Trójfazowy schemat przejścia demograficznego

1. Tradycyjna: charakteryzuje się wysoką płodnością i umieralnością

2. Przejściowa: charakteryzuje się spadkiem umieralności i płodności

3. Kontrolowanej reprodukcji

Czterofazowy schemat przejścia demograficznego

1. Względna stabilność stanu ludności osiągana drogą wysokiej rozrodczości i wysokiej umieralności, sprawiła że przyrost naturalny w niewielkim stopniu odbiega od 0. Współczynnik dzietności wynosi 6 dzieci na 1 kobietę w wieku prokreacyjnym. Przeciętna długość trwania życia nie przekracza 45 lat.

2. Osiągnięcia medycyny i zasięg oddziaływania służby zdrowia, powodują obniżenie poziomu umieralności i wydłużenie się trwania życia ludzkiego. W fazie tej zmniejszenie się umieralności obserwowane jest przy nadal wysokim poziomie rozrodczości. Współczynnik dzietności wynosi 4,5 – 6 dzieci na 1 kobietę w wieku prokreacyjnym. Długość trwania życia wynosi od 45-65 lat.

3. Zwolnienie tempa, obniżenie się poziomu umieralności i początkowo powolnym, a następnie szybkim spadkiem płodności. Współczynnik dzietności 3-4,5 dziecka. Długość trwania życia 55-65 lat.

Na przełomie 2 i 3 fazy przyrost naturalny osiąga najwyższy poziom.

4. Następuje stabilizacja ludności przy niskim poziomie umieralności i rozrodczości. Współczynnik dzietności do 3 dzieci. Długość trwania życia powyżej 65 lat.

Procesy przejścia demograficznego w Polsce

1. Wysokie zgodny/wysokie urodzenia 1870 – 1890

2. Szybki spadek zgonów i urodzeń, początek XX w.

3. Szybki spadek urodzeń /mniej zgonów, okres międzywojenny

Obecnie Polska znajduje się w 4 fazie przejścia. Od 1985 pojawiły się przesłanki radykalnego osłabienia dynamiki demograficznej. Spadek ten odpowiada ogólnej tendencji fazy przejścia. Notuje się jednak wzrost umieralności, szczególnie w wieku produkcyjnym, wzrost zgonów kobiet, obserwuje się zjawiska które są nieodwracalne z punktu widzenia teorii przejścia demograficznego w końcowej fazie. Można to uznać za fenomen świata.

Od około roku 2000 przyrost naturalny w Polsce oscyluje wokół 0. Można się spodziewać dalszego spadku przyrostu naturalnego w Polsce co jest zjawiskiem niepokojącym nie tylko z punktu widzenia demograficznego, ale także gospodarczego, gdyż ujemny przyrost naturalny ma swoje odbicia m.in. w malejących zasobach siły roboczej w przyszłości.

Teoria Ekonomicznej dzietności

Lidenstein opublikował w 1957 roku (jakiś tam głupi artykuł). Sformułował teorię określającą czynniki wyznaczające pożądaną liczbę urodzeń w rodzinie (podstawy teorii ekonomicznej dzietności). Wychodzi ona z założenia, że fakt powołania do życia dziecka jest poprzedzona swego rodzaju rachunkiem ekonomicznym, a więc decyzja podejmowana jest w wyniku kalkulacji korzyści (użyteczności) i kosztów. Lidenstein wyróżnił trzy rodzaje użyteczności dziecka:

• Użyteczność dziecka jako dobra konsumpcyjnego będącego źródłem osobistej radości dla rodziców

• Użyteczność dziecka jako producenta, można oczekiwać że po pewnym czasie dziecko przystąpi do pracy i przyczyni się wzrostu dochodów w rodzinie

• Użyteczność dziecka jako potencjalnego źródła zabezpieczenia rodziców na starość

Koszty posiadania dodatkowego dziecka Lidenstein dzieli na:

• Bezpośrednie: to jest bieżące wydatki na utrzymanie dziecka, aż do chwili kiedy samo zacznie zarabiać

• Pośrednie: to jest utracone możliwości w następstwie urodzenia kolejnego dziecka (niemożność pracy matki, utracone zarobki w okresie ciąży, mniejsza mobilność rodziców)

• Urbanizacja

• Podnoszenie poziomu wykształcenia członków rodziny

• Trzy rodzaje zmian występujących w toku rozwoju ekonomicznego: Efekt dochodowy(zależność pomiędzy dochodem na głowę, a użytecznością konsumpcyjną z posiadania dziecka, nie zmienia się przy zmianie dochodu) Użyteczność dziecka jako producenta (w miarę wzrostu dochodu zmniejsza się potrzeba korzystania z dzieci jako producentów) rozbudowa systemów społecznej opieki państwa (istotnie zmniejszyła rolę pomocy dzieci jako potencjalnego źródła zabezpieczenia na starość)

Teoria Beckera

• W społeczeństwie rozwiniętym ekonomicznie korzyści z posiadania dzieci są równe zero. Becker przyjął, że dzieci są źródłem korzyści psychicznej i nie przysparzają im dochodu fizycznego. Dzieci spełniają taką samą rolę jak dobra luksusowe. Posiadanie dzieci jest określane przez gusta rodziców, mogą one być zdeterminowane np. przez religię.

Teoria Esterline’a

• Za bezpośrednie determinanty popytu na dzieci autor uznaje:

  • Dochody

  • Koszty dziecka (koszt dóbr stałego użytku)

  • Subiektywne preferencje do posiadania dzieci w porównaniu do innych dóbr