5. Иеқ алмасу терапияны алу мүмкіндігін ұсынуы.

Алмасу терапия («агонисттермен фармакотерапия», «агонистермен алмасу терапия», «агонист көмегімен терапия») белгілі терапия мақсаттарға жету үшін осы тәуелділікті қоздырған фармакологиялық белгілерге жақын психобелсенді заттектен есірткеден тәуелді адамға тағайындау ретінде (медицина бақылауымен) анықталады.

Тәуелді ем бағдарламада науқастарды ұстау, есірткелерді қабылдауын төмендету, психологиялық және әлеуметтік қызмет етуін жақсарту және инъекциялық және жыныс өмірімен байланысқан қауіпті тәртіптің оқиғалар саның төмендету сияқты параметрлар бойынша алмасу терапияның тиімділігі дәлелденген. Сонымен қатар, алмасу терапияға тек қана АИВ инфицирлену алдын алу шараларға сияқты қарамау керек, ол тағы келешекте вирус таралу қауіпін төмендету және негізгі ауруды тұрақтандыру үшін опиодтті тәуелділігімен және АИВ инфицирленген адамдардын ем әдісі ретінде қарап және маңызды мағына беру керек.

Фармакологиялық дәрілермен опиоидты тәуелділігінің тиімді емі жүктілік кезінде, периналды және неонаталды кезеңдерде әйелдердің нәтижесін жақсартады. Опиоидты алмасу қолдаушы терапия жүкті әйелдерді қатыстыруында оларды бағдарламада ұстауында, АИВ-инфекция бойынша (мысалы, ЕКТ) қызметтерде қатыстыруында, біріншілік медициналық көмек мекемелермен қоса акушерлік және басқа аудандық қызметтермен жақсы қатынасты қамтамасыз етуде маңызды рөль атқарады.

Есіртке тәуелдлігімен ауратын, АИВ-инфекциямен адамдар ем үдерісінде екі жағдайлармен байланысты клиникалық және психоәлеуметтік мәселелермен айналысу керек. Опиоидты тәуелділігі және АИВ-инфекцияны үлестіруі оппортунистік жұқпалы ауруларды дамуына; алмасу терапия үшін қолданатын дәрілердің симптомдардын әсерлері АИВ-инфекциямен байланысқан жасыру; алмасу терапия үшін қолданатын опиоид және АИВ-инфекция мен ЖИТС ем үшін қолданататын дәрілердің арасында әрекеттесу сияқты ерекше клиникалық жағдайларға келтіру мүмкін.

Опиоидті тәуелділігінде есірткелерді қабылдауы АИВ-инфекция/ЖИТС сызбысын сақтауына кедергі жасау мүмкін; сонымен АРЕ тәртібің және емін сақтау және медициналық бақылауды сақтау үшін опиоидті тәуелділігінің еміне бастама жасау керек. АИВ инфицирленген адамдар инелік есірткілер қабылдауын тоқтатса онда оларда аурудын шырқалуы байқалмайды.

Бірақ алмасу терапияда өз көрсетілімдер мен шектеулер бар. Опиоидті алмасу қолдаушы терапияның тиімділігі науқастын дер кезінде ем бағдарламаға қосылуынан, дәрінің адекватты дозадан, ілеспелі медициналық және психоәлеуметтік көмектен байланысты. Сондықтан, алмасу қолдаушы терапияның қолдануы ғылыми зерттеулердің мәліметтердің негізінде, мамандардын арнайы кәсіптік дайындықты жүргізуін қолдауы, нәтижелердің бағалауы болу керек, медициналық көмек көрсету жүйесінен жоғалмау және заңсыз түрінде таралмау үшін дәрілерді қолдануды бақылау бойынша арнайы шараларды мен ережелерді енгізу керек.

