I және II түрінің биполярлы бұзылыс

DSM-IV жіктеу қос полярлық бұзылыстын I және II түрлерін бөліп шығарады. Қос полярлық I түрінде науқаста манияның эпизодтары байқалады, бірақ гипоманияның, мәңгітудің және аралас эпизодтар байқалу мүмкін.

ПБЗ қабылдаудын және қос полярлық бұзылыстардын арасында себепті байланысты орнатуға қиын, бірақ қос полярлық науқастардын популяциясында кейбір адамдарда ПБЗ қабылдауға жоғары күдіктілігі байқалады, екі бұзылыста жалпы маңызды фактор бар, ал ПБЗ қабылдауы маниакальды және торығу эпизодтарға үшін бастапқы фактор ретінде болу мүмкін (Ontwikkelcentrum Kwaliteit en Innovatie van Zorg, 2003 ж.).

Қос полярлық бұзылыстарда спирт ішімдік тәуелділіктің және оның жағымсыз әсерлердің даму мүмкіндігі жоғары болады (Schmidt e.a., 2006 г.). Кокаин қабылдауы бірнеше рет қос полярлық бұзылыстармен байланысқан. АҚШ жүргізілген бірнеше зерттеулерде наркологиялық көмек алуға келген адамдардан коморбидты қос полярлық бұзылысы 20% кокаин қабылдайтын адамдарда байқалған (Gold, 1997 ж.).

Емінің мақсаты – редукция және қос полярлық бұзылыстын жедел симптомдардын толық жоюі және ПБЗ қабылдаудын рецидивтардын алдын алуы.

Әлеуметті терапиялық интервенцияларға бөлімшедегі (күндізгі стационармен қоса) терапиялық ортаны сақтауынан басқа отбасыдағы мүшелерді, жұмыстағы жақын айналуын, науқастын әлеуметтік жүйені терапия үрдісіне қатыстыруы және науқасты үйде қолдауымен және оны еңбек қызметіне қайта оралуымен байланысқан, осында наркоқызмет нақты оқиғаларда делдал рөлін атқарады.

Торығу және тәуелділік. Торығу кең таралған және ол тағы ПБЗ қабылдамайтын адамдарда кездеседі. Егер торығуның таралуын тәуелділікпен қоса алсақ, онда Нидерланд зерттеулердің мәліметтер бойынша Нидерланд жалпы халықтын арасында психикалық денсаулықтын және аурулардын жағдайларда NEMESIS (Nederlands Mental Health Survey and Incidence Study) 43% ер адамдар және 15% әйел адамдар өмір бойы ПБЗ қабылдауымен байланысқан көңіл бұзылуымен кездескен (Vollebergh, 2003 ж.). Әйелдер көңіл бұзылуымен жиі кездеседі, бірақ ер адамдардын арасында ПБЗ қабылдауымен байланысқан жалғаспалы бұзылыстар болуына мүмкіндігі көп. Miller және Tonigan (1996 ж.) өз зерттеуде наркологиялық қызметінде 6000 науқастын мәліметінде 44% зерттеу кезінде немесе одан бұрын торығу бұзылыстармен ауырды.

Коморбидты торығу еміне бағытталған психиатриялық кеңестермен және тәжірибемен ПБЗ қабылдауын төмендету мақсатымен наркологиялық интервенциялардын тығыз әрекеттесуі ұсынылған (Smeerdijk & Kuiper, 2008 ж.; Schmidt e.a., 2006 ж.).

Назардын мен гипербелсенділіктің тапшалық синдромы (НГТС) және тәуелділік

НГТС диагнозды жиі тәуелділікпен адамдарға қойылады. Осы адам категорияда адекватты ем жүргізу үшін оларда осы бұзылысты анықтауға маңыз. Осы диагнозды қоюға қиын, өйткені оны көбінесе кеш қояды. Оның басқа себебі – НГТС симптомдар көбінесе басқа бұзылыстын симптомдарға ұқсайды, мысалы, торығуға немесе шекаралық жеке тұлғаның бұзылысқа. Сонымен қатар, егер ПБЗ қабылдаса осы симптомдар көрінбеу мүмкін. DSM-IV жіктеуге сәйкес НГТС симптомдары гипербелсенділік, назар тапшылығы, ырықсыздық, шырық бұзушылық, эмоциональды тұрақсыздық болып табылады, осы симптомдар балалық шақтан басталады және созылмалы түрде өтеді.

