2 Сабақ

Денсаулық түсінігінің анықтауы. Денсаулықтың қалыптары

2.1 Талқылауға арналған сұрақтар (15 минут)

Сабақты бастамай ең алдымен ойланыңызшы қалай сіз денсаулық түсінігін анықтаушедіңіз? Жұпта жұмыс істеңіз, өз көз қарасын талқыланыз, халық денсаулығын нығайту үшін кім жауапты болады: осы рольде тек қана адам ба әлде мемлекет жауапты болу керек пе? Егер иә, онда осы процесске қашан мемлекет тиісті болу керек?

2.2 Денсаулық, түсініктер. Ақпаратты блок (75 минут)

Сезім сияқты жақсы денсаулық – ол әлеуметтік мен экономикалық дамуына арналған маңызды ресурс. Адамдар тек қана ұзақ өмір сүруімен емес олар тағы ұзақ денсаулықты сақтайды сонда ғана адам әлеуетін ең жоғары деңгейге даму жетуін білдіреді.

Денсаулық – адам үшін ең мақызды құндылық, құнды өмір сүру үшін қажетті алғышарт, материалды және рухани мұқтаждарды қанағаттандыру үшін, еңбекте, әлеуметтік өмірде, экономикалық, ғылыми, мәдениетті және басқа қызметтің түрлерінде қатысуы.

Денсаулық туралы көп әртүрлі көз қарастар мен түсініктеменің анықтамалар бар. Халық денсаулығының стратегиялар, нығайту әдістер мен қолдау түсініктемелері анықтау тәсілідеріне қарағанына ерекшеленеді, сонымен қатар медицина қызметтерде денсаулық туралы өздерінің нақты түсінігі болу қажет және олардың пікірлері әріптестердің мен науқастың пікірлерінен қаншалықта ерекшеленуі мүмкін.

Денсаулықты екі түрлі тәсілімен анықтауға болады: 1946 жылда ДДҰ қабылдаған анықтау сәйкесімен абсолюттік маңызында және қоғамдық-мәдиниетті қалыптарда қолданады.

ДДҰ қабылдаған денсаулықтың анықтамасы: «Денсаулық тек қана аурулардың мен дене ақаулары ғана емес ол тағы дене, рухани мен әлеуметтік қамының жағдайы» – жиі идеалогиялық ретінде сынайды. Бірақ ол дегенімен денсаулыққа жағымды анықтауын береді және тұратын мен жұмыс істейтін индивидуумдағы ортамен байланыс құрады.

Қазіргі кезде дефиниция анықтауынан мен негізгі категориялардан бастап маңызды түсініктемелерге мен денсаулық сақтау қалыптарына дейін көп пікірлер мен түсініктемелер бар. Сонымен қатар «денсаулық» анықтамасы әртүрлі авторламен әртүрлі түсіндіріледі.

Адамның денсаулығына, биологиялық мен әлеуметтік әсер ететін факторларды медицина қызметкерлерге мен зерттеушілерге қадағалаулар мен эксперименттер арқасында баяғдан бері бөліп тастауына рұқсат етті. Тағы психологиялық факторлар қарастырылады – биологиялық мен әлеуметтік факторлар әрекетінің қорытындысы ретінде. Денсаулық анықтауында жалпыға бірдей келісімге жету қиын өйткені дені сау болу мағына ол адам тұратын әлеуметтік-мәдиниетті контекстке қарай ерекше болып саналады.

