5 Сабақ

Коммуникация тәсілдерінің ерекшеліктері, ЕҚӘХ топтарына кеңес беруінің дағдылары (жалғастыруы)

5.1 Жасөспірімдерді тесттілеудің ерекшеліктері. Ақпаратты блок (50 минут)

Мемлекеттердің көбісінде жасөспірімдер кәмелетке жетпей ерте жыныс қатынастарын құра бастайды сонымен қатар олар АИВ-инфекция алдын алу қызметтеріне өз бетімен қолжетілімдігін алуына рұқсат жоқ. ДДҰ мен ЮНЕЙДС АИВ-алдын алу қызметтерге, емге, күтімге және қолдауға тәуелсіз мүмкіндіктерін жасөспірімдерге ұсынуға мемлекеттерді шақырады. Ұлттық және жергілікті заң шығаруда адам қай жастан өз бетімен медициналық барып қаралуға құқығы бар; рәсім түріне қарай жасөспірім қай минималды жастан өз бетімен келісімді бере алады нақты жазылған.

АИВ-тесттілеудің тәжірибені кеңейту және емдік-алдын алу мекемелерде медициналық қызметкерлердің бастама бойынша кеңес беру үшін жігерлерге заң мен саясат бойынша мәселелерді бақылау мен оқу , кәмілетке толмаған адамдардан медициналық араласуларды жүргізу үшін ақпарат алу кіру керек. Қай жаста және қай жағдайларда жасөспірім өзі ата-аналардын немесе қамқоршылардын келісімсіз АИВ-тесттілеуден өту мүмкіндігін жеке түрінде түсіндіру керек. Егер заң бойынша жасөспірім ресми ақпараттық келісімді АИВ-тесттілеуге бермесе, бірақ ол белгілі әлеуметтік-психологиялық ер жетуіне жетсе онда медициналық қызметкер ресми емес түрде АИВ-тесттілеуді өтуіне рұқсат береді және жеке түрінде ата-аналарға немесе қамқоршыларға айтпай кеңес береді.

Тест дейінгі ақпарат беру жасына, даму деңгейіне, науқастын біліміне қарай жүргізілу керек. Егер жасөспірім ресми түрінде емес келісімді берсе, АИВ-тесттілеудің қауіпің және пайдасын адекватты түсініп тұрса, тест өтуден тілеп тұрса сол кезде медициналық қызметкер ата-аналардан немесе қамқоршылардан сұрау керек. Кейде ақпаратты келісімді алу үшін ата-аналардан немесе қамқоршылардан сұрау жағдайлар болмау мүмкін. Жасөспірім тест өтуіне және оны жүргізуіне келісімді беруіне құқығы бар ма әлде жоқ па деп осындай жағдайда медициналық қызметкер өзі шешім қабылдайды. Медициналық қызметкердің іс-әрекеттері әрқашан жергілікті немесе ұлттық заңдардын және нормативтердің шектеуінде болу керек және науқас үшін ең жақсы мүдделері сақталыну керек.

АИВ-статусын ашуы балалардын денсаулығы үшін пайдасы көп психологиялық немесе эмоционалдық зиянына қарағанда.

Румынияда ұйымның Romanian Angel Appeal румындық мамандармен жүргізілген зерттеулердің тәжірибе бойынша 5 – 17 жастағы өз АИВ-оң статусын ашқан балаларда өз статусты ашпаған балаларға қарағанда өлім соңғы үш жылдарда жартылай төмендеді. Италияда, Тогода, Угандада және АҚШ 2 – 18 жастағы балалар арасында жүргізілген бес зерттеулердің мәліметтері бойынша өз АИВ-статусты айтқан балалар өз АИВ-статусты айтпаған балаларға қарағанда 20% аса АРЕ қабылдаған . Францияда мен Замбияда жүргізілген екі зерттеудің мета-талдауы 5 – 15 жастағы АИВ-оң нәтижемен өз статусын ашқан балаларда статусты ашпаған балаларға қарағанда пспихологиялық мәңгітуі аз. Бірнеше американдық зерттеулерге талдау жүргізіп (6 – 13 жастағы балалар арасында) торығу/дистимияның көрсетілімде (6 – 11 жастағы балалар арасында) жалпы қобалжушылықтың немесе айрылуының АИВ-оң нәтижелі балалардын өз статусын ашқан мен ашпағандардын арасында ешқандай айырмашылықтар болған жоқ. [http://www.network.org.ua/assets/Uploads/StatusRus.pdf]

Балаларға АИВ-статусты ашу үшін стигматизацияның негізгі кедергісі болып табылады. Қоғам жағынан адекватты қолдаудын мен төзімділік болмағандықтан, АИВ-статусты байқамай айтасалуы АИВ-тен зардап шеккен отбасыларда балалардын дәулеттілігіне жағымсыз әсер ету мүмкін.

