2. Риформингтің негізгі реакциялары эндотермиялық және қайтымды болады. (1 және 2 кесте)

1кесте – Риформинг реакцияларының термодинамикалық шамалары

Реакция	Тепе теңдік константасы Кр (500°С, атмосфералық қысым)
	6·105
	0,78·105
	1,1

2 кесте – риформингтің мағызды реакцияларының жылулық эффектілер және салыстырмалы жылдамдықтар (500°С, 4 МПа)

Реакция	Салыстырмалы жылдамдық	Жылулық эффект, кДж/моль
Циклоалкандардың дегидрогенизациялануы	100	-210  10 (эндотермиялық эффект)
Алкандардың дегидроциклденуі	1	-250  15 (эндотермиялық эффект)
Алкандардың изомерленуі	10	+6  +8 (әлсіз экзотермиялық эффект)
Гидрокрекинг	3	+50  +70 (орташа экзотермиялық эффект)

3. Каталитикалық риформингтің кең тараған процесі болып бифункциональды катализаторларда жүретін платформинг табылады. Платформинг катализаторы ретінде платина немесе алюмоплатина қолданылады. Алюмоплатина катализаторы – бетіне 0,6%-тен артық емес платина отырғызылған алюминий оксиді. Бұл катализаторларда екі каталитикалық активті орталығы бар: платинада дегидрлеу орталықтары және алюминий оксидінде изомерлеу орталықтары. Алюминий оксидінің қышқылдық қасиеттерін күшейту мақсатында оған галогендерді (фтор, хлор) промоторлар ретінде қосады. Көп жағдайларда гидрлеу және изомерлеу орталықтары бір біріне тәуелсіз болады. Каталитикалық риформинг процесінде газдар және сұйық өнімдер (риформат) түзіледі. Риформатты автомобиль және авиациялық бензиндердің жоғарыоктанды компонент ретінде немесе ароматты көмірсутектерді бөлу үшін қолдануға болады. Каталитикалық крекинг газдарынан сутекті, құрғақ газды С₁-С₂ немесе С₁-С₃ және С₃-С₄ газдарын алуға болады. Риформинг бензиндері құрамында 60-70% арендер болады, олар экологиялық зиянды қосылыстар болып табылады.

Дәріс материалдарын игергеннен кейін білуге қажетті негізгі түсініктер: каталитикалық риформинг, көмірсутектердің айналулары, термодинамикасы мен кинетикасы, катализаторлары мен өнімдері.

Өзін өзі бақылауға арналған сұрақтар:

1. Каталитикалық риформинг қандай мақсатпен қолданылады?

2. Каталитикалық риформинг процесінің механизмін түсіндіріңіз

3. Каталитикалық риформинг катализаторларының ерекшелігі?

4. Каталитикалық риформинг катализаторларының регенерациясын қалай жүргізеді?

Ұсынылған әдебиеттер:

1 Г.Қ. Бишімбаева, А.Е. Букетова. Мұнай және газ химиясы мен технологиясы. Алматы: Бастау, 2007. 203-212 б.

2 Ы.Қ. Тойбаев, Қ.А. Жұбанов. Химиялық технология негіздері. Алматы. 2011. 91-93 б.

Дәріс 16, 17 - Мұнай, газ, көмір мен олардың өңдеу өнімдерінің термототығу және каталитикалық процестері

Дәріс жоспары:

1. Гидрогендеу процестерінің теориялық негіздері

2. Гидротазалау

2.1 Гидротазалау процестерінің кинетикасы

2.2 Гидротазалау процестерінің катализаторлары

3. Гидрокрекинг

3.1 Гидрокрекинг катализаторлары

4. Гидрокрекинг жағдайларындағы көмірсутектер айналуларының химизмі

1. Гидрогендеу процестерді мұнай өндеуінде және мұнай химиясында кеңінен пайдаланады. Гидрогендеу процестерді жағармайлардың, дизельді және қазандық отындардың сапасын жақсарту, сонымен қатар жоғарыоктанды бензиндерді алу үшін қолданады. Бұл процестердің негізгі арнауы – өнделген мұнай фракцияларының құрамын реттеу, отындар, майлар және мұнайхимия шикізаттың пайдалану сипаттамаларын жақсарту мақсатында құрамындағы күкіртті және азотты қосылыстарды кетіру.

