9.6 Оқытушының басқаруымен жүргізілетін студенттердің өзіндік жұмысына арналған тапсырмалар

АИВ дәрілік орнықтылықтын қауіпін минимумға жеткізу мәліметтер

АИВ дәрілік орнықтылықтын дамуына медициналық қызметкерлер екі жолмен әсер ету мүмкін: біріншіден, науқастарда емге ұстамдылықты әртүрлі шаралармен нығайту, екіншіден АРЕ қабылдау ережелерін сақтау.

• АРЕ ешқашан ем ұстаушылықты нығайтатын үмітті мен қатаң жүйе шаралардан бөлек жүргізілмейді.

• Ем сызбасын сақтау үшін барлық кедергілерді жоюға отбасыға көмектесу қажет.

• Науқас қабылдайтын әртүрлі дәру-дәрмектерді және пайдаланатын ем әдістерді антиретровирусты дәрілермен мүмкінді әрекеттесуімен бағалау керек.

• АИВ-инфекцияны емдеу үшін ешқашан моно- және екі компоненттік АРЕ сызбалар қолданбайды.

• Пайда болматын АРЕ сызбаға ешқашан жаңа бір дәріні қосуға болмайды.

• Егер АРЕ тоқтатуға шешім қабылданса онда барлық дәрілердің қабылдауын тоқтату керек.

Дәрілік формалар. Украинада қолданылатын АРЕ сызбалары, оларда жақсы дәм бар, жақсы қабылданады және қабылдауға жеңіл. АИВ-инфицирленген балаларды емдеу үшін таблетка формалар, капсула және сироп түрінде дәрілік заттар бар.

Дәру-дәрмектердің тағам заттармен әрекеттесуі. Антиретровирустік дәрілерді қабылдау негізінде тағам жөнінде қатаң нұсқалармен байланыспаған, бірақ кейбір дәрілер тағам қабылдау жөнінде ерекше нұсқаларды талап етеді. Дәрі-дәрмектердің аннотацияларда нақты жазылған нұсқаларды санау қажет.

Жағымсыз әсерлер. АРЕ қабылдайтын науқастар жағымсыз әсер пайда болуына жиі шағымданады.

Барлық антивирусты дәрілер үшін жағымсыз әсерлер сипатталу мүмкін, науқастың 25% бірінші жылда жағымсыз әсерлер үшін емді ауыстырады. Сонымен қатар науқастардын көбісі ұзақ уақытқа дейін АРЕ жақсы қабылдайды.

АРЕ сызба қолдауынан жағымсыз әсерлердің бірінші белгілері байланысты; олардын ішінде бөртпе, жүрек айнуы, үш өт, бас ауруы, әлсіздік, ашушандық, тәбеттің төмендеуі. Осылардын кейбір симптомдары өзімен өзі кетеді, ерекше түрде, бас ауруы әлсіздік уақыт өткеннен кейін кетеді. Басқалар (үш өту, жүрек айнуы) симптоматикалық ем қажет етеді.

Уақыт бойынша жағымсыз әсерлерді алғашқы, ерте мен мерзімі ұзартылған түрлерге бөлуге болады. Алғашқы жағымсыз әсерлер: «бейімделген синдром», емді бастағаннан кейін науқастын жағдайы нашарлауы, ол араласуды қажет етпейді, өзімен өзі 1 айдын ішінлде кетеді. Ерте жағымсыз әсерлер бөртпелер, анемия, гепатоуыттылық, нейропатия бірнеше аптаның/айдын ішінде пайда болады. Мерзім өткен жағымсыз әсерлер болашақ перспективада пайда болады, мысалы липодистрофия ем болған кезде 1,5 жылдан кейін байқалады.

Жағымсыз әсерлер ауыр дәрежесі 4 топқа бөлу мүмкін:

• 1 дәреже. Жеңіл

Келіп кететін немесе аса байқалмаған қолайсыздық; шектелмеген дене белсендігі; медициналық араласу/терапияның өзгеруі керек емес.

• 2 дәреже. Орта

Дене белсендігі жеңілден орта деңгейге дейін шектелген; медициналық араласу/ем керек емес немесе минималды түрде керек.

• 3 дәреже. Қатты

Дене белсендігі мөлшері түрде шектелген; медициналық араласу/ем қажет. Ауруханаға жатқызуда мүмкін.

• 4 дәреже. Өмірге зиян

Дене белсендігі қатты байқалған. Медициналық араласу/ем жедел түрде қажет. Ауруханаға жатқызу қажет.

Зидовудин (ретровир) әдеттегідей жақсы қабылданады, бірақ кейбір науқастарда бас ауруы, жүрек айнуы мен әлсіздік байқалады. Бұл симптомдар тек қана зидовудинды қабылда,ғанда байқалады, егер симптомдар қатты айқын болса онда зидовудинің қабылдауын тоқтатады. Қан түзу бұзылуы байқалу мүмкін: анемия әдеттегідей ол 4 – 6 аптаның ішінде пайда болу мүмкін, нейтропения – емінің алдында алғашқы 6 айында пайда болады. Зидовудин қабылдаған науқастарда егер боздану, әлсіздік, ентігу болса онда анемияға тексеру керек. Зидовудиннің сирек кездесетін жағымсыз әсерлер – миопатия, кардиомиопатия және лактацидоз.