Мысалы, мүгедектікке қарай пікірлерде өте кең ажыратылады, жақында өткен заманда көп мемлекеттердің арасында мүшенің кемшіліктермен туылған балаларды әлеуметтен оқшауланған арнайы мекемелерде ұстаған, оларға қалыпты өмір сүруіне үмітін, оқуға немесе жұмыс істеуге мүмкідігін берген жоқ. Мүгедек қорытындысында оларға қоғамда өмір сүре алмайды және қоғам дамуына өз салымды сала алмайды деп ойлаған. Бақытына орай бұл көз қарасы мүшенің кемшіліктермен адамдарға өзгерген ұсыныстармен қарау бойынша – қоғамдық өмірге ихактивті ертуімен, қызметтің негізгі түрлеріне, Паралимпик ойындар сияқты халықаралық шараларға қатысуымен өзгерді. Жағымсыз жағынан жағымды жағына қарай акцент өзгеріп бара жатыр. ДДҰ Европа аймақтарында 879 миллион тұрғындардың денсаулық жағдайы жақсарғанына қарамастан аймақтағы 52 мемлекет – мүшелермен және мемлекеттің ішінде әртүрлі топтардың арасында үлкейген.

Тәжірибелік мысал: «Шексіз әлем» Әрқайсына МЕҰ денсаулық пен өмір, Шотландияда негізделген және мүгедек пен мүшенің кемшіліктері әсер еткен адамдардың өмір сапасын жоғарлау үшін қызмет етеді. Ол Эдинбургте Гарвальд Орталығымен бірге білімі төмен деңгейде адамдарға үшін 2012 ж. « Шексіз әлем» атындағы сүрет бойынша семинардың сериялар ұйымдастырылған. Гарвальд Орталығы білімі төменгі деңгейдегі ересек адамдарға арналған кәсіптік мүмкіндерін мен күндізгі күтуді береді. Орталық жұмысының негізгі қағидасы ол мүгедектіктің түріне немесе әлемдегі кездесетін қиындықтарына қарамастан басқа адамды сыйлау. Орталықтың жұмысы кәсіпке әлеуетің және әр адамның өзін-өзі тану дамуына бағытталған. Семинарлар аптасына бір рет түстен кейін алты апта бойы және сүрет өнері бойынша сабақтар мен мұражайға баруымен жүргізілді. Сүрет арқылы семинардың қатысушылары өз пікірлерін денсаулықпен өмірге өздігінше білдірді және бір талай ғажайып сүреттерді жасада, олар Эдинбургте Гарвальд Орталығында әрқашан семинарда шығарылып көрсетіледі.

Оңтүстік пен Батыс арасында денсаулық жағдайында үзіліс болғанымен көп мемлекеттерде әртүрлі әлеуметті-экономикалық топтармен арасында денсаулық жағдайлардың айырмашылықтары көбейіп.

Постсоветті мемлекеттерде өтпелі кезең халықтың діліне мен оның құндыққа бағдарлануларды және дүниеге қөзрастардың бағдарларына маңызды өзгерістерді енгізді. Барлық құндылықтардан ішінде адам өзіне ең тағдыршешімдісін тандайды.

2.3 Талқылауға арналған сұрақтар (25 минут)

Адам денсаулығы үшін не істеу керек? Дені сау адам қалай көрнеді? Жақсы денсаулықтың жағдайына қандай факторлар әсер етеді? Нашар денсаулықтың жағдайына қандай факторлар әсер етеді? Қандай факторлар әлеуметті, ал қандай биологиялық деп саналады? Әртүрлі әлеуметтік топтарда денсаулық жағдайының айырмашылықтары бар ма? Бар болса, ол қандай айырмашылықтар және олардың пайда болған себептері? Нашар денсаулықтың жағдайында әлеуметтік пен биологиялық себептердің арасында қандай айырмашылықтыр, егер болса?

Кіші топтарда пікірсайыс ретінде өткізіндер, әр сұрақтың талқылауына 10 минуттан аспай ұсыныныздар.

2.4 Денсаулық нығайтуының модельдері. Ақпаратты блок (50 минут)

Сұрақты терең түсіну үшін Дженни Найдоо мен Джейн Уиллс (2009 жыл), кітаптағы 5 тарауын, Юлс мен Симнетт (2003 г.), жұмыстағы 3 тарауын оқуға ұсыныс жасаймыз.