Гидрогендеу процестері негізгі екі бағытта дамып келеді:

1. Молекулалық массасы төмен өнімдер алу мақсатында мұнай шикізатын үздіксіз деструктивті ыдыратып өндеу (гидрокрекинг);

2. Әр түрлі мұнай фракцияларын қанықпаған және күкіртті қосылыстардан тазалау (гидротазалау).

Гидрокрекинг және гидротазалау – катализдік процестер. Каталитикалық гидрогендеу деп мұнай өнімдерін каталитикалық жолмен сутектендіру құбылысын айтады. Гидрогендік процестердің катализаторлары ретінде никель, кобальт, молибден, вольфрам сияқты металдардың оксидтері және сульфидтері, қышқылдық тасымалдаушыда – алюмосиликаттарда, алюминий оксидінде және т.б. қолданылады.

2. Мұнай өнімдерді гидротазалау немесе катализдік асылдату – МӨЗдарда өте маңызды. Гидротазалау процесті түрлі мұнай фракцияларын гетероатомды қосылыстардан тазалау мақсатында қолданады. Гидротазалау кезінде бір мезгілде тұрақсыз шектеусіз көмірсутектердің гидрлену арқылы сәйкес шектелген қосылыстар түзіледі. Гидротазалауды гидрлеуші катализаторларда жүргізеді. Гидротазалау катализаторларына қойылатын негізгі талап – каталитикалық уларға, әсіресе күкіртті қосылыстарға тұрақты болуы. Процестің тиімділігі катализатордың активтілігіне тәуелді. Гидротазалау процестің негізінде гетероатомды қосылыстардың экзотермиялық гидрлену реакциялар жатады. Бұл реакциялар нәтижесінде сутегісіз заттар бөлінеді:

RSR + 2H₂ → 2RH + H₂S ↑

RNHR + 2H₂ →2RH +NH₃↑

Кәдімгі жағдайда күкіртсутек газ тәрізді зат, мұнайөнімді қыздырғанда бөлініп шығады. Суармалау колонналарда түзілетін күкіртсутекті сіңіртеді, соңынан одан элементті күкіртті немесе концентрлі күкірт қышқылын алады.

Жалпы, мұнайды күкіртқұрылымды қосылыстардан тазалау әдістерді екі топқа бөлуге болады: күкірторганикалық қосылыстарды ыдыратып отындардан шығарып тастау тәсілдері; бір мезгілді күкірттің органикалық қосылыстарын таңдамалы бөліп алу және мұнай фракцияларын тазалау әдістері.

Гидрогенолиз күкірттің барлық органикалық қосылыстардың топтарына сипатты реакция:

Тұрақтылықтарына сәйкес келетін КОҚның гидрлену жылдамдығы мына ретте артады: меркаптандар > дисульфидтер > сульфидтер = тиофандар > тиофендер.

Гидрогенолиз жағдайларын өзгеруі – сутегі қысымының жоғарлануы, катализатордың активтілігі өсуі, температураның өзгеруі – КОҚдың гидрлену процесіне белсенді әсер етеді. Гидротазалаудан түзілген күкіртсутегі одан әрі элементті күкірт және күкіртті қышқыл алуға қолданылады.

