруашылық		20-50	1.4		10-20 мың бас қой
	Ірі қара мал		16-18	2-5
	Шошқа љсіру		1-5-7	1-4.5
	ІҚМ (КРС)		мал басы 20-400
	Молодняк		400-800
	Шошқа		80-100 свиноматки
	Откорм (шошқа)		1500-4000 бас
	Қой		3-5 мың бас

Әртүрлі типті және зонада орналасқан шаруашылықтар үшін бөлімшелердің саны 3-5 болуы ұсынылады.

Таблицада көрсетілген бөлімшелердің мөлшері тек қана мысал ретінде берілген.

Әр нақтылы табиғи және экономикалық жағдайға байланысты өндіріс бөлімшелерінің мөлшері әртүрлі болуы мүмкін.

Бөлімшелердің мөлшерін, санын анықтағанда онымен қатар бөлімшелердің айнала-сатып мамандығы да белгіленеді. Ол шаруашылықтың өндірісінің типтері байланысты болады. Егер шаруашылықта табиғи жайылым және жақсартылған мал азықтың алқаптар көп болса, мал қоралар, олардың баланстық құны жоғары, өздегі сиымды болса, квалификациялы кадрлар болса, су болса мал өсіруге болады. Мысалы қой, жас ірі қара мал, жылқы. Ал шошқаны өсіру үшін оған көп концентратты жем керек, сондықтан бұл жағдайда а/ш алқаптарының құрамында жыртылған жер көп болуы керек.

Шөлді далада көбінесе қой өсіріледі. Қой шаруашылықтарының жерлерінде аз болады. Өйткені қой көбінесе жайылымда болады.

Геоботаникалық зерттеу жүргізіле отырып, жайылымның өнімділігі анықталады, жаздың қыстық орындары белгіленеді. Әр бөлімшенің жерлерінің шегарасы, қойшылардың бригадаларының орталықтары анықталады.