Қорқынышты бұзылыстар және тәуелділік

ХАЖ-10 және DSM-IV аурулардын үлкен спектрі жатады. DSM-IV олар келесі түрде бөлінеді:

• жедел мәңгіту бұзылыс;

• агорафобия (үрейлі бұзылыстын тарихсыз);

• соматикалық аурумен байланысты қорқынышты бұзылыс;

• жайылмалы қорқыныш бұзылысы;

• обсессивті-компульсивті бұзылыс;

• үрейлі бұзылыс (агорафобиямен және агорафобиясыз);

• посттравматикуалық мәңгіту бұзылысы (ПТМБ);

• өзгешелік фобиялар;

• әлеуметтік фобия;

• спирт ішімдікпен немесе есіркімен байланысқан мәңгіту бұзылысы;

• белгісіз мәңгіту бұзылыс (қалған топтар).

Үйрелі бұзылыс, жайылмалы қорқыныш бұзылыс және фобиялардын тобы ең жиі таралған болып табылады.

Тәуелділік, шизофрения және басқа психоздар. ПБЗ қабылдауымен байланысқан психотикалық бұзылыстар ол сирек кездесетін жағдай, бірақ сапалы статистиканы осы жайлы алуға өте қиын. Бар бағалау бойынша ауыр және ұзақ шизофрения сияқты психикалық бұзылыстармен адамдардын жартысы спирт ішімдіктерді немесе есірткіні қабылдайды. Көбінесе ол спирт ішімдік және сора қабылдау туралы айтылған.

Есірткілер, психофармакотерапиялық препараттар және антипсихотиктар мидын бір бөлімдерге әсер етеді. Сондықтан, есірткілерді және дәрілерді таңдау өте қиын болып саналады.

Психотикалық бұзылысты ПБЗ зиян келтіре қабылдауымен емінің алдында теорияның пікіріне сәйкес барлық «жақтаушы жағдайларды» және «қарсылық жағдайларды» шешу керек. ПБЗ қабылдаудын тоқтатуы психикалық себептерге жалпы жағымды әсер етеді (Ven der Stel, 2005 г.).

Жеке тұлғаның бұзылыстары және тәуелділік. Жеке тұлға бұзылыстардын және тәуелдіктің арасында күрделі байланыс бар. Мысалы, олардын симптомдары жиі бір-біріне ұқсайды.

Қалай жеке тұлға бұзылыстар және есірткі тәуелділік бір-біріне келу мүмкін екенін бірнеше теориялар бар.

1. Тәуелділікті қалыптастыру үшін белгілі тұлға күдікті болу мүмкін. Тәелді тұлғаның ерекше түрі әлі анықталған жоқ, бірақ ырықсыздық және экстравертті темперамент тұлғаның есірткі тәуелділігіне жоғары сезімталдығымен әсер ету мүмкін.

2. Есірткі заттектерді қабылдауы тұлға бұзылыстын даму механизімін «бастауына» мүмкіндік береді: есірткі заттектердің әсері өз бетімен қылықтарды өзгертеді, сондай әсер тәуелдікте де бар. Жеке тұлға егер ұрлауға үйренсу, онда ол әдетке айналу мүмкін, есірткі керек болмаса да сонда да ұрлай береді.

3. Екі бұзылыс жалпы фактордын негізінде пайда болу мүмкін. Антиәлеуметтік және тұлғаның шектес бұзылысы есірткі тәуелділікпен бірге жүреді, екі бұзылыстарда диагноздын маңызды бөлігі есірткі қабылдауы болып табылады. Мына жерде, тұқым қуалайтын факторлардын әрекеттесу және ортаның әсері туралы айтылған.

