7 Сабақ

Фтизиатрия маманына кіріспе. Туберкулезге қарсы ұйымдарда санитарлық-эпидемиологиялық тәртіп. Фтизиатриядағы деонтологиялық аспектілер. Әлемде және ҚР туберкулездің эпидемиологиясы. Туберкулез туралы негізгі регламенттейтің нұсқаулық-әдістемелік құжаттар

7.1 Талқылауға арналған сұрақ (25 минут)

Ең алдымен сабақты бастамай тұрып бірнеше минут туберкулез туралы не білетінді ойланынызшы. Жұпта жұмыс істеп, осы ауру туралы өз пікірін талқыланық.

7.2 Фтизиатрия маманына кіріспе. Ақпаратты блок (75 минут)

Туберкулез (ТБ, лат.тілден Tuberculum – бұдырмақ) – туберкулез микобактериямен қоздыратын жалпы жұқпалы ауру. Грек тілден phthysis (көкірек ауру, денің әлсіреуі) одан фтизиология сөз шығады – туберкулез туралы ілім. Қазіргі кезде фтизиатрия – туберкулездің себептерді оқуымен, даму механизмдермен және оның диагностика әдістермен, емімен және алдын алуымен айналысатын клиникалық медицинаның бөлімі болып табылады.

Туберкулездің оқуында маңызды кезеңі 1882 жылдың 24 науырызда Берлин физиологиялық қоғам отырысында Роберт Кох (1843-1910 жж.) (кейін ғалым Нобель премияға лайықты болған) неміс бактериологпен «Туберкулездің этиология» тақырып бойынша жасаған баяндама болып табылады, осы аурудын қоздырғышы – Mycobacterium tuberculosis туралы бүкіл әлемге білуге жол ашты. Кох негізігі себептердің арасында әлеуметтік факторлардын рөлін көрсетті. Ол жазды – «Әлсіз және нашар жағдайлар болған ағзада ауруға дайындық өте маңызды. Егер Жерде күннің сәулесі түспейтін жаман шет-шеттері болса көкірек ауру әлі бар болады».

Келесі ғаламат жаңалық ашу ол 1895 жылда Вильгельм К. Рентгенмен Х-сәулелерді анықтауы болды, ол ішкі мүшелерде, сүйектерде, буындарда ТБ объектілік диагностиканы жүргізуге мүмкіндік береді. 1919 жылда Кальмет және Герен әлсіз штаммды шығарды – Mycobacterium bovis BCG(вакцина БЦЖ). 1921 жылда нәрестелерге бірінші вакцинацияны жүргізді.

Қазіргі кезде ТБ – ересек халық арасында өлім-жітім себебінің (жұқпалы аурулар арасында) жиілігі бойынша екінші орында тұр. Егер ТБ белсенді формамен ауру адам ем алмаса, онда ол жыл сайын орташа 10 - 15 адамнан жұқтырады.

ДДҚ баяндама бойынша ТБ ауруының жаңа оқиғалары соңғы жылдарда төмендеді және 2010 жылдан бастап 2011 жылға дейін ол 2,2% төмендеді. 2011 ж. әлемде 8,7 миллион ТБ жаңа белсенді оқиға және 1,4 миллион өлім-жітім тіркелген, соның ішінде 1 миллион өлім-жітім оқиға АИВ-теріс нәтижемен адамдардын арасында және 430 000 оқиға – АИВ-оң нәтижемен адамдардын арасында болды. ТБ әйелдердің арасында өлім-жітімнің негізгі себептердің бірі болып саналады, сонымен қатар 2011 жылда АИВ-теріс әйелдердің арасында 300 000 оқиға және АИВ-оң әйелдердің арасында 200 000 оқиға болды.

ТБ-дан 95% астам өлім-жітім оқиғалар төмен және орта табыс деңгейімен мемлекеттерде байқалады және осы ауру 15-тен 44 жасқа дейін әйелдердің арасында өлім-жітімнің үш негізгі себептердің бірі болып табылады. АИВ-пен өмір сүретін адамдарда өлім-жітімнің негізгі себебінің бірі ТБ болып табылады: барлық өлім-жітімнің оқиғалардан бірден төрт оқиға ТБ байланысты. ДДҰ бағалау бойынша ТБ ауруы ақырын төмендеп бара жатыр, ал өлім-жітім 1990 жылдан бастап 2011 жылға дейін 41% төмендеді. Әлем 2015 жылда қойылған мақсатқа «ТБ таралуын кері қайтару бойынша даму саласындағы мыңжылдық мақсат» жетуіне келе жатыр деген мағынаны білдіреді. МБТ инфицирленген (бірақ АИВ инфицирленбеген) 5 - 10% адамдардын ішінде өмірдегі кейбір кезеңде ауырып қалады немесе жұққыш болады. АИВ-пен өмір сүретін адамдарда ТБ ауырып қалу мүмкіндігі көп.

22 мемлекетке жуық ТБ негізгі ауыртпалығымен байланысты, оларға әлемдегі 80% салмағы келеді. Ең жоғары ауыртпалық Азия мен Африка мемлекеттерге келеді. Әлем бойынша Индия мен Қытайға 40% жуық ТБ оқиғалар келеді. 60% жуық оқиға Оңтүстік-Шығыс Азияға және Тынық мұхиттің Батыс жағына келеді. Әлем бойынша аурулардын барлық оқиғаларға 24% келетін, Африка аймағында адам халқына аурудын және өлім-жітімнің ең жоғары көрсеткіштер келеді. ДДҰ бағалау бойынша әлемде ТБ КДТ 3,7% алғашқы рет ауырған және 20% емді бұрын алған науқастарда тіркелді.

7.3 Қазақстан Республика бойынша эпидемиологиялық жағдай. Ақпаратты блок (75 минут)

Қазақстан Республикасында мемлекеттің әлеуметтік саясатының ең басымды бағыты ТБ және ТБ ҚДТ күресу болып табылады. Үкіметтің және үкіметтің емес ұйымдардын назары мен қолдау арқылы алдын алу сапасын жақсаруында, ТБ нақтамасында және емде, жұқпалы бақылау жүйесің құруымен ТҚҰ материалдық-техникалық базаны нығайтуында, дәрі-дәрмектерді қамтамасыз етуде, фтизиатрлардын білім деңгейін және біліктілігін жоғарлауында жетістіктерге жеттік. Олардын барлығы тұрақтылығына және ТБ ауруды және өлім-жітімді төмендетуге әсер етті.

Соңғы бес жылда (2008 – 2012 жж.) ТБ байланысты халықтын ауру көрсеткіші 35,0% төмендеді және 2012 ж. халықтын 100 мыңына 81,7% келді. Сол жылы өлім-жітімнің көрсеткіші 2,3 есе төмендеді.

Облыстарда эпидемиологиялық жағдай бір-бірінен мөлшерлі айырылады, және ауру көрсеткіштері түрлендіреді Оңтүстік-Қазақстан облысында (ОҚО) – 67,1 оқиға; Шығыс-Казақстан облысында (ШҚО) 109,0 оқиға. Республикалық мәліметтерінен жоғары ауру көрсеткіші – 86,6, Астанада, ШҚО, Атырауда, Қостанайда, Ақмолада және Қызылорда облыстарда байқалады.

ҚР ТБ-дан ауру және өлім-жітім