Мектептегі балаларға [6 – 12 жастағы] АИВ-оң статус туралы айту керек; ал кіші жастағы балаларға толық ақпарат туралы аз-аздап айту керек, өйткені олардын мағлұматты дағдылар әлі дамыған жоқ және олар эмоционалдық кемелденуге жету керек. Баланың АИВ-статус туралы кім айтады деп шешім қабылдаған кезде баланың дәулеттілігін жақсарту керек және ата-аналармен/қамқоршылармен қарым-қатынастардын бұзылу қауіпін минимумға ұшыру қажет.

Дүниежүзі бойы ЮНЕЙДС мәліметтер бойынша 15 – 19 жастағы жасөспірімдердің арасында ЖИТС-тан қайтыс болуы себебі сегізінші орында тұр, ал 10 - 14 жастағы балалар арасында ЖИТС-тан қайтыс болуы себебі алтыншы орында тұр.

Балаларға АИВ-статусты айтқан кезде медициналық қызметкерлердің рөльдері мен міндеттері:

• отбасымен және қызметкерлермен кездесуді жоспарланыз, өйткені олар солармен қолайлықты сезеді;

• диагнозды айтқан кезде отбасының барлық мүшелерінің көңілдеріне қараныз;

• диагнозды нақты және тез айту керек «қосымша сөздерді айтпай»;

• медициналық ақпаратты минимумға жеткізу үшін АИВ-инфекцияны созылмалы ауру ретінде сипаттау (толық ақпаратты уақытымен беру);

• балаға түсінікті тілде сөйлесу керек, ол тіл оның даму деңгейіне мен мағлұматына сәйкес болу керек;

• жас адамдар маңызды ақпаратты әзірлеу үшін уақытша тыныштықты сақтау;

• отбасы мүшелердің жағынан баланы сыйлау, сезім бөлісулерді көтермелеу, қолдау және өз сезімдерді мен қажеттіліктерді бала айту керек;

• балада оның денсаулық, АИВ/ЖИТС және басқа созылмалы аурулар туралы анықтау;

• жас адамдардын дағдыларын, отбасыны және құрдастарды қолдауын, мектепте сабақ үлгеруін мен жетістіктерді, қабілеттерді және мүдделерді бағалау.

Американдық жас адамдардын көбісі гомосексуалды жыныс қатынасы арқылы жұқтырылған. 2001 ж. ауруларды бақылау және алдын алу орталықтын мәліметтер бойынша осы таралу жолдын әсерінен 13 – 19 жастағы жас адамдардын арасында 35% ЖИТС оқиға болды. 20 – 24 жастағы еркектердің арасында гомосексуалды жыныс қатынас арқылы 61% жұқтырылған. Өз жыныс тиістілік адамдармен жыныс қатынаста болған 15 – 22 жастағы 3492 жас адамдар «Жас еркектерді жаппай зерттеу» зерттеуде қатысты, барлық нәтижелерін жинап Valleroy және бірлескен авторлармен қоса шолу мәліметтер басып шығарды. Солардын арасында АИВ-инфекцияның таралуы 7,2% болды және ең көбісі қара түсті адамдарда мен латиноамерикандықтарда байқалды. 249 АИВ-инфицирленген адамдардан тек қана 18% жұқтырылған екенінді біледі. Осы халық топында жұқтыруының алдын алуына, кеңес беруіне, зертханалық зерттеулердің қол жетілімдігін жоғарлауына бағытталған күштерін мобилизациялау керек. Жасөспірімдер-қыздар үлкен жастағы әйелдерге қарағанда АИВ жиі жұқтырады. 2001 ж, АҚШ 13 – 19 жастағы қыздардын арасында 48% АИВ-инфицирленген болып саналды, ал 20 – 24 жастағы және 25 жастан жоғары әйелдердің арасында 41 мен 25% аралығында АИВ-инфицирленген болып шықты. 13 – 19 жастағы қыздардын арасында гетеросексуалды жұғу жолы (66%) 20 – 24 жастағы әйелдерге қарағанда (67%) аз. 13 – 19 жастағы қыздар арасында инелік есірткелерді қабылдау нәтижесінде жұғуы (19%) 20 – 24 жастағы әйелдерге қарағанда (29%) сирек болады. Жас әйелдердің көбісі өз-өзінді АИВ қауіпіна ұшырып жүргенінді білмейді, өйткені олар өз серіктестерінде АИВ болу мүмкін деп.