2.2 СЕкс жұмысшылардын арасында АИВ-инфекцияның алдын алуы (по материалам WHO, UNFPA, UNAIDS, NSWP. Prevention and treatment of HIV and other sexually transmitted infections for sex workers in low- and middle- income countries). Ақпаратты блок (100 минут)

Секс жұмысшы (СЖ) – жыныс жасқа толған адам, ол сексуалды қызметтер үшін ақшаны немесе тауарларды алады, және ол осы қызметті пайдалы түрінде қарастырады. Осы анықтамасекс жұмыспен айналысатын адамдардын жынысына қарамастан қолданылады және осы қызмет негізгі, қосалқы немесе кездейсоқ болып табылатына қарамастан қолданады.

Қазақстанда секс-индустрия АИВ-инфекцияның эпидемияны анықтайтын негізгі факторы болып табылады. Қазіргі кезде секс-бизнестің жұмысшылардын арасында АИВ таралуы жоғары деңгейде емес. Бірақ халықтын осы тобында жыныс жол арқылы берілетін инфекциялар (ЖЖБИ) жоғары деңгейде, олар ең алдымен эпидемияның дамуына әсер етеді.

Секс-жұмысшылардын арасында АИВ деңгейінің өсуі негізгі халық арасында эпидемия таралу туралы ескерту ретінде қарастырылады.

Әйелдің ағзасы ер адамның ағзасына қарағанда АИВ жұғу жөнінде биологиялық ретінде ең күдікті. Шәуһеттегі қынаптың сөлге қарағанда АИВ шоғырлануы жоғары, және шәуһет қынапта ұзақ уақыт сақталады, ал пенистің үстінде қынаптың сөлі аз уақыт сақталады. Сонымен қатар, қынаптын шырышынды қатынас қабаты көп. Қорғаусыз жыныс қатынаста қынаптың шырышты қабатының көлемі пениске қарағанда көп және әйелде жұғу мүмкіндігі жоғары. Қалыпты жағдайда инфекция кірмеуіне табиғи кедергі ретінде қынап шырышты қабатының эпителийі болып саналады, егер эпителийдің тұтастығы бұзылса онда ол өз тиімділігін жоғалтады. Босану кезде немесе жыныс қатынаста алынған жарақат эпителийдің тұтастығын бұзу мүмкін. Жұғуға ең сенгіш қыздар-жасөспірімдер, өйткені олардын қынаптың шырышты қабаты жарақатқа, әйелдерге қарағанда, сезімтал және қорғауды қамтамасыз ету үшін қынап жеткілікті сұйықты шығармайды. АИВ жұғу мүмкіндігін жоғарлататын ЖЖБИ көбінесе толық емделмеген болып саналады, өйткені олар жиі симптомсыз өтеді, сондықтан әйелдер медициналық көмек алуына бармайды. Кейбір кезде әйел өзінде микрожарақаттар, қынапта немесе жатыр мойыншығында қызару үдерістер бар екенін білмейді. Егер белгілі симтомдар жоқ болса онда әйел гинекологиялық көмек алуына бармайды. Егер әйел маманға барса, ЖЖБИ синдромдық емі қиын еркектерге қарағанда.

Әйелдердің әлеуметтік күдігінде АИВ жұғу жөнінде белгілі биологиялық зардаптары бар. Егер жыныс қатынас әйелдің ерігіне қарсы болса, онда жарақат және вирустік инфекцияның таралу қауіпі жоғарлайды. Әйелдерді зорлауы АИВ таралуының негізігі факторы болып саналады. Егер әйелдің ерігіне қарсы жыныс қатынас болса ол өте зиян болып саналады және денсаулық үшін өте қауіпті.

АИВ-ке СЖ күдігін жоғарлайтын факторларға кіреді:

• медициналық, әлеуметтік және құқықтық қызметтерге шектеулі қол жетілімділік;

• сексуалдық қанау және адамдарды сату;

• зарарлы заңдар және құқық қорғауының жоқтығы;

• гендерлік айырмашылықтар және теңсіздік;

• ақпаратқа және алдын алу шараларға шектеулі қол жетілімдігі;

• стигматизация және маргинализация;

• тұрмыс дәстүрмен байланысты қауіпқа шалдыққыштық, мысалы, зорлық, спирт ішіндіктерді және есірткелерді зиян келтіре қабылдау.