4.3 Тәуелд і тәртіп. Тәуелді тәртіп дегеніміз не? Ақпаратты блок (50 минут)

«Психиатриядағы және наркологиядағы коморбидность» кітаптан алынған. Авторлар: Арди Хюлсхоф (редактор), Крис Лот, Элс Норландер, Элке Силвестер, Майке ван Гох және Лике Кнапен.

«Егер тұлға бұзылыстармен науқастардын тәртібі есірткі тәуелділігімен науқастардын тәртібімен ұқсас болса, онда осы тәуелді тәртіп не ұсынатынды қарастырайық».

Тәуелді тәртіп келесі дерекпен шарттасылған: ауыр тәуелділігімен инвидуумның қажеттіліктері тәуелділіксіз индивидууммен салыстырғанда айрықша. Нәтижеде есірткі қабылдауы өмірдің мақсаты болып саналады, ол қоғамда жұмыс істеуінен, жайлылықтан, денсаулықтан немесе басқа адамдармен қарым-қатынастардан өте маңызды болады. Тәуелділік мидағы құштарлық орталығын түгел басып алады. Тек есірткі қабылдауы жан жарасымын бүлдіру мүмкін; басқа қоздырғыштар сол жағдайға келтіре алмайды немесе аз мөлшерде келтіреді. Тұлғаның есірткі тәуелділігінен қажеттіліктері оның айналасынан айырылады және мағызды зардаптар бар. Есірткіні таба алмай жүрген тәуелді индивидуум өте қатты оны тілейді, сахарадағы су тілеп жүрген жолаушы сияқты.

Егер өнерді жақсы көретін адамның қарыны аш болса, онда ол мұражайға бармайды; егер оның үстелінде нан тұрса ол қызығушылықпен мұражайға барады. Егер тәуелді индивидуум есірткіні таба алмаса ол басқарусыз болып табылады, өйткені ол есірткіні алу үшін барлық істерді жасайды. Бірақ ол қанағаттандырылды ма, ол белгісіз? Ол туралы көп айтуға және бәсекелесуге болады. Сондықтан есірткі тәуелділігімен адамдар болжап болмайды. Маскүнем-ата-аналардын балаларынан сұраныз: ана мейірімді және ашық болатын, бір кезде басқыншылықты және басқарусыз болып кетті. Есірткі қабылдайтын ата-аналардын балаларынан сұраныз: егер балада героин жеткілікті болса, онда ол мейірімді және көпшіл болып өз анасы үшін барлығын істейтін. Бірақ егер героин болмаса, онда олар сор болатын!

Ван Эпен (2002 ж.) тәуелді тәртіптің бірнеше симптомдарын атайды: өтірік, басқа адамдарды алдап ұстау, жауапкершілікті мойындамау, және есірткі қабылдаушыларда қылмыс іс тараған. Егер есірткі қабылдаушыға өміріне зиян болса, ол сонда да есірткіні қабылдап жүреді. Осындай тәртіп есірткі заттектерден тәуелді болы саналмайды: героин қабылдайтын және мүшеқаптарды қолданбайтын жезөкше, шылым шегуді жалғастыратын эмфиземаның жеңіл түрімен науқас өз өмірлерді бағаламай, өз әдеттерін өмірден жоғары санайды. Олардын жағдайлары әртүрлі, шылым шегетін адамға, темекіні сатып алу үшін басқа адамдар керек емес және басқа адамдармен қатынастар бұзылмайды. Спирт ішімдікке тәуелді адам спирт ішімдігін өзі сатып алады, бірақ еңбек қабілетіне ол зиян келтіру мүмкін және айналада жүретін адамдар оны спирт ішімдікті қабылдаудан сақтауға күреседі. Нәтижесінде маскүнем өзіне спирт ішімдігін сатып алу үшін неше түрлі істерді істеу мүмкін. Басқа адамдарды ол спирт ішімдікті қабылдаудын арасында болған кедергі ретінде санайды. Басқа адамдардын эмоционалды қажеттіліктер оған керек емес – ол осы түрімен тұлғаның антиәлеуметтік бұзылыстын симптомдарын көрсетеді. Осы оқиға есірткі қабылдаушыларда өте шиеленіс түрінде өтеді, өйткені апиын және кокаин қабылдаушылар, есірткілердің қымбат баға болғанымен, оларды әлеуметтік қол жетілімді түрімен сатып ала алмайды. Сол кесірінен антиәлеуметтік тәртіптің көрсетілімдер көріне бастайды: ұрлық, қарыздар және т.б. есірткі қабылдаушы есірткіні көп қабылдауға және юстиция органдардын өкілдермен аз кездесуге тырысады. Сондай жағдайға келтіру үшін ол ақшаны, тұрып жатқан үйді және есірткіні араласады. Есірткі қабылдаушы ешқашан шындықты айтпайды: ол аз қиындығымен көп мөлшерде есірткіні алғысы келеді.

