3 Сабақ
Ерікті кеңестің әдістері, кезеңдері
3.1 Тест дейінгі кеңес жүргізу. Ақпаратты блок (50 минут)
Ақпаратты алып және өз қатысуынды үдерісте түсініп әр адам АИВ тесттлеу туралы дәлелденген шешімді қабылдайды.
Бірінщіден, АИВ-тесттілеуге алып келген себептерді, қауіпті іс-әрекеттерд, тәртіп, оларды өзгертуге мүмкіндіктер, мүмкінді нәтижелер талқыланады. Егер адам тесттің оң немесе теріс нәтижені алса онда себептер басталу мүмкін. Зерттеудің жағымсыз зардаптар және оның пайдасы қарастырылады. Егер медициналық қызметкер науқасқа кеңесті өтуіне нұсқама берсе ол әңгімеге келесі сәттерге назар аудару керек:
• АИВ-тесттілеумен және кеңес беруі жүргізуімен байланысқан себептер;
• тесттілеудің клиникалық және алдын алудын пайдасын түсіндіру және дискриминация, отбасының құрылуы немесе зорлық сияқты жағымсық зардаптың қауіпі туралы ақпарат беру;
• тесттің теріс немесе оң нәтижесі болған кезде ұсынылатын қызметтер және антиретровирустік емді ұсыну;
• тест нәтижелері құпиялық мәліметтер ретінде қарастырылады, олар ешкімге хабарламайды, тек қана медициналық қызметкерлер және науқастын көмек көрсетуіне қатысатын адамдар білу мүмкін;
• науқаста тест жүргізуінен бас тартуына құқығы бар деп айту керек, тест тек қана науқастын рұқсатымен жүргізіледі, ал егер ол бас тартса онда тест жүргізілмейді;
• науқастын АИВ-тесттілеуден бас тартуы АИВ-статусқа қарамастан басқа медициналық қызметтердің қол жетілімдігіне әсерете алмайды;
• науқасқа сұрақ қоюға мүмкіндік беру.
3.2 Кеңестің тест дейінгі әдістер. Тәжірибелік дағдыларды жүргізу (50 минут)
Кеңестің тест дейінгі элементтер |
Мысалдар |
Кіріспе және кеңестің міндеттерін сипаттау |
«Сізге кеңес туралы әңгімелесуге ұсынамын. Менің есімім… АИВ тесттілеу алдында біз әрқашан кеңес жүргіземіз. Зерттеуді өтуіне шешімді қабылдап сіз қол қою керексіз. Бізде интервьді жүргізуіне ... минут бар, және т.б. " |
Әңгіменің жасыруына мен құпиялығына назар аударыныз Акцентируйте
|
«Осы әңгіме біздің арамызда қалады. Мен ол туралы ешкімге айтпаймын, егер тест нәтижесі оң болса біз сізден өз жеке ақпаратты ұсынуға өтінеміз. Эпидемиологиялық зерттеудің хаттамасы толтыру мүмкін. Сіз ол хаттамада өзініздің жасын, тұратын орнын, өз есімінің мен тегінің екі алдынғы әріптерді және басқа мәліметтерді белгілеу керексіз. Осы мәліметтер туралы аз мөлшерде адамдар біледі. Ол АИВ-инфекцияның таралуын тоқтату үшін керек. Осы мәліметтерге қарай АИВ-инфекцияның жаңа оқиғаларды жою мақсатымен қажетті алдын алу шаралар туралы шешім қабылданады. Осында рәсім бүкіл әлемде қабылданған». |
Зерттеу туралы білім |
«Осы зерттеу туралы сіз не білесіз? Сіз үшін осы тест қандай мағына береді?» |
Ақпаратты ұсыну
|
|
Мүмкінді нәтижелер
|
• теріс (АИВ-инфекциямен қатынас болған жоқ немесе жақын арада болды); • белгісіз (тестті қайталауға ұсынылады); • оң (оны қайталау керек және қайталанған оң тесттің нәтижесі болғаннан кейін дәлелді тест жүргізіледі) |
