6 Тақырып. Рационалды психотерапия.

Психотерапия әдісінің негізгі сипаттамасы

Психотерапевттік әдістер

Рационалдық психотерапия

Когнитивтік психотерапия

Рационалды-эмоционалдық психотерапия

Негізін салушылар

Поль Дюбуа

Аарон Бек

Альберт Эллис

Психикалық бұзылулардың негізгі түйіндері

Формалды логиканың қателері, «иллогизмдер» («осыдан кейін, осы себептен» — салдар мен себептің араласуы, негіздеменің жеткіліксіздігі және т.б.), диалектикалық логиканың категориялары мен заңдарын ескермеу, бұзылған «аурудың ішкі суреті»

Когнитивтік бұзылулар, пікірлердегі қателер: персоналдау, ойлаудың дихотомиялылығыіріктелген абстрактылау, ерікті ой қорыту, шамадан тыс топтап қорыту, апаттылық

Қатал когнитивтік-эмоционалдық байланыстар, рационалдық емес белгілер: өз қажеттіліктерінің міндетті іске асырылуы, бағалау белгілері (шамадан тыс жалпылау немесе қысқарту). Немесе он екі және одан да көп «негізгі рационалды емес идеялар»

Этиология

Аурудың дамуы

Жеке тұлғаның танымдық немесе когнитивтік үдерісіндегі қате оқыту

Тұқым қуалаушылық пен қоршаған ортаның белгілі рөль атқарса да, қазіргіден маңызы зор емес

Әдістің негізгі мақсаты

Ауру туралы ұғымдар мен түсініктердің қалыптасуы, логикалық қателердің көрсетуі, сырқаттың дәрігердің негізгі тезисінде көндіру

Когнитивтік бұзулардың түзетілуі

Пікірлер жүйесін қайта құру, талаптар мен қатаң рационалды емес ойлардан бас тарту

Логикалық компонент

Формалдық және диалектикалық логика саласы

Формалдық логика саласы

Формальдық логика саласы

Дидактикалық тәсілдер

Психологиялық негіздемелерден басқа адамгершілік, моралдық қағидалар қолданылады, осыдан оның тәсілдерін қолданудың жүйелілігі

Психологиялық бағдарлардың дидактикалық тәсілдері

Психологиялық бағдарлардың дидактикалық тәсілдері

Риторика тәсілдері

Риторика тәсілдерін белсенді және жүйелі пайдалану

Риториканың жеке тәсілдерін белсенді пайдалану

Риториканың жеке тәсілдерін белсенді пайдалану

Бастапқы кезең

Сырқатпен қарым-қатынасты орнату. Сырқаттың өз мәселесінің мәнін баяндау.

Сырқатпен қарым-қатынасты орнату. Әдіс тиімділігін түсіндіру және негіздемесі. Сырқаттың өз мәселесінің мәнін түсіндіруі, оның мәселелі жағдайды шешудің нұсқаулары

Сырқатпен қарым-қатынасты орнату. Әдіс тиімділігін түсіндіру және негіздемесі. Емдеу әдісіне сырқаттың келісімін алу.

Диагностика

Логикалық қателерді, сырқаттың өз жағдайына байланысты қате ойларын анықтау. Аурудың анамнезі. Клиникалық және параклиникалық (объективті) деректер.

Түрдің нақты техникалары: «не, егер», «байқалатын ойлар мен бейнелер», «автоматты ойларды» ұстап алу. Бектің торығу шкаласы, үмітсіздік шкаласы. Жеке теріс үлгілерді анықтау.

«Не, егер» техникасы, «Джонс, Кассинове, Байсдена, Шоркидің рационалды емес пікірлерінің тізбесі», мәселелі жағдаяттарда сырқаттың рационалдық емес пікірлеріне қатысты өзін-өзі талдау.