2.1 Гидротазарту процестерінің кинетикасы. Ауыр өнімдерді гидротазартуда процесстің кинетикасына диффузиялық шектеулер әсер етеді. Гидротазартудың жылдамдығын есептеу үшін бірінші ретті теңдеуін қолданады:

,

Мұндағы P_S и P_S° – гидрогенизаттағы және шикізаттағы күкіртті қосылыстардың парциалды қысымы; - берілген температурада, сутектін парциалды қысымында жылдымдық константасы; τ – контактнің шартты уақыты

Өндірістік шикізат үшін:

,

Мұндағы С – өнімдегі күкірттін мөлшерінің өнімдегі күкірттің мөлшеріне проценттік қатынасы; k – реакцияның жылдамдық константасы; υ – көлемдік жылдамдық.

2.2. Гидротазарту процестерінің катализаторлары. Гидротазарту үшін VII және VIII топ металдар (никель, кобальт, молибден, вольфрам) оксидтері негізінде катализаторларды қолданады. Өнеркәсіпте алюмокобальтомолибдендік (АКМ) және алюмоникельмолибдендік (АНМ) катализаторларды қолданады. Силикат негізіндегі алюмоникельмолибдендік катализаторға беріктікті күшейті мақсатында кремний диоксидін енгізеді (АНМС). Тасымалдағыш болып алюминий оксиді табылады.

3. Гидрокрекинг – ол жарқын түсті мұнай өнімдерін (жанармайды, керосинді, дизель отынын) алу үшін, сонымен қатар С₃ – С₄ қойытылған газдарды мұнай шикізатының, молекулярлық массасынан жоғарырақ болатын, мұнай шикізатын сутегінен өңдеуде қысым арқылы алу үшін қолданылатын катализдік процесс. Гидрокрекинг мұнай өнімдерінің кең түрдегі ассортиментін алуға мүмкіндік жасайды – тәжірибеде қандай да болмасын мұнай шикізатынан, тиісті катализаторларды және шарттарды таңдай алу арқылы және мұнай өңдеудің ең бір тиімді және икемді процесі болып табылады.

3.1 Гидрокрекинг катализаторлары

Катализаторлар әдетте келесі компоненттерден тұрады: қышқылдық, гидрлеу және байланыстурышы. Қышқылдық компонент ретінде цеолиттер, алюминий оксидтері, алюмосиликаттар пайдаланылады. Гидрлеу компоненті болып әдетте Pt, Pd, Ni, Co, Fe сияқты металдар, сонымен қатар кейбір металдардың Mo, W оксидтері немесе сульфидтері қызмет атқарады. Белсенділікті көтеру үшін пайдалану алдында сутегімен қалпына келтіреді, ал оксидтік молибден және құрамында вольфрамы бар катализаторлар – сульфиттеленеді.Сонымен қатар катализаторды белсендіру үшін әртүрлі промоторларды пайдаланады. Промоторлар ретінде ең белгілі болып рений, родий, иридий және кобальт мен никель оксидтері саналады. Байланыстырушы қызметін қышқылдық компонент, сонымен қатар кремний, титан, цирконий, магний және цирконий силикаттары атқарады.

4. Гидрокрекинг өнімдерінің сипаттамалары өте күшті деңгейде катализатордың қасиеттерімен, оның гидрленуімен және қышқылдық белсенділігімен анықталады. Гидрокрекинг шикізаттың қасиетіне және процестің мәніне байланысты бір немесе екі сатыда іске асырылады. Бірінші сатыда шикізаттың молекулярлық массасы бір шамаға төмендейді және оның сутегімен қанығуы жүреді, және толығымен немесе ішінара гетероатомдар жойылады. Екінші сатыда дайындалған шикізат сутегінің қысымымен қызмет мерзімі үлкен стационарлы катализаторларда терең крекингке ұшырайды. Шикізаттың өзгеруі гидрокрекинг жағдайында белгілі бағыттарда жүреді. Біріншіден гидрогенолизге гетероатомды қосылыстар ұшырап H₂O, NH₃ және H₂S қосылыстар күйінде түзіледі. Бір мезгілді шектеусіз көмірсутектердің гидрлену процесі жүреді:

- СН₂ – СН = СН – СН₂ - + Н₂ → - СН₂ – СН₂ – СН₂ – СН₂ –

Нафтенді циклдер изомерленіп ыдырайды:

Жоғары гидрленуші және төмен қышқылды активтілігі болатын катализаторларда ароматты сақиналары қанығады. Конденсирленген ароматты сақиналардың гидрленуі әр бір сатыда жылдамдығы төмендеп дәйекті түрде жүреді:

Арендердің дәйекті гидрленуімен бірге шектелген сақиналар ыдырауы және алкилді арендердің түзілуі мүмкін:

Алкандар изомерлену және ыдырау реакцияларға ұшырайды. Крекинг кезінде түзілген олефиндер бір бірімен қосылып парафиндер түзіледі. Екіеселік байланыстардың қанығуынан изопарафиндер түзіледі. Гидрокрекингтің жылу эффектісі гидрлену және ыдырау реакциялардың қатынасымен анықталады. Крекинг процестің эндотермиялық эффектісі гидрлеу процестің экзотермиялық эффектімен компенсацияланады. Гидрокрекингтің оптималды температурасы 300-425⁰С аралығында. Төмендеу температурада реакция баяу жүреді. Жоғары температурада кокс түзілу процестер жүріп реакцияның ықтималдығын төмендетеді. Одан басқа жоғары температурада ыдырау процестері жылдамдатылады да жеңіл фракциялардың және газдың шығымын арттырады. Гидрокрекингті іс жүзінде 400-450⁰С температурада және 3-10 МПа қысымда жүргізеді (1 сурет).

Дәріс материалдарын игергеннен кейін білуге қажетті негізгі түсініктер: гидротазалау, кинетикасы, катализаторлары, механизмі мен химизмі, гидрокрекинг, катализаторлары, механизмі мен химизмі

Өзін өзі бақылауға арналған сұрақтар:

1. Гидротазарту әдісінің мақсаты мен міндеттері

2. Гидрокрекинг процесінде көмірсутектердің айналуы? Мысал келтіріңіз

3. Гидрокрекинг катализаторларына қойылатын талаптар?

4. Деструктивті гидрогенизация қандай жағдайларда жүреді

Ұсынылған әдебиеттер:

1 Г.Қ. Бишімбаева, А.Е. Букетова. Мұнай және газ химиясы мен технологиясы. Алматы: Бастау, 2007. 212-228 б.

2 С.А. Ахметов. Технология глубокой переработки нефти и газа. Уфа.: Гилем. 2003. С. 559-583.

Микромодуль 3 – «Көмірсутекті шикізаттар өндірісінің теориялық негіздері және оны химиялық өңдеуге дайындау. Винилді мономерлер және диендер өндірісінің теориялық негіздері. Оттегісі бар өнімдер өндірісінің теориялық негіздері»

Дәріс 18 - Көмірсутекті шикізаттар өндірісінің теориялық негіздері және оны химиялық өңдеуге дайындау

Дәріс жоспары:

1. Парафинді көмірсутектерді өңдеу жолдары

2. Қанықпаған көмірсутектерді өңдеу жолдары

3. Ароматты көмірсутектердің өңдеу жолдары

1.

Парафинді көмірсутектерден алынатын негізгі химиялық өнімдер:

Көмірсутектер	Өндеудің негізгі тәсілдері	Маңызды өнімдер және олардың туындылары
Метан	Электрокренглеу, тотықтыра крекингілеу, тотықтыру, хлорлау және фторлау	Ацетилен, сутегі, синтез газ, аммиак, ацетальдегид, метанол→формальдегид, этанол және т.б. спирттер, хлорвинил, хлорпрен, хлорлы метилен, хлорлы метил, метилмеркаптан, хлороформ→тетрафторэтилен→тефлон, төртхлорлы көміртегі→фреондар, күкірткөміртегі, диметилдихлорсилан, дихлордифторметан, диметилсульфид, метилцеллюлоза, күйе
Этан	Пиролиз, нитрлеу, хлорлау	Этилен, ацетилен, хлорлы этил, нитрометан, нитроэтан, дихлорэтан, синтез газ
Пропан	Пиролиз, тотықтыру, нитрлеу, дегидрлеу	Этилен, пропилен, ацетилен, ацетальдегид, формальдегид, нитрометан, нитроэтан, нитропропан, 1,3-дихлорпропан, нитроспирттер, ацетаттар, сірке қышқылы
Н-бутан	Пиролиз, тотықтыру, дегидрогендеу, изомерлеу, күкіртпен немесе H2S әрекеттесу	Этилен, пропилен, бутилен, изобутан, изобутилен,бутадиен, ацетальдегид, бутилспирті, сірке қышқылы, ацетон, метилэтилкетон, тиофен
Пентан	Хлорлау, нитрлеу, изомерлеу, пиролиз	Хлорлы амил, ал одан амил спирттері, амилфенолдар, амилнафталин, амилмеркаптан, амиламин; нитрометан, нитроэтан, нитропропан, нитробутан, нитропентан
Изопентан	Дегидрлеу, пиролиз, хлорлау	изопентан→изопрен, этилен, пропилен, бутилен, изоамилен→изопрен→каучук, этилен, пропилен, хлорлы изоамил
Жоғары парафиндер С18-44	Кренглеу, тотықтыру, хлорлау, сульфирлеу, нитрлеу	Жасанды майлар, олефиндер, спирттер, жоғары май қышқылдары, депрессаторлар, пластификаторлар, сульфонаттар, нитропарафиндер, хлорпарафиндер, ал одан пластификаторлар, отқа берік материалдар

2. Қанықпаған көмірсутектерден алынатын негізгі химиялық өнімдер

Көмірсутектер	Өндеудің негізгі тәсілдері	Маңызды өнімдер және олардың туындылары
Этилен	Полимерлеу, алкилдеу, хлорлау, гидраттау, тотықтыру	Полиэтилен, этилбензол→стирол→каучук, дихлорэтан→винилиденхлорид,хлорлы этил, хлорлы винил, этил спирт→ацетальдегид және бутадиен→каучук, этиленхлоргидрин→гликоль→полиэфирлерлі шайыр, этилен тотығы, одан этаноламиндер, этиленгликоль, полигликольдер, сірке альдегиді→сірке қышқылы, этиленхлоргидрин, диоксан, этиленциангидрин→акрилонитрил→акрил қышқылы, полиакрилонитрил
пропилен	Полимерлеу, гидрохлорлау, оксосинтез, гидраттау, алкилдеу, тотықтыру	Полипропилен, хлорлы аллил→аллил спирті→глицерин, альдегидтер және спирттер, изопропанол→ацетон, изопропилбензол→α-метилстирол→каучук, додецилен→додецилбензол→додецилбензилсульфоқышқыл, пропилен тотығы→пропиленгликоль, фенол
н-бутилен	Гидраттау, дегидрогендеу, полимерлеу, хлорлау, гидроформилдеу	Екіншілік бутил спирті, метилэтиленкетон, дивинил→найлон және каучук, полибутилен, малеин ангидриді, дихлорбутан, амил альдегиді→амил спирті
изобутилен	Гидраттау, полимерлеу, қосаполимерлеу, хлорлау, гидроформилдеу	Үшметилкарбинол, полиизобутилен, диизобутилен→нонилспирті, бутилкаучук, триизобутилен→додецилмеркаптан, трет.бутилфенол →жасанды шайырлар, изоамил альдегиді→изоамил спирті