Жас адамдарға үшін денсаулық сақтау жүйемен ұсынылатын алдын алу шараларына кіру керек:

• ерте жыныстық өмірмен айналыспау, жыныс серіктестердің саның төмендету, мүшеқаптарды қолдану, психобелсенді заттектерді дұрыс және ретімен қабылдау туралы жастарға білім және дағдыларды алу үшін ақпарат пен кеңес беру;

• жас инелік есірткелерді қабылдаушыларға зияның төмендету;

• ЖЖБИ диагностиканы мен емді жүргізу;

• АИВ-ке тесттілеу мен кеңес беру;

• емге және күтімге қол жетілімдігі;

• жас әйелдерге үшін адам папиллома вирусына қарсы вакцинация енгізуге мүмкіндіктерін қарастыру.

5.2 Жұптың кеңес беруінің ерекшеліктері. Ақпаратты блок (25 минут)

Кейбір мемлекеттерде қауіпсіз тәртіпті насихаттауымен жұпқа кеңес беруі көтермелейді, ол өз ретімен сексуалды серіктестің сеніміне әсер етеді. Керек кезде жұпқа кеңес беруі көтермелеу қажет, бірақ жұптын әртүрлі қажеттіліктеріне қарай қызметтер лайықты болу керек. Екі серіктес тесттілеуге ақпараттық келісімді беру керек. Сонымен қатар, кейбір адамдар өз серіктеспен бірге тесттілеуден өтуге қарсы болады және тесттілеуге бірге келмеу мүмкін, оны кеңесшілер бәлу қажет.

АИВ-ке әртүрлі тест нәтижелермен жұпқа реңіш немесе ашушандық сияқты эмоционалды реакциялармен күресуге көмектесу керек. АИВ-ке тест нәтижесі теріс болған серіктеске өзінді сақтау және қауіпсіз жыныс өмірін жоспарлау үшін мүшеқаптарды қолдану туралы кеңес беру. Кеңесші АИВ-оң нәтижемен серіктеске қалай осы инфекциямен өмір сүру керек екенін түсіндіру қажет. Кеңес беруінде отбасыны жоспарлауы талқылану қажет және әйелдің және егер жүкті болса баланың АИВ жұғу қауіпі туралы айтылу керек.

5.3 Гомосексуалдыққа және бисексуалдыққа қатынас. Пікір-сайыс және талқылау (50 минут)

• Гомосексуалдық және бисексуалдық ол психикалық бұзылыстын көрсеткіштері емес екенін түсіну.

• Диагностика мен ем үшін лесбиянкалардын, гейлердің және бисексуалдардын мәселелерін білуі мен кәсіптік қатынас маңызды болу мүмкін және керек кезде клиенттерге кеңес беру және басқа мекемеге жіберу қажеттілігін түсіну.

• Қалай әлеуметтік стигматизация психикалқы бұзылыстардын қауіпін жоғарлатады және лесбиянкалардыг, гейлердің және бисексуалды клиенттердің аман-саулығына зиян келтіреді (мысалы, дискриминация және зорлық).

• Клиенттің гомосексуалдығын немесе бисексуалдығын менсінбеу пікірлер қалай оның тәртібіне және ем үдерісіне әсер ету мүмкін.

Қарым-қатынастар және отбасы

• Лесбиянкалардын, гейлердің және бисексуалдардын арасындағы қарым-қатынастарын білуге мен мағынаны беруге тырысу.

• Лесбиянкалардын, гейлердің және бисексуалдардын ата-аналардын кездесетін ерекше жағдайлармен және қиындықтармен түсіну.

• Лесбиянкалардын, гейлердің, бисексуалдардын отбасыларында заңмен немесе биологиялық байланыспаған адамдар болу мүмкін.

• Адамның гомо- және бисексуалдық бағдар қалай оған немесе оның отбасына және отбасыдағы қарым-қатынастарға әсер етеді екенін түсіну.

Жеке тәсіл

• Нәсілдерге мен кіші этникалық топтарға жататын лесбиянкалардындің, гейлер және бисексуалдардын ерекше өмір жағдайларын немесе қиындықтарын түсінуге тырысу. Ол көп мөлшердегі мәдениеттік және ілейметтік қалыптармен, құндылықтармен, құндылықтармен байланысты.

• Бисексуал адамдардын сезетін ерекше себептерін сезу.

• Жас лесбиянкаларда, гейлерде және бисексуалдарда бар ерекше себептерін және қауіптарын түсінуге тырысу.

• Лесбиянкалардын, гейлердің және бисексуалдардын ұрпақ арасындағы айырмашылығын және кәрі лесбиянкалар, гейлер мен бисексуалдар сезетін қиындықтарын санау.

• Лесбиянкалардын, гейлердің және бисексуалдардын дене қимыл, психикалық/эмоционалдық бұзылыстармен байланысты қиындықтарын сезу.