Ерте зерттеудің мағынасы |
«Сіздің ойыңызша, сіз АИВ инфицирленген туралы ерте білсеніз ол жақсы ма әлде жоқ па? Сіз өз жақындастарды қорғай аласыз ба?» |
Науқастын білімі
|
«Сіздің пікіріңіз бойынша АИВ-инфекцияны қалай жұқтырып алуға болады?» Инфекция таралу жолдар туралы ақпарат ұсыну: а) жыныс қатынастар (жыныс жолдардын бөліністері, қанның); б) қан арқылы (инфицирленген қанды немесе оның компоненттеді қую, зарасыздандырылған шприцтерді, инелерді және т.б. қолдану); в) анадан балаға (жүктілік, босану, емшекпен емген кезде АИВ-инфекция таралу мүмкін). |
Науқастын қауіпті тәртіп туралы пікір-сайыс |
«С3з АИВ-инфекцияны қалай жұқтырып алдыныз?» |
Шешімдерді қабылдау Кіріспе |
«Сізге АИВ тесттілеу туралы ақпарат ұсынылды. Енді сіз зерттеуін өтуіне немесе өтпеуіне шешім қабылдау керексіз. Оған дейін мен сізге бірнеше сұрақ қойғым келіп тұр…» |
Науқас туралы ақпарат
|
«Сізді тесттілеуден өтуіне кім әсер етті, айта аласыз ба? Өзініз, әлде басқа біреу ма? Бұрын сіз АИВ-ке зеттедіңіз бе? Егер иә болса, онда қашан және нәтиже қандай болды?» |
Ақпаратты ұсыну |
«Зерттеудің оң мен теріс нәтижелерді білгініз келе ме? Егер иә болса онда бірге талқылайық». |
Өз-өзін анықтау
|
«Зерттеудің оң мен теріс нәтижелерді талқыладық. Енді сізге осы зерттеуді жүргізуіне немесе жүргізбеуіне шешім қабылдау қажет. Егер тесттілеуге шешім қабылдасаныз онда қол қоюмен дәлелденіз». |
Қауіпсіз тәртіпті қалыптастыру. Науқас туралы ақпарат |
«Сіздің ойыңызша, сіз өзінізді АИВ-инфекцияны жұқтырмауынан қорғай алдыныз ба? Оны қалай жасаушедініз?» |
Ақпаратты ұсыну
|
• тек бір сенімді серіктеспен жынысты қатынаста болу; • жынысты серіктестердің санын азайту, оларды жақсы таңдау; • вагиналды, аналды немесе оралды жыныс қатынастын басынан аяғына дейін мүшеқапты қолдану; • спирт ішімдіктерін, есірткілерді қабылдамау, өйткені олар денсаулығының жалпы жағдайын төмендетеді; • тамырға салатын есірткелерді қолданбау, ал егер онсыз болмаса онда зарасыздандырылған шприцтерді мен инелерді қолдану. |
Жергілікті жағдайларға қарай тест дейінгі ақпаратты жеке әңгімелесу немесе топтағы танысу талқылаулар түрінде жүргізуге мүмкін. Ақпаратты келісімді алу әрқашан жеке, ресми емес жағдайларда және медициналық қызметкердің қатысуымен жүру қажет.
3.3 Талқылауға арналған сұрақ (15 минут)
АИВ-статус тесттілеудің және білімінің қандай зардаптары болу мүмкін? Клиент, оның айналыс, қоғам жөнінде зардаптарды жинақтаныз.
3.4 тесттен кейін кеңес жүргізу. Ақпаратты блок (50 минут)
Тест кейінгі кеңес жүргізуі АИВ-ке тесттілеу үдерісінің маңызды бөлімі болып саналу қажет. АИВ-тің тесттілеу нәтижелері бойынша әр науқас қажетті кеңес алу қажет – тесттің оң нәтижесі және теріс нәтижесі болған кезде. Тесттің алдында және нәтижелерді алғаннан кейін негізгі назар алдын алудын мәселелерге аударылады.