Емдеу сатысы

1. Түсіндіру және түсініктеме беру, «ақпаратпен қаныққан» (түсініктердің қалыптасуы)

2. Пікір (жалған пікірлерді түзету), формалдық және диалектикалық логика қағидаларына оқыту

3. Қайта бағдарлау (ауруға деген қатынасты өзгерту, құндылықтар иерархиясының өзгеруі, өмірлік мақсаттардың тұрақты өзгеру)

4. Психогогика

1. Жалған идеялармен когнитивтік келіспеу

2. Мінез-құлықтық келіспеу

1. Иррационалды идеялармен когнитивтік келіспеу — «пікірталас сатысы»

2. Жеделдетілген оқиғаларды ұсыну, оқиғалар туралы жаңа, шынайы және рационалдық пікірлердің дамуы — «әсерлер сатысы»

Әсер ету деңгейінің спектірі

Жеке, когнитивтік, эмоционалдық, мінез-құлық

Когнитивтік, эмоционалдық, мінез-құлық

Когнитивтік, эмоционалдық, мінез-құлық

Нөзологиялық бағыттылық деңгейі

Көбінесе ойлаудың өзгеше бұзылуымен сипатталатын ауруға бағытталған. Аурыдың этиопатогенезін есепке алатын каузалдық себепті терапияға жақын.

Көбінесе синдромға бағытталған (әлсіреу, қияли, желікпе, депрессиялық), симптомдарға сирек (қорқыныш, үрей). Жеке синдромдарда болатын ақыл-ой бұзылуының шартты ерекшелігі

Көбінесе жеке құбылыстарға (белгілер), ойлаудың бұзылуына бағытталған.

Когнитивтік техникалар

Сократ сұхбаты, ұқсастықтар әдісі, өзін-өзі талдау (интроспекция)

Сократ сұхбаты, «мағынасыздықты толтыру» техникасы, декатастрофизация, ұқсастықтар әдісі, реатрибуция, қайта тұжырымдау, децентрализация

Сократ сұхбаты, когнитивтік диспут, өз ойын бақылау, ұқсастықтар әдісі, өзін-өзі талдау (интроспекция)

Мінез-құлық психотерапияның техникалары

Шынайы өмірде науқас пікірінің негізділігін тексеру көрнекілігі мен иллюстрациясы мақсатында сирек қолдану.

Мінез-құлық техникаларын белсенді қолдану ( рөльдік ойындар, экспөзициялық терапия, әрекетті жоспарлау, көңіл аудару техникалары)

Мінез-құлық техникаларын белсенді қолдану ( рөльдік ойындар, шұғыл ескерту және т.б.)

Жеке бағдар

Тұлғаны кең диапазонда қарастырады, психотерапия үдерісінде жеке ерекшеліктер серпілісін есепке алады

Тұлғаның өзін-өзі жігерлендіруі негізнен ойлаудың жалған сипатының танылуы есебінен, өзін түзетуге жауапкершілікті өзіне қабылдаудан. «Когнитивтік осалдық» тұлға құрылысына жатады.

Тұлғаның өзгеруі интегративті түрде «ABCDE» кестесі бойынша жасалады.

Теоретикалық алғышарттар

Формалды және диалектикалық логикаға жету. Иландыруға деген жағымсыз қатынас

Эмоционалдық бұзылулардың теориясы, депрессияның когнитивтік үлгісі. Психикалық талдауға жағымсыз қатынас.

Дюбуаның рационалдық психотерапиясы, сезімнің мағынасына арналған Дежерин мен Гоклер жұмыстары.

Түсіну аппараты

Дәстүрлі медициналық, психологиялық, философиялық

Психологиялық ұғымдар басым

Психологиялық ұғымдар басым

Көрсеткіштер

«Ойлау түрінің» науқастары, ипоходрикалық жүйке төзуы, жабысқақ жағдайлар жүйке төзуы, психосоматикалық аурулар, әр түрлі фобийлер, ятрогениялар

Интроспекцияға бейімділігі бар, өз ойларын талдай алатын, депрессиялық генерализацияланған эмоционалдық бұзушылықтары бар науқастар

Психикалық аурулары жоқ жақсы дамыған сөйлеу ерекшелігі мен жеткілікті жақсы айқандалған ақыл-ойы бар науқастар

Өткізу нысаны

Топтық емес, жеке құпталады

Жеке

Жеке, топтық, өз-өзіне көмек