Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Bilim-Aubakirov-Biotehnologia.doc
Скачиваний:
0
Добавлен:
01.07.2025
Размер:
5.04 Mб
Скачать

4.5 Бактериялар, вирустар мен саңырауқұлақтар днқ-ын анықтау

ДНҚ- сараптамасы әртүрлі патогендерді анықтаудың өте сезімтал әдістесмесі болып табылады. Бұл әдісті қолдану келесі негізгі жағдайларға байланысты:

  1. Патогенннің геномын білу.

  2. Өте аз көлемдегі генетикалық материалдарды ПТР-да амплификациялау технологиясын меңгеру.

Белгілі бір патогенге лайықты антидене қажет ететін ELISA сияқты әдістермен салыстырғанда, ДНҚ сараптамасы пациент жасушасындағы патогеннің өзіндік ДНҚ -ын дәл анықтауға мүмкіндік береді. Бұл әдіс бойынша, пациент ДНҚ-ы ПТР реакциясы арқылы амплификацияланып болған соң, оны патогенді ДНҚ реттілігімен салыстыру мақсатында сынамаларға қосады (сурет-22).

22-сурет. Патогендердің ДНҚ анықтау

Патоген ДНҚ мен байланысу үшін жасалған сынамаларға флуоресценттік немесе радиоактивті белгілер сіңіріледі. Бұл әдісті, әсіресе, арнайы өсіру өте қиын немесе тіпті мүмкін емес патогендерді анықтау үшін қолдануға жақсы. Сараптаманың осындай түрін пайдалану ғасыр дертіне айналған адамдардың иммундық жетіспеушілігі (АИЧ немесе орысшасы ВИЧ), Лайма ауруы, өкпе құрты (туберкулез), хламидиоз, вирусты минингит, вирусты сары ауруы (вирусный гепатит), цитомегалии вирусы сияқты басқа да көптеген кеселдерді емдеуде жақсы нәтиже береді.

5. Трансгенді хайуандардан алынатын дәрмектік өнімдер

Трансгенді хайуандар дегеніміз – ағзасына жат текті ДНҚ ендірілген тірі жан иелері. Адамдардың көптеген ақуыздары тек жоғары сатыда дамыған ағзаларда ғана дұрыс түзіле алады. Сондықтан ақуыз синтездейтін қандай да бір түр неғұрлым Homo sapiens-ке жақын туыс болған сайын, солғұрлым ақуыз «дұрыс» түзілетіні белгілі болды. Генді хайуандар жасушасына ақуыз өндіру мақсатымен бірге, оларды қанға бөлу қызметінде атқара алатындай етіп дұрыс кіргізу әдістерін меңгерудің нәтижелері, трансгенді хайуандар жасап шығаруға қол жеткіздірді. Әзірше мұндай жолмен өндірілген қолданысқа дайын дәрмектер болмағанымен, жақын аралықта олардың пайда болуы мүмкін деген болжамдар жасалады.

Осындай жолмен жасалған трансгенді тышқан, үй қояндары, шошқа, қой, ешкі және сиырлардың сүтінен, қанынан, несептерінен адамдардың ақуыздары бөлініп алынған. Қазіргі кезде клиникалық сынақтардан өткізіліп жатқан мұндай ақуыздардың қатарында қойлардан алынған антитромбин ІІІ пен альфа-антитрипсин, козамидің құрамдастары, альфа -1 антитрипсин және үй қояндарынан алынған адамның С1 ингибиторы бар. Трансгенді хайуандармен жұмыс істеудің басты кедергілері – олардың мал топтарын құрып, көбейтуге көп уақытты қажет ететіндіктерінде. Бірақ та, биодәрмектерді өндірудің басқа да белгілі әдістерімен салыстырғанда, мұндай жолмен өндірілетін дәрмектерді, құны бойынша бәсекеге қабілеттілеу деп есептеуге болады. Екінші бір басты кедергі ретінде, трансгенді хайуандарда өндірілетін кейбір биодәрмектердің, хайуандардың өз ағзасына зиянын тигізу мүкіндігін айтуға болады.

Аталған кемшіліктерді шығарылатын өнімдердің көлемі жаба алады. Өйткені салыстырмалы түрде аз санды малдармен жұмыс істеу және оларға кететін шығын көлемін кеміту нәтижесінде, көп мөлшерде жұмыртқа немесе сүт өнімдерін алуға болады. Бұдан басқа артықшылық, жасуша өсіру әдісімен салыстырғанда алынған дәрмектің ластану қауіпі азаяды. Мысалы, теория бойынша, Гоше ауыруын емдейтін дәрмек шығаратын құны 10 млн. долларлық Genzyme фирмасының қондырғысын, небәрі 12 бас ешкі алмастыруы мүмкін.

Қазіргі нарықтық заманында сүтке айналатын өнімдерге сұраныс артуда. Соңғы зерттеулер нәтижелеріне қарағанда, осы мақсатта құс жұмыртқалары негізгі өндіріс көзі бола алады екен. Өйткені тауықтың жетілуі тез және күтіп-бағылуы оңай болуы себепті, дәрмек өндіруге кететін уақыт пен шығын мөлшері азаяды. Тауықтардың өте жылдам көбеюге қабілеттілігі арқасында, олардан көп мөлшерде жұмыртқа алу мүмкін. Алынған жұмыртқаларды өте әсерлі дәрмектер жасауға қолдануға болады. Жұмыртқа құрамындағы ақуыздардың гликолиздену үдерістері, адам ағзасы ақуыздарынікі сияқты жолмен өтеді.

Осы мақсатта тауықтарды пайдалану үшін, олардың геномын трансформациялаудың ерекше тәсілдерін қолдану қажет. Себебі, ұрықтанған жұмыртқаны трансформациялау мүмкін емес. Өйткені ұрықтанған жұмыртқаның тауық ағзасындағы жыныс түтікшесі бойымен жылжуына 24-25 сағаттай уақыт кетеді екен. Сол уақыттың ішінде олар ақуыз және қатты жұмыртқа қабығы (скорлупа) қабаттарымен қапталып үлгереді. Туылған жұмыртқа ішіндегі эмбрион шамамен, 30-60 мыңдай жасушадан тұрады. Соңғы уақытта бөгде ДНҚ-ын тауық геномына ендіру әдісі жасалынды. Сондай бір трансперонды қолданып жасаған тәжірибелер барысында алынған генетикалық материал өте тұрақты болып шыққан және тауық ДНҚ-на сорылу немесе тіркесу қабілеттілігі тиесілі екендігін көрсеткен. Бұл тәжірибелер, трансгенді тауықтар жұмыртқаларында бөгде ақуыздардың пайда бола алатындықтарын дәлелдеп берді. Сондықтан, болашақта тауық жұмыртқаларынан рДНҚ-технологиясы арқылы дәрмектер дайындау, биотехнология саласында еңбек ететін ғалымдар тарапынан зор қызығушылық тудырады.

Соседние файлы в предмете [НЕСОРТИРОВАННОЕ]