Кеңесші эмоционалды қолдау үшін қауіпсіз ортаны жасау керек, клиентке әңгімесін ашып айтуына және өз сезімдерді білдіруіне рұқсат. Кеңесші адамға себептерді шешуіне көмектесу керек, АИВ-инфекция туралы ақпарат ұсыну қажет, себептерді анықтау, АИВ-тесттілеуді өтуіне не әсер етті білу және клиенттің қауіпті тәртіп туралы әңгімелесу. Кеңесші АИВ ЖИТС-тан немен айрылады, АИВ қалай таралады, қалай өзін қорғау керек екенін, өз тест нәтиже туралы кімге айтуға болады, АИВ оң тест нәтижені өз (өздерінің) жынысты серіктеске/жынысты серіктестерге ашуының маңызына көңіл аудару туралы түсіндіру қажет. Осы жағдай қауіпті тәртіптке өзгертуіне әсер ету керек, ол донор ретінде бола алмайтынды адамға түсіндіру керек, өз статус туралы емдеуші дәрігерге, стоматологқа айту керек. АИВ-инфицирленген адамға медициналық көмекті (иммундық бақылауы, басқа инфекцияларға қаралуы, иммунизация мәселелер бойынша кеңес алу және т.б.) қайдан алу мүмкін туралы ақпарат ұсынылу қажет. Дұрыс тұрмыс дәстүр сақтау үшін зиян әдеттелерден бас тарту керек деп клиентке айту қажет.
Тест кейінгі кеңес жүргізуі зерттеудің алдында жүргізілген кеңестен маңызды түрінде ерекшеленеді. Зерттеу нәтижесіне қарамастан науқас тесттілеуден өтуіне өзі келіскеніне өте маңызды.
Тесттің нәтиже туралы барлық үш мәлімдері (АИВ инфицирленбеген, АИВ-оң нәтижесі, немесе белгісіз) әртүрлі болып табылады және олар АИВ-инфекцияда мен ЖИТС алдын алуында маңызды мағынаны білдіреді.
Егер науқас осы уақытта АИВ инфицирленбеген болып шықса немесе оның нәтижесі белгісіз онда жүргізілген кеңес тек қана науқасқа емес ол тағы қоғамға маңызды болады. Адам қауіпті тұрмыс дәстүрді жүргізетіндігін түсінді және соны өзгертуіне бірінші қадам жасады. Келесі іс-әрекеттер тек науқастан ғана емес ол тағы кеңесші қалай оның үмітің қолдайтынды соған байланысты болады. Кеңесшінің жұмысы қиын және ол сенімділікті, жақсы көруді мен үмітті талап етеді.
Егер науқас инфицирленген болып шықса онда ол инфекцияны таратуға немесе оны таратпауға тырысуы көбінесе кеңесшіден байланысты болады. Рұқсат бермеуімен және адам тәртіп заңдармен өзгерте алмайсыз. Осыны тек қана адамның өзі түсінген таңдауының нәтисінде істеу керек. Кеңес оған емінің мәнің, оның мағынасын және ол ем бастағаннан кейін ол оны үзбеу қабылдап отыруға түсінуге көмектеседі. Заманауи ем өте тиімді екенін адамға түсіндіру керек.
Зерттеудің әртүрлі нәтижесін мәлімдеуі неше түрлі көңілдерді білдіреді. Науқас айтылып кеткен ақпарат туралы ұмытып кетеді және зерттеу нәтижесін айтқанда қиын қабылдайды. Сондықтан оны қайталау керек. Науқас мұқият тындауға күштерді жинаса ол ең маңызды болып саналады. Оған үміт беру керек, бірақ өтірік айтуға болмайды. «Жаман хабарларды» естігеннен соң адам қорқып қалғаннан кейін енді қалай болашақта өмір сүреді деп ойлану керек.