3. Ароматты көмірсутектерден алынатын негізгі химиялық өнімдер

Көмірсутектер	Өндеудің негізгі тәсілдері	Маңызды өнімдер және олардың туындылары
бензол	Алкилдеу, дегирлеу, хлорлау, сульфирлеу, тотықтыру, нитрлеу	этилбензол→стирол→полистирол, кумол одан ацетон және эпоксид шайырлары немесе фенол және бакелит алынады, додецилфенол→неионогендік жуғыш заттар, додецилбензол→арилсульфонат, фенол одан дезинфекциялайтын заттар, найлон, капролактам, фармацевтік препараттар, жуғыш заттар, гексахлоргексан, нитробензол, хлорбензол→ДДТ, малеин қышқылы ангидриді→малеин қышқылы
Толуол	Тотықтыру, нитрлеу	Бензальдегид, бензол қышқылы, тринитротолуолфлорогюцин, сахарин
ксилолдар	Тотықтыру	Фталь, изофталь және терефталь қышқылдары
Этилбензол	Дегидрлеу, тотықтыру, хорлау	стирол→полистирол және басқа полимерлер, ацетофенон→лак шайырлары, стирол, омега хлорацетофенон

Дәріс материалдарын игергеннен кейін білуге қажетті негізгі түсініктер: парафинді көмірсутектерді өңдеу жолдары, қанықпаған көмірсутектерді өңдеу жолдары, ароматты көмірсутектердің өңдеу жолдары

Өзін өзі бақылауға арналған сұрақтар:

1. Алкандарды өңдеу әдістерінің арасында қайсысы кең таралған

2. Бензолдан фенолды қалай алуға болады?

3. Изобутанның этиленге қосылу реакциясында қандай өнім түзіледі?

4. Анилин негізінде қандай азобояғыштарды алуға болады?

Ұсынылған әдебиеттер:

1 Лебедев Н.Н. Химия и технология основного органического и нефтехимического синтеза. –М.: Химия, 1988. 23-73б.

Дәріс 19 - Көмірсутекті шикізаттар өндірісінің теориялық негіздері және оны химиялық өңдеуге дайындау

Дәріс жоспары:

1. Төмен парафиндерді бөлу және айыру

2. Жоғары парафиндерді бөлу және айыру

3. Олефиндерді бөлу және айыру

4. Ароматты көмірсутектерді бөлу және айыру

1. Органикалық синтез үшін техникалық маңызды қаныққан көмірсутектер келесі топтарға бөлінеді: жеке түрде алынатын төменгі парафиндер (от С₁ до С₅), жоғары парафиндер (С₁₀ до С₄₀). Қалыпты жағдайда парафин көмірсутектері метаннан бутанға дейін газ тәрізді заттар, пентандар – төмен қайнайтын сұйықтар.Бутан және изобутан, пентан және изопентан арасындағы қайнау температураларының айырылымы изомерлерді ректификация әдісімен бөлуге мүмкіндік береді. Төменгі парафиндер қатты адсорбенттермен сіңіріледі, осыны С₁, С₂, С₃ және С₄ абсобциямен және адсорбциямен бөлуге қолданады. Төменгі парафиндердер шикізат ретінде метан н- және изобутан, изопентан, сирек этан және пропан қолданылады. Төменгі парафиндердің негізгі көзі болып табиғи және серіктес газдар және мұнай өнімдерін өңдеу процестеріндегі мұнай заводтарының газдары болып табылады. Табиғи газды тек метанның шикізаты ретінді қолдануға тиімді. Құрамы бойынша табиғи гаға газоконденсатты кендердің газдары жақын. Сонымен қатар табиғи газдар С₃ – С₅ парафиндерді алу үшін бағалы болады. Табиғи газдарды бөлу үшін абсорбция, адсорбция, конденсация және ректификация әдістерін қолданады. Газөңдеу комбинаттарында табиғи газдың бөлінуі газофракционирлейтін қондырғыларда жүреді.