СЖ басқа адамдарға қызмет ұсынған кезде стигматизацияға ұшыру мүмкін және олар алдын алу бағдарламаларды алуына келмеу мүмкін. Сондықтан СЖ арасында АИВ және ЖЖБИ таралуын төмендету керек және ақпарат арқылы лайықты қызметтерді ұсыну керек.

СЖ істегенде олардын міселелерін және артықшыларын білу керек, олардын ішіне кіреді:

• әлеуметтік, құқықтық және экономикалық мәселелерді шешу;

• олар кездесетін ескішілдіктердің және стигматизацияның мәселелерін шешу;

• олардын мүмкіндіктерін және құқықтарын кеңейту;

• оларға ең сапалы және қол жетілімді медициналық қызметтерді ұсыну, әсіресе ЖЖБИ зертьтеу және ем бойынша;

• есірткелерді қабылдаудан зиян төмендету бойынша шараларды жүргізу;

• сутенерлермен серіктестігін орнату және олар жақтан қолдау алу;

• СЖ клиенттерін және серіктестерін алдын алу бағдарламаларға қатыстыру –өйткені еркектер мен әйелдердің және клиенттердің мен СЖ арасында дәстүрлі-таралған қатынастардын басымдық жағдайларды және бағынушылықты санауымен ол өте маңызды.

Секс-бизнестің саласында ЖИТС эпидемияға қарсы ұзақ, тиімді қызметті қалыптастыруы жақсы дәлелденген тәсілді талап етеді, сол арқылы күдікті топтар өз денсаулығын бақылай алады.

СЖ арасында АИВ-инфекция алдын алуында келесі шаралар мен тәсілдер өз тиімділігін тапты:

1. Аутрич-жұмыс.

2. Сенім пункттер және жобаның «жедел желістері».

3. Ақпараттық, білім және коммуникациялық мәліметтер.

4. Тепе-теңдік оқу.

5. Медициналық қызмет көрсету, жыныс жол арқылы таралатын тесттілеу мен ем.

6. Инелік есірткелерді қабылдайтын секс-бизнестің жұмысшыларын қолдау.

7. АИВ-пен өмір сүретін СЖ қолдау.

8. СЖ клиенттерін және сутенерлерді алдын алу шараларға қатыстыру.

9. Құқықсақтау органдармен жұмыс істеу.

1. Аутрич-жұмыс. Тиімді аутрич-жұмыс секс-бизнеске қатысы жоқ адамдармен немесе өздерін СЖ ретінде санамайтын адамдармен және заңсыз мен қуғын жағдайларда жұмыс істейтін адамдармен сенімді құру және байланыстарды орнату. Осы жұмыстын шектелуінде клиникаға бармайтын немесе мүмкіндіктері жоқ адамдарға қызметтер, мәліметтер және ақпарат ұсынылады және әлеуметтік қызметтерге жмен заң кеңеске оларды бағыттаған кезде СЖ әлеуметтік оқшаулауы төмендейді.

Аутрич секс-бизнестің жұмысшыларымен қатынасты қолдауында негізгі (кейбір кезде жалғыз ғана) әдіс болып табылады. Атрич-қызметтерге алдын алу әдістерге оқуы, инелерді мен шприцтерді алмасуы, мүшеқаптарды мен негізгі медициналық тауарларды қамтамасыз етуі және психоәлеуметтік кеңес кіру мүмкін. Аутрич-жұмыс жұмыс жүргізу (оқыған персоналға және жол ақысын төлеу) шығымдармен; сенімді қатынастарды құру үшін керекті уақытымен; СЖ әкімшілік мен полиция жағынан қолдауды жұмылдыруымен; жергілікті секс-индустрияның өзгеріп жатқан динамикасының дамуын түсіну және оған тиімді әсер тигізуімен қоса әртүрлі мәселелермен байланысты.

