2 Тақырып. Психодинамикалық психотерапия.

Жоспар.

1. Тұжырымдаманың жалпы сипаттамасы, негізгі ережелері, мақсаттары.

2. Психолог-кеңес берушітың рөлі.

3. Талаптар және клиенттен күту.

Психотерапевтикалық әдісті Фрейд (Freud S.) зерттеген. Санасыз психикалық үдерістер мен олардың талдауына қолданылатын психотерапевтикалық әдістері туралы түсінік негізгі ұғым болып табылады.

Психологиялық талдау психотерапияның ең қарқынды және формасы бойынша қатаң түрі. Пациент психоаналитикке аптасына 3-5 рет барады; емдеу курсының ұзақтығы бірнеше айдан бірнеше жылға дейін. Клиент кушеткада жатады және оның артында отырған психоаналитикті көрмейді. Пациент еркін ұқсатуға талпынады, яғни бастапқы түп тамырдан шығатын ойлар қөзғалысын бақылау үшін, басына келетіннің барлығын айтқысы келеді; сондай-ақ түс көрулері мен психотерапия үдерісінде пайда болатын тасымалдау сезімі туралы айтады.

Психоаналитикке науқастың өз сезімі мен ойларын білдіре білгендігі, айқындалған репрессиясыз психологиялық тұрғыдан қалыпты болып, психоаналитикпен жасалатын эмоционалдық шиеленіске төзу, тұрақты психотерапевтикалық альянсқа деген қабілеттілігі маңызды.

Психологиялық талдау мақсаты дерттік қорғаныстың азаюы арқылы мінез құрылысын қайта құру болып табылады. Психологиялық талдау нәтижесі жетілген тұлғаның қалыптасуы болу керек. Психологиялық талдау жүйкесі төзған, жеке тұлғаның бұзылуы, сексуалдық бұзылулары бар пациенттерге қолданылады.

Психологиялық талдау қалыптасуының ерте кезеңінде, оның қолданылуы Фрейд (Freud S.) және оның бірнеше шәкірттері қызметімен шектелгенде, психоаналитиктерге үміткерлерді дайындауға қатысты талаптар шағын болды.

Бастапқыда психотерапевт тұлғасы мен оның науқастармен жұмысының анализіне ерекше мән берілді. Психологиялық талдаудың дамуы мен ауруларды емдеу мерзімінің арту дәрежесі бойынша оқуға деген талаптар да өсті. 1932 ж. Висбадендегі психоаналитиктер конгресінде Халықаралық тренингтік комитеті құрылды және супервизорлар бақылауында 2 аурудан кем емес әрі қарай психоаналитикалық психотерапия өткізумен 1,5 жылдан кем емес мерзімінде жеке анализдің ұзақтығы белгіленді. 1947 ж. Психологиялық талдау Лондон институты оқыту мерзімін белгіледі – 4 жылдан кем емес жеке тренингті өткізу, ал кейін 2 ауруды 3 жыл бойы супервизия және теоретикалық оқыту жағдайында ұстау. 1937 ж. Фрейд психотерапевттің жеке анализін әр 5 жылда қайталап отыруын ұсынды.

1994 ж. Халықаралық психоаналитикалық ассоциация принциптеріне сәйкес Психологиялық талдау Шығыс-Еуропа институтының Ресей психоаналитикалық ассоциацияның, Орыс психологиялық талдауының Қайта өрлеу фонды және Психоаналитикалық медицинаның Мемлекеттік бөлімшесінің бірлескен шешімімен «Психоаналитиктерді дайындаудың (сертификация) ресейлік стандарты». Бұл стандарт келесіні анықтайды:

1) алдыңғы жоғары білімнің болуы;

2) 1132 сағаттан кем емес нұсқаулық сабақтары кіретін ең аз дегенде 4-жылдық теориялық және тәжірибелік дайындығы (клиникалық аналитиктерге — 2-жылдық қосымша курс қосылады);

3) жеке анализдің ең аз дегенде 100 сағаты;

4) екі немесе екі оқытатын аналитиктермен (супервизорлар) ең аз дегенде 100 сағат бойы жұмыс жасалған ең аз дегенде екі (бір қысқа және ұзартылған) өзіндік оқиғасы бар тәжірибе (сипаттама);

5) өзіндік супервизорлық тәжірибенің ең аз дегенде 300 сағат көлемінде болуы.

Классикалық психологиялық талдау психотерапевттің (кеңес беруші) рөлі мен ұстанымы айтарлықтай қатаң белгіленген. Оған деген негізгі талаптар: араласпаушылық, шеттеу, бейтараптық және жеке тұйықталу; «ауыстыруға» және «контртасымалмен» жұмыс жасауға төзе білу мен шыдау қабілеттілігі; аса шебер бақылағыштық және ұқсатып түсіндіру қабілеті. Психологиялық талдаушыға деген маңызды талаптардың бірі өзіндік мәселелерін, реакцияларын түсіне білу және оның клиентке әсер ету мүмкіндігі болып табылады.