2. Сұйық және қатты парафиндердің негізгі көзі болып мұнай табылады. Мұнай өңдеудің бірінші сатысы - тура айдау немесе атмосфералық қысымда айдау. Мұнда келесі фракциялар бөлінеді: бензинді, лигроинді, керосинді, газойльді. Атмосфералық айдаудың қалдығын смазкалық майларды алу үшін вакуумен айдауға жібереді. Смазкалық майларда 30% дейін қ-парафиндер болу мүмкін. Оларды айыру үшін қолданады:

Кристалдану әдісі – еріткішпен және еріткішсіз.

Карбамидті депарафинизация – карбамидпен кристалдық аддукт ретінде қ-парафиндерді бөлу. Карбамидті депарафиндеу кез келген фракцияларға келеді және төмен температураларды қажет етпейді. Кемшілік – аздаған селективтілік.

Цеолиттер көмегімен бөлу. Кез келген фракцияларға қолайлы, қ-парафиндерді бөліп алу дәрежесі жоғары (80-98%), өнімдер өте таза күйде (98,0-99,2%) алынады. Процесс парафиндердің адсорбциясынан және десорбциясынан тұрады. Процесті газ немесе сұйық фазаларында 300-350⁰С температурада және әртүрлі қысымда өткізуге болады.

3. Органикалық синтезде қолданылатын олефиндер төменгі газтәрізді (С₂-С₅) және жоғары (С₆ – С₁₈) деп бөлінеді. Олефиндер қатты заттармен адсорбцияланады, мысамиакатты комплекстерімен сіңіріледі және полярлы еріткіштерде ериді. Бұл қасиеттер олефиндерді экстрактивті айдаумен бөлуге мүмкіндік береді. Өндірісте олефиндерді алудың негізгі әдісі – мұнай фракцияларын немесе көмірсутекті газдарды ыдырату процестері. Бұл процестер – термиялық (пиролиз және парафиндердің термиялық крекингі) және каталитикалық (каталитикалық крекинг). Термиялық процестерді олефиндерді алу үшін, ал каталитикалық процестерді – бензин өндірісндеге қолданады. Екінші процестерде олефиндер қосалқы өнім ретінде алынады. Олефиндердің бір бөлігін сәйкес парафиндерді дегидрлеумен алады, кейбір олефиндерді – олигомерлену немесе диспропорциялану реакцияларымен.

4. Ароматты көмірсутектер құндылық бойынша олефиндерден кейін екінші орын алады. Ең маңызды бензол және ксилолдар, сирек қолданылатын нафталин, толуол, псевдокумол. Ароматты көмірсутектер полярлы еріткіштерде – сұйық күкірт диоксиді, диэтиленгликоль, фенол жақсы ериді. Олар қатты адсорбенттермен – белсендірілген көмірмен, силикагелмен жақсы сіңіріледі. Ароматты көмірсутектердің бұл қасиеттері өндірісте экстракциямен, экстрактивті айдаумен және адсорбциямен бөлуге мүмкіндік береді. Ароматты көмірсутектердің негізгі көзі - қазбаларды ароматтандыру, пиролиз, мұнай өнімдерінің риформингі, тас көмірді кокстеу.

Дәріс материалдарын игергеннен кейін білуге қажетті негізгі түсініктер: төменгі парафиндерді бөлу және айыру, жоғары парафиндерді бөлу және айыру, олефиндерді бөлу және айыру, ароматты көмірсутектерді бөлу және айыру

Өзін өзі бақылауға арналған сұрақтар:

1. қ-бутан және и-бутанді бір бірінен қалай бөлу болады?

2. Жоғары парафиндерді айыру үшін қандай әдістер қолданылады?

3. Олефиндердің шикізат ретінде қолдану аймағын атаңыз

4. Ароматты көмірсутектерді бөліп алу үшін қандай әдістер қолданылады?

Ұсынылған әдебиеттер:

1 Лебедев Н.Н. Химия и технология основного органического и нефтехимического синтеза. –М.: Химия, 1988. 23-73б.

2 Белов П.С. Основы технологии нефтехимического синтеза. –М.: Химия, 1982. 166-189 б.