1. Сенім пунктер. Сенім пунктер ол келесілерге орын үшін болып табылады:

• Білім қызметі, ЖЖБИ тақырып бойынша әңгімелермен қоса;

• Ақпаратты тарату және мүшеқаптарды тарау;

• Шприцтермен алмасу;

• Жеке және топтарға кеңес жүргізу;

• СЖ жұмысқа тиісті мәселелерді ашық талқылау, ол оқшаулау сезімді жоюға көмектеседі.

Осы пункттердің орналасуын және жұмыс уақытын таңдаған кезде СЖ уақытын және жұмыс орнын есептеу керек.

3. Ақпарат, оқу және коммуникациялар. АИВ таралу жолдарын және алдын алу шараларды түсінуге адамдарға үшін ақпарат қажет. Ақпарат беру және оқу ол тағы жұмыс орындағы қауіпсіздікті қамтамасыз етуге тиісті болу мүмкін (СЖ қалай клиенттермен, құқық қорғау органдардын өкілдерімен жанжалдын дамуын жою үшін және зорлық кезінде қалай өз-өзін ұстау керек екенін ақпарат беру). АИВ-инфекция алдын алу шектелуінде негізгі қызметтің түрі ол АИВ, ЖЖБИ және басқа медициналық, заң, әлеуметтік мәселелер бойынша ақпаратты, білімді және коммуниккациялық мәліметтерді тарау болып табылады. Осы мәліметтерде секс-бизнестегі халықтын әртүрлі топшаларды, жергілікті аймақ пен мәдениет үшін дәстүрлі сексуалдық тәртіптің түрлерін мен секс-бизнестің әртүрлі формаларды есептеу керек. Сондықтан, қажеттіліктерді бағалауға, ақпаратты мен оқу мәліметтерді жасауға СЖ қатыстыруы тиімді болды. Ақпаратты, білімді және коммуникацияларды ұсыну ол жүйелі аутрич-жұмыспен бір шеңбердің адамдар арқылы оқыту («Тепе-тең оқу»), сенім пункттерде шараларды жүргізу көмегімен жасалыну мүмкін.

4. Тепе-теңдік оқу. Тепе-теңдік оқу СЖ өз денсаулығын бақылауға әсер етеді, яғни медициналық білім алғаннан кейін медицинаға тиісті емес адамдардан тәуелсіз болу. Мысалы, кейбір қуаіпсіз секс туралы СЖ айту мүмкін. Егер кеңесті өз адамдардын ішінде адам жүргізсе, онда СЖ секс-бизнестан кетіп қалу мүмкін, өйткені олар өз-өзін бағалай бастайды.

5. Медициналық қызмет. СЖ ЖЖБИ алдын алуда мен күтімінде, ЕКТ, отбасыны жоспарлау бойынша кеңесте және басқа медициналық қызметтерде мұқтаж етеді. Күтімнің жақсы сапасына кіретін лайықты және тиімді ем, қажетті дәрілерге еркін қол жетілімділік науқастармен дәрігердің тағайындарын сақтауына және клиникаға қайтып келуіне әсер етеді. Секс-бизнестің жұмысшыларға көмек көрсетуін жақсарту үшін ЖЖБИ ем бойынша жұмыстын жаңа әдістері және медициналық персоналдын оқуы енгізіліп жатыр.

Секс-бизнестің жұмысшыларына тек қана ЖЖБИ және репродуктивті денсаулық жөнінде медициналық қызметтерді ұсынуымен шектелмеу керек тағы олардын денсаулығына және жалпы амандыққа көңіл бөлу керек.

6. Инелік есірткелерді қабылдайтын СЖ қолдауы. ИЕҚ-СЖ қолдауда мұқтаж етеді және АИВ инфицирлену жоғары қауіпқа ұшырады. Осы жағдайда ИЕҚ арасында АИВ-инфекцияның алдын алудын барлық қағидалары қолданылады.