Ламивудин (эпивир) жақсы қабылданады және аз мөлшерде жағымсыз әсерлер болады. Барлық кері транскриптазаның нуклеозидті тежегіштер сияқты ламивудин ставудинға (зерит) қарағанда лактацидозға мен бауырдың майлы дистрофиясына аз мөлшерде келтіреді. Жеке диеталық нұсқалар керек емес және қабылдауға жеңіл, ол кішкентай сыртқы қабығымен таблетка түрінде шығарылады.

Ставудин (зерит) науқастрамен жақсы қабылданады. Егер осы дәрімен емдесе немесе диданозинмен қоса емдесе онда шеткергі нейропатия, лактацидоз болу мүмкін. Осы жағымсыз әсерлер балаларға қарағанда ересек адамдарда жиі кездеседі. Лактацидоздын симптомдарына әлсіздік, іш ауруы, жүрек айнуы, құсуы және салмақ азаюы кіреді; зертханалық көрсеткіштерде қанда лактаттың деңгейі жоғарлауы байқалады.

Диданозин (дидекс) әдетте жақсы қабылданады. Жүрек айну мн іш өту ең жиі кездеседі. Ең ауыр жағымсыз әсер – панкреатит. Диданозин кері транскрипитазаның нуклеозидты тежегіштер тобының басқа дәрілерге қарағанда шеткергі нейропатияны, лактацидоз, бауыр дистрофиясы. Диданозинді аш қарынға, ас ішерден 30 минут бұрын немесе ас ішкеннен кейін 2 сағаттан соң қабылдау керек.

Тенофавир (виреад) кері транскриптазаның тежегіштер топтың дәрілері сияқты жағымсыз әсерлер көрсетеді: бас айналуы (ауырының жеңіл мен орташа дәрежеде), құсу, жүрек айну, метеоризм, іш өту. Бүйрек жетіспеушілікте дозаға коррекция жүргізу керек, өйткені дәрі бүйрек арқылы шығады..

Невирапин (вирамун). Ең жиі жағымсыз әсер ересек адамдарда мен балаларда бөртпе болып саналады, ол 20% науқастарда кездеседі. Бөртпелер жеңіл мен орташа ауыр түрде өтеді, бірақ солар үшін 2 – 5% оқиғада дәріні қабылдаудан тоқтатады. Бөртпелер ем басында алғашқы 2 – 6 аптада пайда болады. Невирапин тағы гепатоуыттылық әсерін білдіреді, ол балаларда аз болады ересек адамдарға қарағанда. Бауырдын қызметі невирапиннің арқасында әртүрлі ауыр деңгейлерде өтеді, қызмет бұзылу себебін анықтау қажет. Алғашқы екі аптада невирапинді жарты дозада беріледі.

Ифаверенс (сустива) әдетте науқастармен жақсы қабылданады. Бірақ орталық жүйке жүйесіне (ОЖЖ) жағымсыз әсер ету мүмкін: анық қорқынышты түстер көріну мүмкін, түстің бұзылуы, қызыну, елестеушіліктер, жабығу және көңілдің басқа құзылыстар болу мүмкін. Уақыт өткенімен жағымсыз әсерлердің көбісі тоқталады. Егер дәріні түнде қабылдаса онда симптоматикасы азаяды. Балаларда ең жиі жағымсыз әсері – дақты-папулезды бөртпе, ол жеңіл немесе орта-ауыр түрде өтеді және дәріні қабылдамауына талабы жоқ. Гепатотоксическое действие эфавиренза у пациентов обычно не отмечается.

Нелфинавирді (вирасепт) әдетте науқастар жақсы қабылданады. Ол үлкен дәреті сұйық болуына немесе іш өтуіне, іш құрылысында ауру немесе басқа жағымсыз әсерлерге келтіру мүмкін. Басқа АИВ пртеазаның ингибиторлары сияқты, нелфинавир зат алмасу бұзылыстарын келтіреді, сонымен қоса липодистрофияны, гиперхолистеримияны және гипертриглицеридемияны, тағы қант диабетін келтіру мүмкін. Тамақ ішу кезіңде қабылдауға ұсынылады.

Лопинавир/ритонавир (Калетра) іште жағымсыз сезімдерді, жүрек айнуын мен бас ауруды келтіреді. Науқастар осы дәріні әдеттегідей жақсы қабылдайды. Басқа АИВ протеазаның ингибиторларға ұқсас лопинавир/ритонавир гипергликемияны, гиперлипопротеидемияны мен липодистрофияны келтіреді. Тамақ ішу кезіңде қабылдау керек.

312