3.5 Тест кейінгі қолданатын әдістер. Ақпаратты блок (50 минут)
Тест кейінгі кеңестің элементтері |
Мысалдар |
АИВ-ке тест нәтижесі теріс Кіріспе |
«Тест нәтижесін білүге келгенінізге рахмет. Ол теріс. Сіз үшін ол қандай мән беретінін бірге талқылайық».
|
Ақпаратты ұсыну |
Ақпарат: • зерттеудің мағынасы туралы, нәтиже жұғуынан кейін оң болу мүмкін; • зерттеуді қайталау туралы. |
Қауіпсіз тәртіпті құрастыру |
«Сіздің ойыңызша, егер нәтиже теріс болса, сіз өз тәртібін өзгертесіз бе?» |
АИВ-ке тест нәтижесі белгісіз Кіріспе
|
«Тест нәтижесін білүге келгенінізге рахмет. Ол белгісіз. Зерттеулік нәтиже бойынша ол оң ба әлде теріс пе айтуға болмайды. Себептер әртүрлі болу мүмкін. Сіз үшін ол қандай мән беретінін және болашақта не істеу керек екенін бірге талқылайық». |
Ақпаратты ұсыну |
Ақпарат: • осы нәтижелерге әсер еткен себептер туралы; • осы себеп шешілмегенше донор болуға болмайды, жыныс байланыстардан өзін-өзі ұстау керек және мүшеқапты қабылдау туралы; • басқа адамдарға қанмен немесе ағзаның басқа сұйықтармен контаминирленген заттарды бермеу туралы; • мүмкінді АИВ-инфекция туралы медициналық көмекті көрсететін дәрігерлерге хабарлау туралы; • жақын арада ұрпақты жоспарлауына керек емес туралы; • зерттеуді қайта жүргізу қажеттілігі туралы; • зерттеу жүрусіне әсер ету мүмкін адамдарды зерттеу мүмкіндігі туралы. |
Қауіпсіз тәртіпті құрастыру |
«Сіздің ойыңызша, егер нәтиже теріс болса, сіз өз тәртібін өзгертесіз бе?» |
АИВ-ке тест нәтижесі оң положительный Бастапқы әңгіме (1) Кіріспе.
|
«Біздің келісім бойынша мен зерттеудің нәтижесін айтамын. Ол оң болып шықты. Сонымен ол шынымен сіздің нәтижеңіз екенін дәлелдеу үшін тестті қайталап жіберу керек, тағы сіздің иммунологиялық статусын бағалау және мүмкінді вирустың белсендігін анықтау үшін қосымша зерттеулерді жүргізу керек. Сіз келіскенініз үшін қол қойып дәлілденіз». |
Ақпаратты ұсыну |
Ақпарат: • зерттеулер және оның мағыналар туралы; • осы себеп шешілмегенше донор болуға болмайды, жыныс байланыстардан өзін-өзі ұстау керек туралы; • зерттеу жүрусіне әсер ету мүмкін адамдарды зерттеу мүмкіндігі туралы; • АИВ және ЖИТС айырмашылықтар туралы; • аурудын ем туралы. |
Болашақты жоспарлау
|
«Сіздің пікіріңіз бойынша егер тест нәтижесі оң болса қандай себептер пайда болу мүмкін? Ол сіздің өмірінізге қалай әсер етеді? Сіз оны кімге мәлімдейсіз? Оны істеуге сізге қиын бола ма?» |
Бастапқы әңгіме (2) Кіріспе.