5.4 Создание дружественной атмосферы для представителей НПНР (МСМ) в медицинских учреждениях. Практические рекомендации (50 минут)

Беседы на тему сексуальной ориентации, раскрытие информации, касающейся сексуальной принадлежности, могут вызывать у человека состояние недоверия и тревоги. Чтобы этого избежать, необходимо создать комфортную, доверительную атмосферу. Врачи должны учитывать каждый аспект своей работы, когда они создают дружественную для МСМ атмосферу.

Орта. ЕЕС жағымды қатынастарды құру үшін келесі қадамдарды істеу қажет: гей-ұйымдарда жүргізілетін әлеуметтік ілеспенің бағдарламаларда қатысу немесе гей-БАҚ өзініздің тәжірибе туралы жарнаманызды қою. Науқас есікті әлі ашпай тұрып осы қадамдар арқасында сіз ЕЕС үшін жағымды ортаны құрасыз. Позитивті имиджімен іленген плакаттар мен буклеттер сізге қабылдауға келетін ЕЕС достық қатынасын көрсетеді.

Науқасты қабылдау. Көбінесе науқастарда дәрігерлермен сөйлескен кезде диалогтын адекваттілігі бойынша сенбеушіліктер пайда болады. Дәрігерге әңгімелескен кезде сөздерге мен сөйлемдерге назар аудару керек: «отбасылық статус» демей «қатынастардын статусы» деп айту керексіз; «жұбайым» немесе «күйеу/әйел» демей «серіктес деп айту керексіз».

Науқасты сұрау. Басқа науқастармен сияқты эмпатияны, ашықтығынызды мен кесіп-пішілмеген көз қарасын көрсетіп сұрауды бастаныз. Жыныс серіктестер немесе басқа маңызды адамдар туралы сөйлескенде гендерлік нейтралды тілін қолданыныз. Бірінші қабылдауда немесе келесі қабылдауларда сексуалды денсаулық мәселелерін талқылауында:

• сексуалды анамнезді жинау ол сіздің көп мөлшерлі тәжірибеніз деп өтініштен бастаныз;

• сексуалды бағыт туралы айпауына тырысыныз, сексуалды тәртіпке көп назар аударыныз;

• сексуалды түрінің тәжірибесіне қарай ЖЖБИ жұғу қауіпі туралы науқастын білім деңгейінің басынан бастап бағаланыз;

• сіз білмейтін тәртіптің түсініктемелер немесе түрлер туралы науқасты толық түсіндіруге сұраныз;

• науқастын тілегін сыйлап «ынғайсыз» сұрақтарға жауап бермей ақ қойыныз. Олар туралы кейін айтуға ұсыныныз.

Барлық жоғары көрсетілген нұсқамалар жұмыстын қатаң шаблоны ретінде берілмеген ол кеңесшінің жұмысында құралдар ретінде берілген. Ұсынылған модель әр нақты бір оқиғаға бейімделуді қажет етеді.

5.5 Оқытушының басқаруымен жүргізілетін студенттердің өзіндік жұмысына арналған тапсырмалар. Ақпаратты блок (150 минут)

Тапсырма: «АИВ-инфекцияның әлеуметтің аспектілер. АИВ-пен өмір сүретін адамдардын стигматизацияның мен дискриминацияның себебі: заманауи тәсілдер мен шешімдер» тақырып бойынша эссе жазу.

Стигматизацияға жататын топтарды сипаттау. АИВ-пен өмір сүретін адамдарда, ИЕҚ, ЕЕС, СЖ және ЕҚӘХ топтарда стигма басталатын жерлерге көрсету. Өзара стигматизацияға анықтама беру. Әртүрлі деңгейлерде дискриминацияның көрсетілімдерін сипаттаныз: мемлекеттік, қоғамдық, тұрмыс, отбасылық және тұлғалы, және медициналық, педагогикалық және басқа мекемелерде дискриминацияның мысалдарын келтірініз. Ескертудің мәліметін қолданыныз.

Бақылау сұрақтары (35 минут)

1. ЕҚӘХ топтарына анықтама беру.

2. ИЕҚ эпидемиологиялық сипаттамаларды беру.

3. СЖ эпидемиологиялық сипаттамаларды беру.

4. ЕЕС эпидемиологиялық сипаттамаларды беру.

5. Бостандықтан айырылған орындарда болған адамдардың АИВ таралуының қауіп факторларды атау.

6. Кеңесшінің әдісін талқылау «Қарапайым тіл».

7. Кеңесшінің әдісін талқылау «Мақтау және көтермелеу».

8. Стигмаға анықтама беру. Өзара стигматизацияның анықтамасы.

9. Дискриминацияға анықтама беру.

10. Қоғамда дискриминация деңгейлерін сипаттау.