7. АИВ-пен өмір сүретін адамдарды қолдау. АИВ-оң нәтижемен СЖ ем, күтім бойынша адекватты қызметтерге, анадан балаға АИВ таралуына қарсы алдын алу шаралары бойынша қызметтерге және қолдауға қажетті қол жетілімдік керек. Осы қызметтерге кіреді: эмоционалдық қолдау, ақша табудын басқа жолдар туралы кеңес беру, адам құықығын және заң құқығын қорғау, олардын отбасылардын болашақта күтімін жоспарлау, кім отбасыға немесе отанына қайтқысы келсе (егер олар басқа елден келетін болса) оларға әлеуметтік және қаржы көмек.

8. СЖ сутенерлерді және клиенттерді қатыстыру. Зерттеулер бойынша қорғаусыз секстің негізігі себебі ол клиенттердің мүшеқаптарды қолдамау тілегі болып табылады. СЖ айтуынша клиенттер мүшеқапсыз секске және секстің қауіпті түрімен айналысқанда, мысалы аналды секспен, ақшаны көп төлейді. Сонымен қатар, СЖ күнделікті өмірі клиенттер жағынан зорлық және тіл тігізіп қорлау мүмкін. Сондықтан, қорғаусыз сексті насихаттау үшін секс-қызметтерге қажеттіліктерін төмендету мақсатымен АИВ алдын алу бойынша тиімді шаралар клиенттерге, СЖ және бағытталу керек.

9. Құқық қорғау органдармен жұмыс істеу. СЖ және құқық қорғау органдардын арасында қатынастар қуғынымен, қаталгездігімен, қорлауымен, полиция жағынан жазалау шараларымен және СЖ жағынан қорқынышпен сипатталады. Осы жағдайға қарай жағымсыз қатынастарды және құқық қорғау органдардын жағымсыз іс-әрекеттерді жену үшін стратегиялар жасалынады.

Осы стратегияларға кіреді: алдын алу шаралардын жұмыс туралы білгендігін жоғарлату мақсатымен келесі тақырып бойынша: зиян төмендету, лайықты ұлттық пен халықаралық заң шығару және жергілікті құқық қорғау органдардын өкілдермен және ішкі іс министрлігімен қатынастарды орнату және қолдау тренингтерді және семинарларды жүргізуі.

2.3 Еркектер еркектермен секс қатынаста болғандардын арасында АИВ-инфекцияның алдын алуы. Ақпаратты блок (50 минут) («Еркектер еркектермен секс қатынаста болғандардын және трансгендерлі адамдардын арасында АИВ-инфекцияның алдын алуы және емі. Қоғамдықұ денсаулық сақтау жағынан нұсқамалар», ДДҰ, 2011 ж.).

Еркектер арасындағы секс әр мемлекетте бар. Әртүрлі себептер бойынша ол қоғамда стигматизацияға ұшырайды. Термин «еркектер басқа еркектермен секс қатынаста болғандар» (ЕЕС) адамдардын нақты тобын емес тек қана тәртіп жағдайын сипаттау үшін қолданылады. Осы термин ең ыңғайлы, өйткені осы АИВ контексте ең маңызды мәселе ол сексуалды бірдейлестіру емес тек қауіпті тәртіп болып табылады. Осы терминге тек қана гейлермен және бисексуалдармен өзін бірдейлестіретін еркектер ғана жатпайды, тағы басқа еркектермен секс қатынаста болған еркектер және өзін гетеросексуалдармен бірдейлестіретін еркектер жатады немесе олардын сексуалды бірдейлестіруі мәдениеттік бөлігі ретінде саналады. Еркетердің арасында секспен айналысу оқиғаларға түрмедегі қамау немесе әскери қызмет келтіру мүмкін, басқа жағдайларда олар онымен айналыспайды. Еркектер басқа еркектер қорғасусыз секспен айналықандар, әйелдермен де қорғаусыз секспен айналасу мүмкін, сонымен олар халықтын көп топтарға вирусты тараған үшін эпидемиологиялық түйін ретінде рөль атқарады. ЕЕС бағытталған АИВ таралу алдын алудын бағдарламалар өмірде маңызды орын алады. Сонымен қатар, осындай халық топ адамдарға жетілімді көңіл бөлмейді және ЕЕС стигматизацияға ұшырайды.

