Пәннің мазмұны

1.Бөлім. Әлеуметтік қамсыздандыру құқығы.Жалпы ережелер.

1-такырып. Әлеуметтік қамсыздандырудың түсінігі,пәні, функциялары және

Түрлері

2-такырып.Әлеуметтік қамсыздандыру құқығының жүйесі

3-тақырып.Әлеуметтік қамсыздандыру құқығының қағидалары жәнеқайнар көздері.

II-БӨЛІМ.Әлеуметтік зейнетақылар. Жалпы сипаттама

4-тақырып.Әлеуметтік қамсыздандыру саласындағы құқықтық қатынастар

5-тақырып. Еңбек стажы.

6-тақырып. Зейнетақылар.Еңбек зейнетақылары.

7-тақырып. Жасына байланысты зейнетақы.

8-тақырып. Асыраушысынан айырылуына байланысты зейнетақылар.

III-БӨЛІМ. Әлеуметтік қамсыздандыру құқығындағы жәрдемақылар

9-тақырып. Мүгедектігіне байланысты зейнетақылар. Еңбек сіңірген

10-тақырып. Әлеуметтік зейнетақылар.

11-тақырып. Әлеуметтік қамсыздандыру құқығындағы жәрдемақылар.

IV-БӨЛІМ.Әлеуметтік жәрдемақылардың басқа да түрлері

12-тақырып.Жүктілігіне және босануына байланысты жәрдемақылар. Бала

тууға байланысты жәрдемақылар.

13-тақырып.Еңбекке уақытша жарамсыздығына байланысты

жәрдемақылар. Әлеуметтік жәрдемақылардың басқа да түрлері.

14-тақырып. Әлеуметтік қамсыздандыру саласындағы өтемақылар мен

жәрдемақылар.

15-тақырып. Жинақтаушы зейнетақы қорларынан зейнетақымен

қамсыздандыру.

Кіріспе

Адам өмірі қауіпті және күтпеген сәттерге толы. Кез келген кезде денсаулықган, сонымен коса тіршілік етудің негізгі көзі - жалакыдан да айырылып қалуға болады. Өмір сүрудің негізгі және көп жағдайда жалғыз көзі болып табылатын жалакыны жоғалту қызметкерді жэне оның отбасын аса ауыр материаддық жағдайға алып келеді, ал бұл, өз кезегінде, кедейшілікке, кайыршылықка, әртүрлі ауруларға әкеліп соғады.

Мұндай жағдайларға мыналар жатады: науқас, кәрілік, мүгедектік, асыраушысынан айырылу және т.б. Әлеуметтік камсыздандыру халықтың өмір сүру деңгейімен тығыз байланысты. Қоғамның еңбекке жарамсыз мүшелерін әлеуметтік қамсыздандырудың деңгейін аныктайтын фактор болып әлеуметтік корғау шараларын каржыландырудың кайнар көзі, механизмі немесе кестесі табылады.

«Әлеуметтік корғану» немесе «әлеуметтік кауіпсіздік» түсінігі алғаш рет АҚШ-та пайда болды және ол кез келген азаматты, тіпті елдің кез келген түрғынын жұмыссыздыктың, табыстың жоғалуынын немесе күрт азаюының, аурудың, бала туудың, өндірістік жаракаттың немесе кәсіптік аурудың, мүгедектіктің, кәріліктің, асыраушысынан айырылуының салдарынан орын алған әкономикалык немесе әлеуметтік киындыктардан коргайтын шаралар жүйесін білдірді.

Халыкты әлеуметтік камсыздандырудың жуз жылдык тарихына талдау жасау халыкты әлеуметтік қамсыздандыруды камтамасыз етудің екі негізгі схемасын аныкгауға мүмкіндік береді:

- әлеуметтік камсыздандыруды каржыландырудың үш жакты схемасы;

- әлеуметтік корғауды каржыландырудың мемлекеттік әкімшілік-биліктік (немесе бюджетгік) схемасы.