Халық денсаулығын нығайту үшін үш қалып бар: биомедициналық, тәртіптік мен әлеуметті-экологиялық. Әрқайсы денсаулық табиғаты мен денсаулық қиындытар шешуінің үздік тәсілдемелер туралы нақты пікірлерде негізделген. Биомедициналық модель негізі ол медицина ғылымы. Осы қалыппен сәйкес денсаулық жоқтық қағидамен анықталады: ауру жоқтығы, мүгедектікпен ауытқышылықтын жоқтығы. Жауапкершілік тәжірибелік дәрігерге жатады; тәжірибелік дәрігер себебін анықтайды, ал науқас ем сызбасын сақтау керек. Денсаулықты нығайтуна үшін келесі тәсілдемелер жинақталынған: кеңес пен беру ақпаратты және дәрілерді белгілеу. Нашар денсаулықтың алдын-алуында биомедициналық модельдің ішінде орталық орында скрининг зерттеу тұр. Тәртіп моделіне сәйкес денсаулық өмір сүру тандаудың өнімі болып қарастырылады: біз не жейміз және ешеміз, қандай мөлшеде, темекі шегеміз бе, есірткілерді қабылдаймыз ба, қаншалықты дене шынықтыруымен айналысамыз. Маңызы бойынша индивидуум өз денсаулығына немесе денсаулықтын жоқтығына өзі жауапты. Сондықтан, ол өз өмір сүруің өзгертіп, денсаулығын жақсартқан үшін оны көтермелеу керек.

Денсаулықты нығайтуының қалыптары: • биомедициналық модель түбінде медицина ғылымына кіреді. Медициналық қызметкер маман ретінде науқастан нұсқауларды орындауын күтеді; • тәртіптік: теорея ретінде білімде мен психологияда негізделген, өмір сүруінде мен тәртіпті өзгертуінде акцент жасайды. Медициналық қызметкер ақылшы ретінде: инвидуум өз денсаулығына өзі жауапты; • әлеуметтік-экологиялық: қоршаған орта мен денсаулықтың арасында байланыстар мен қоғам мінез туралы социология теориясында негізделген. Денсаулыққа біртұтас тәсілдеме: денсаулық нығайт қиындықтарын шешу мақсатында қоғамдар мен инвидуумдар медицна қызметкерлермен бірлесіп жұмыс істейді. Әрқайсы денсаулық үшін өзі жауапты.

Білім беретін бастамалар мен әлеуметтік маркетинг тәртіп денсаулық қалыпының негізгі тәсілдемелер болып саналады. Келесі қалыпта тәжірибелік дәрігердің мақсаты өз тәртібін өзгерту бойынша денсаулықты жақсарту үшін науқастарды қолдау. Осы мақсат зерттеу бойынша науқастар үшін кеңестерді, ақпараттарды мен мүмкіндіктерді беру және өз құндылықтарды мен қауіпті тәртіпке байланыстарды өзгерту. Осы жерде қорытынды мақсаты болып саналатын ол әрекеттердің қолайлы түрі бойынша денсаулығын жақсартуына бағытталған адамдардың ойланылған тандауына мүмкіндіктерін беру. Әлеуметті маркетинг БАҚ кампаниялармен қоса денсаулық мәселесі бойынша халықты ағарту үшін әдетте қолданылады. Үкіметті органдар мен денсаулық сақтау мекемелер жиі денсаулық мәселелер бойынша – темекі шегумен бастап отбасыдағы зорлықпен аяқтап жарнамалық мен теледидарлық кампанияларды жүргізеді.

2.5 Талқылауға арналған сұрақтар (25 минут)

Қолданылатын екі қалыпта және олардың тәсілдемелерде қандай қиындықтарды көріп тұрсыз? Адамға өз тұрмысты өзгертуіне не кедергі жасау мүмкін?