Классикалық психологиялық талдауға төмендегі бес базистік техникасы кіреді:

а) ерікті байланыстар әдісі;

ә) түстердің мағынасын ашу;

б) түсіндіру;

в) қарсыласу талдауы;

г) ауыстыру талдауы.

Ерікті байланыстар әдісі еркін ойға кездейсоқ түрде келіп, клиенттің кез келген күйзелісін айқындайтын ойларды жатқызуға болады.

Түстердің мағынасын ашу. Біріншіден, түс көру жарияланатын және жасырын (соңғысына «жабыраңқы, астарлы түрде ұсынылған күйзелістер» кіреді”) мазмұнды болып ажыратылады. Екіншіден, түс көру кезінде эго-қорғаныс механизмдер әлсіреп, санадан жасырынған күйзелістер өз көрінісін табатынының маңызы зор. Үшіншіден, түс көру — жабыраңқы күйзелістердің айқын көрінісі ғана емес, сонымен қатар олардың қабылдауға және өзін-өзі ұстауға болардық нысанға өзгеру үдерісі болып табылады. Түс көрудің дәл осы қызметін З.Фрейд «түс көру жұмысы» деп белгілеген.

Түсіндіру, яғни мағынасын ашу, талдауға үш процедура кіреді: эмоциялық сәйкестендіру (белгілеу), түсінік беру (жеке талдау) және клиенттің күнделікті өмір тіліне аудару.

Қарсыласу талдауы. Бұл техниканың негізгі қызметі — клиенттің өз эго-қорғаныс механизмдерін жете түсінуін қамтамасыз ету және дәл осы Эго қарсыласуы түрлі мәселелерді жете түсіну жолындағы негізгі кедергі болатынын есепке ала отыра, оларға қатысты қажетті конфронтацияны қабылдау. Қарсыласу талдауындағы маңызды жағдай оған төзу емес, өйткені психологиялық қорғаныс қажет, атап айтқанда, эго-қорғаныс қызметінің қажеті жоқ жерлерде бас жоқ, көз жоқ әрекет ететін, психологиялық механизм ретінде түсінуі.

Ауыстыру талдауы («трансфер»). Классикалық психоталдауда ауыстыру психотерапияның міндетті ерекшелігі ретінде негізге алынады және арнайы сарапшының ерекше ұстанымымен марапатталады (араласпаушылық, алшақтық, жабықтық). Талдау “ауыстыру неврөзы” — психотерапияның негізгі сәті, себебі белгілерді түсінуге жәрдемдеседі, сол белгілер клиенттің мінез-құлқы мен күйзелістерін өмірдің алғашқы бес жылдық эмоционалдық жаралармен байланысты қатынастар мен күйзелістер қосылатын психотерапевт фигурасы елес сияқты болатындай анықтайды. Ауыстыру талдауының мәні мінез-құлықтың белгіленген формаларының түпнұсқалық психикалық-эмоционалдық негіздерді табуда, олардың түсінігін ашуда, сонымен қатар оларды қайта өңдеу мен жоюға көмек көрсетуінде болады.

Пысықтауға арналған сұрақтар

1. Психотерапевтикалық әдісті зерттеген кім?

2. Психологиялық талдаудың мақсаты.

3. Классикалық психологиялық талдауға қандай әдістер кіреді?

4. Ерікті байланыстар әдісіне не кіреді?

5. Ауыстыру талдауының мәні.

Әдебиет:

1. Бондаренко А.Ф.Психологическая помощь: теория и практика. — Изд. 3-е, испр. и доп. — М.: Независимая фирма “Класс”, 2001. — 336 с. — (Библиотека психологии и психотерапии, вып. 94). ISBN 5)86375)040)5

2. Грановская Р.М. Элементы практической психологии.— 2-е изд.— Л.: Издательство Ленинградского университета. 1988.—560 с.

3. Карвасарский Б.Д. Психотерапия Учебник для студентов медицинских ВУЗов. 2-е изд., 2002.

4. Нельсон-Джоунс Р. Теория и практика консультирования – СПб.: Издательство «Питер», 2000. – 464с.

5. Осипова А.А. Общая психокоррекция: Учебное пособие для студентов вузов. – М.: ТЦ «Сфера», 2000.– 512с. ISBN 5-89144-100-4

6. Романин А.Н. Основы психотерапии: Учеб. пособие для студ. высш. учеб. за­ведений. - М.: Издательский центр «Академия», 1999. - 208 с. ISBN 5-7695-0418-8, стр.4-14.