|
«Сіз АИВ инфицирленгенінді зерттеу арқылы дәлелденді екенін мен сізге мәлімдеу қажетпін. Мен сізге мәлімдегенімді қол қоюмен дәлелдеңіз. Осы әңгіме өзіміздің арамызда қалады. Мен оны ешкімге айтпаймын. Сіз өз жеке ақпарат туралы айтқанынды мен тілеп отырмынэпидемиологиялық зерттеулердің хаттамасы ресми түрінде толтырылады (ескертуні қара). Осы жасырын мәліметтерді аз мөлшерде адамдар біледі. Ол АИВ-инфекцияны таралуын тоқтату үшін қажет. Осы мәліметтерге қарай АИВ-инфекцияның жаңа оқиғаларын жою мақсатымен қажетті алдын алу шаралар туралы шешім қабылданады. Осындай тәжірибе бүкіл әлемде қабылданған». |
Ақпаратты ұсыну |
Ақпарат
- донор болмау; - жыныс қатынастын алдында өз серіктесін өз АИВ-статус туралы хабарлау және мүшеқапты қолдану; - таңдаған медициналық мекемені ретімен барып қаралып тұру; - ем басында дәрігердің нұсқауыларын сақтау және спирт ішімдіктерді мен есірткелерді қабылдамау; - ауырып қалып немесе ауруханаға түсіп қалып өз АИВ-статус туралы көмек көрсететін емдеуші дәрігерге және медициналық қызеттерге хабарлау; - бұрынғы жыныс серіктестерге және басқа жақын адамдарға АИВ-инфекцияға зерттеу өту үшін көмектесу. |
Болашақты жоспарлау |
«сіздің пікірініз бойынша болашақта қандай себептер пайда болу мүмкін? Сіз оларды қалай шешесіз? Бізде оларды бірге жеңуге мүмкіндік бар». |
3.6 Жаттығу «Құндылықтарды жоғалту» (25 минут)
"Құндылықтарды
жоғалту"
|
Мақсат: клиенттерге тиісті студенттерде уайымдау сезімін даму. Мазмұны. Студенттерге жеке парақтарда үш атау бойынша өз өміріндегі құндылықтарды атауына ұсынады: жақын адамдар, сүйікті істер және тамақтар. Жүргізуші «барлықтары созылмалы аурумен ауырып қалды, енді сіздерге бір сүікті адамнан, сүйікті тағамнан, сүікті істен бас тартуыңыз керек» деп айтады да студенттердің берген парақтарын жинап алады. Сосын жүргізуші |
«созылмалы ауру үдеуде, енді сіздерге тағы бір сүікті адамнан, сүйікті тағамнан, сүікті істен бас тартуыңыз керек» деп қайтадан студенттердің берген парақтарын жинап алады. Аяғында «ауру соңғы сатыда» деп жүргізуші қалған парақтарды өз бетімен жинап алады. Қатысушылар өз сезімдер туралы айтады. Жаттығудын нәтижесінде студенттерде клиенттерге тиісті уайымдау сезімі дамиды, клиенттерде созылмалы ауру күшейген сайын олар құндылықтарды жоғалтады, соны студенттер түсіне бастайды.