Әлеуметтік камсыздандыруды каржыландырудың үшжакты схемасы кезінде тараптар ретінде мына тұлғалар табылады:

1) еңбекке қабілетті. жұмыс істейтін, одан әрі зейнетақыға үміткер әрбір азамат;

2) жұмыс беруші;

3) мемлекет.

Қаржыландырудың үшжақты жүйесі АҚШ-та пайда болды және ол қазіргі кезде барлык ірі өнеркәсіптік-дамыған елдерде өз күшіне ие.

Әлеуметтік қорғауды каржыландырудың мемлекеттік әкімшілік-биліктік жүйесі кезінде каржылық ресурстардың басгы субъектісі бо-лып мемлекет табылады, ягни әлеуметтік корғау шараларының жүйесін мемлекет каржыландырады. Дәл осындай жүйе бізге бұрынғы Кеңестік Одактан мұраға қалды.

Әлеуметтік камсыздандырудың мүндай жүйесі кезінде тараптар болып жұмыс істейтін азамат пен мемлекет табылады.

Халыкты әлеуметтік камсыздандырудың жуз жылдыктарихына талдау жасау халыкты әлеуметтік қамсыздандыруды камтамасыз етудің екі негізгі схемасын аныкгауға мүмкіндік береді:

- әлеуметтік камсыздандыруды каржыландырудың үш жакты схемасы;

- әлеуметтік корғауды каржыландырудың мемлекеттік әкімшілік-биліктік (немесе бюджетгік) схемасы.

Әлеуметтік камсыздандыруды каржыландырудың үшжакты схемасы кезінде тараптар ретінде мына тұлғалар табылады:

1) еңбекке қабілетті. жұмыс істейтін, одан әрі зейнетақыға үміткер әрбір азамат;

2) жұмыс беруші;

3) мемлекет.

Қаржыландырудың үшжақты жүйесі АҚШ-та пайда болды және ол қазіргі кезде барлык ірі өнеркәсіптік-дамыған елдерде өз күшіне ие.

Әлеуметтік қорғауды каржыландырудың мемлекеттік әкімшілік-биліктік жүйесі кезінде каржылық ресурстардың басгы субъектісі бо-лып мемлекет табылады, ягни әлеуметтік корғау шараларының жүйесін мемлекет каржыландырады. Дәл осындай жүйе бізге бұрынғы Кеңестік Одактан мұраға қалды.

Әлеуметтік камсыздандырудың мүндай жүйесі кезінде тараптар болып жұмыс істейтін азамат пен мемлекет табылады.

Әлеуметтік камсыздандырудың бұл үлгісі нарыктық қатынастарға өту кезенінде жедел реформалауды кажет етті. ХХ-ғасырдың 90-жыл-дарындағы әкономикалыктокырау қазакстандык әлеуметтік камсыздандыру жүйесіндегі қиындыктарды одан әрі өршіте түсті. Инфляция мен жүмыссыздыктың өсуі, өндірістің күлдырауы жұмыс істейтіндер санының күрт төмендеуіне әкеп сокты, ал бұл, өз кезегінде, қарт адамдар санының өсуімен бірге бір үрпактан (жұ.мыс істейтіндерден) екіншісіне

(жұмыссыздарга) капиталдың ауысуының бірден азаюын білдірді. Жүмыс істейтіндер мен зейнеткерлер санының аракатынасында тепе-тендіісгің болмауы Қазакстан Республикасының Зейнетакы корының ақша каражаттарының дефицитінің артуынажәне соған орай республикалык бюджеттің осы дефицитті жабуға бағытталған шығындарының көбеюіне әсер етті.

Реформалау үрдісі кезінде көмекке мұктаж түлғаларды жеткілікті түрде материалдык камсыздандыруға жағдай жасайтын әлеуметтік кам-сыздандыру үлгісін жасаудың қажегтігі туды.

Курсты оқыту барысында Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік қамсыздандыру саласын құқықтық қамтамссыз етудің әртүрлі қырлары қамтылады.

Лекция 1