ЕЕС арасында АИВ-инфекция алдын алуында әртүрлі шаралар қолданылады: жеке адамдардын және топтардын қауіпті тәртіпті өзгертуіне қолдау (мысалы, мүшеқаптарды және любриканттарды тарату), қауіпсіз секс мәселелер бойынша ағарту жұмыстарды жүргізу және қоғамда ЕЕС стигматизацияны мен дискриминацияны төмендету үшін қоғамдық камапнияларды жүргізу.

1. АИВ-инфицирлену қауіпін төмендету туралы ақпарат беру және оқыту, қауіпсіз сексті және лайықты дағдыларды насихаттау, серіктестердің саның төмендеу, мүшеқаптарды қолдану туралы кампаниялар жүргізу.

2. Жоғары сапалы мүшеқаптарды және любриканттарды жалпы мен мақсатты түрінде тарату, оларды әрқашан қамтамасыздандыру.

3. ЕЕС үшін қол жетілімдігін және қолайлы қызметтерді қамтамасыз ету бойынша медициналық мекемелердің жұмысын ұйымдастыру.

4. ЕЕС белгілі топтарға бағытталған бағдарламалар, мысалы, заң өкілдері, тұтқындар, секс-бизнесте жұмыс істеп жүрген ер адамдар.

5. ЕЕС жөнінде стигма және дискриминацияны төмендету бойынша кампаниялар.

1. Ақпарат беру және оқу. Осы алдын алудын бағыты келесі компоненттерден тұрады:

• ЕЕС үшін жынысты денсаулығын қорғау мәлелелер бойынша оқу құралдарды жасау;

• ЕЕС арасында өзара оқу және өз ерігімен немесе кәсіби әлеуметтік пен медициналық қызметкерлермен орында бағдарламалар бойынша көмек көрсету, ЕЕС әйел-серіктестердің арасында ағарту және әлеуметтік жұмысты жүргізу;

• ЕЕС жөнінде білімсіздікті мен қате түсінікті жою үшін медициналық қызметкерлерге мен венерологиялық клиникалардын қызметкерлеріне ағарту жұмытарын жүргізу;

• Әлеуметтік қызметтерді ұсынатын мекемелерге, үкіметті емес ұйымдарға, қоғамдастық деңгейде жеке топтарға, діни ұйымдарға үшін семинарларды және оқу сабақтарды жүргізу.

2. Жоғары сапалы мүшеқаптарды және любриканттарды тарату. Еркектер арасындағы секс жиі түрде аналды болады, қорғау шаралар қолданбағанда «қабылдайтын» серіктеске АИВ таралу қауіпі жоғары, ал «енгізуші» серіктеске қауіп мөлшерлі болады. Әлем бойынша барлық АИВ-инфекция таралу оқиғалардын ішінде 5 – 10% еркектердің арасындағы секс жатады. Сондықтан, ЕЕС үшін бағдарламаларда арнайы (ерекше мықты) мүшеқаптар және су негізінде майлар таратылады. Осы оқиғада максималды қамту үшін аутрич-жұмыс әдістерін қолдануға ұсынылады және ЕЕС арасында өз ерігімен адамдарды жинауға талпыну керек.

3. Медициналық қызметтерге ЕЕС қол жетілімдігін ұйымдастыру:

• ЖЖБИ зерттеу және емдеу;

• АИВ-ке ерікті кеңес жүргізу мен тесттілеу;

• АИВ-пен өөөмір сүретін ЕЕС үшін емге, күтімге және қолдауға қол жетілімдігі.

Егер ЕЕС ИЕҚ болса, онда ол ИЕҚ арасында барлық АИВ алдын алуына және есірткіден тәуелді ем бағдарламаларға қол жетілімдігі болу керек.

2.4 Талқылауға арналған сұрақ (25 минут)

Кіші топтарда жұмыс.

АИВ-оң нәтижемен ЕЕС қолдау үшін қандай шаралар (бағдарламалар) немесе іс-әрекеттер қажет?