Теріс тест нәтижесімен клиентке/науқасқа тесттен кейін кеңес жүргізгенде кеңесшінің көмегі: • ABC (A- abstinence, B- be faithful to one uninfected partner, C- correct condom use) стратегияны ескертеді – өзін-өзі ұстап қалу, инфицирленбеген бір серіктеске сенімділік, мүшеқаптарды дұрыс қолдану; •науқас/клиент өз серіктестігін АИВ тесттілеуден өтуіне көндіру үшін оны ынталандыру керек; •науқасқа/клиентке қауіпсіз секстің бірнеше қағидалары ұсынылады. |
|
Теріс тест нәтижесімен клиентке/науқасқа тесттен кейін кеңес жүргізгенде кеңесшінің көмегі. Өз денсаулығын қорғау және нығайту үшін науқасқа/клиентке нұсқау беріледі: • жеңіл тұмау болса да дәрігерге қаралу керек; • сенетін отбасының мүшелермен/достармен сөйлесу; • мәнгітулерден қашу, дұрыс тамақтану, жеке гигиенаның ережелерін сақтау, ретімен дене жаттығуларды жаса және демалу; • спирт ішімдіктерді қабылдаудан және шылым шегуден қашу, қйткені олар иммундіқ жүйесін төмендетеді. АИВ таралуын басқа адамдарға жою үшін нұсқалау керек: • науқас/клиент өз серіктестігіне (серіктестерге) ол АИВ-инфицирленген туралы айту керек; • барлық сексуалды серіктестермен болған кезде мүшеқаптарды қолдану; • егер науқас/клиент баланы көтерем десе онда ол болашақтағы балағы АИВ таралу қауіпін төмендету туралы дәрігермен талқылау қажет; • қанды немесе мүшелерді өткізбеу. |
|
Белгілі тест нәтижесімен клиентке/науқасқа тесттен кейін кеңес жүргізгенде кеңесшінің көмегі. Белгісіз тест нәтижесімен науқас/клиент басқа адамдардан жұқтырып алу мүмкін немесе оларға тарату мүмкіндігін түсіндіру керек. Ол инфекцияның серологиялық кезеңімен байланысты болу мүмкін. Науқасқа/клиентке нұсқа беріледі: • барлық сексуалды серіктестермен болған кезде мүшеқаптарды қолдану; • серіктеске (серіктестерге) тест нәтижесі белгісіз екенінді айту және оны қайталау керек деп айту; • жеке заттармен бөліспеу (тіс тазалайтын щеткалармен, сақал алғыштармен және т.б.); • егер науқас/клиент баланы көтерем десе онда ол болашақтағы балағы АИВ таралу қауіпін төмендету туралы дәрігермен талқылау қажет; • қанды немесе мүшелерді өткізбеу; • тексеріске қайта келу. |
Кеңесшінің негізгі міндеттерінің бірі – тесттің оң нәтижесімен адамдарды медициналық, әлеуметтік, психологиялық және басқа қызметтерді алуына жіберу. АИВ-инфицироленген адамдарды көтермелеу керек, АИВ-инфекцияның еміне қол жетілімдік туралы. Маңызды психологиялық қолдауды өзара көмектесіп жүрген топтар беру мүмкін, оның ішіне басқа АИВ-оң нәтижемен адамдар және олардын отбасылары.
3.7 Оқытушының басқаруымен жүргізілетін студенттердің өзіндік жұмысына арналған тапсырмалар. Ақпаратты блок (100 минут)
Тест дейінгі ПӘК жүргізу бойынша рөлдік ойынды жүргізу: кеңесшінің 2 – 3 мысалы, сосын кеңесшінің қолданатын ауыз бен дене тілімен айтатын әдістерді талқылау.
Талқылау. «Жақсы» кеңесшінің негізгі сапаларын талқылау. Ауыз бен дене тілімен айтатын әдістерді үйрету. Ашық сұрақтарды, науқастын тәртібін кінәламайтын сөйлемдерді «бейнелеу» және т.б.
Бақылау сұрақтар (10 минут)
ИФТ АИВ мағыналарға анықтама беру.
ИФТ АИВ теріс және оң нәтижелерінің мағыналарын анықтау.
Иммундық блотинг анықтамасын айту.
«Иммунологиялық терезе» дегеніміз не?
ҚР АИВ-инфекцияның нақтама алгоритмді айту.
Ерікті кеңес жүргізуінің және тесттілеудің негізгі қағидаларын атау.
АИВ-ке тесттілеуге психоәлеуметтік кеңес жүргізу сызбасын айту.
ИФТ АИВ теріс нәтижесінде тест дейінгі кеңес жүргізуінің мақсаттарын мен міндеттерін айту.
ИФТ АИВ теріс нәтижесінде тест кейінгі кеңес жүргізуінің мақсаттарын мен міндеттерін айту.
ИФТ АИВ оң нәтижесінде кеңес жүргізуінің ерекшеліктерін айтуу.