Есірткі тәуелділігімен адам өз жауапты ата-аналардын, серіктестердің және мейірбикелердің мойына іледі. Сосын ол жергілікті және ұлттық саясаттын мойына іледі. Осы жағдай «Тек қана егер...» деп атайық. Осындай мысалдарды көп келтіруге болады. Әр медициналық қызметке таныс: «егер мен науқасқа жұмысты (немесе үйді немесе клиниканы немесе жәрдемақыны) табай алсам, онда барлығы жақсы болатын еді». Үлкен күштерді салғанымен , науқас бәрі-бір барлығын бұзады, өйткені жұмысқа, үйге немесе клиникаға қарағанда оған героин маңызды болып табылады.

Науқасты осындай тәртіпте қиын кіналауға, өйткені тәуелділік маңызды бөлім болып саналады. Әлем туралы өтірік ұсыныстар болғанымен шизофрениямен ауратын адамды қиын кіналауға, сол сияқтыалдып жүрген қылықтармен есірткі тәуелділігімен науқасты біз кінала алмаймыз.

Әр тәуелді науқаста өз трагедиясы бар: спирт ішімдігі үшін барлығына барған безек қағуымен маскүнем спирт ішімдіксіз өмір сүре алмайды; есірткі үшін барлығын істеген есірткі қабылдаушы жаңа өмір бастайын десе, оған ешкім көмектеспейді; ем алған тәуелді адам қалыпты өмірді бастағысы келсе, ол ешкімге керек емес екенінді көреді; немесе ұзақ жыл бойы антиәлеуметтік тәртіппен үдемелі аурулармен және торығумен кәрі созылмалы тәуелділікпен есірткі қабылдаушы далада өмір сүре алмайды.

Өз тәуелді тәртіпті өзгертуге бола ма? Бірақ есірткі тәуелділігімен науқастар ем алғаннан кейін дұрыс өмір сүре алады деп айту мүмкін. Күнделікті тәжірибеде күдіктер болмайды:, егер осы оқиғаға дұрыс назар аударылса, онда оны женуге болады. Медициналық қызметкерлер есірткі тәуелділігімен науқастарды түсіну керек және оларға сәйкес көңіл аудару керек.

Тәуелді тәртіпті басқаратын тәртіпте тағы екі фактор бар: қай жастан науқас есірткіні қабылдауды бастады және сол кезде үйренген әлеуметтік дағдылар. Эмоционалды және әлеуметтік даму тәуелділікті бекітеді. Тәуелді адамда жаңа нәрсені оқуға қажеттілігі жоқ, ол тек қана қалай есірткіні немесе спирт ішімдікті табуға болатынды ойлайды. Егер жасөспірім кезінде тәуелділік болса, онда даму осы деңгейде қалады. Онбес жастағы және он алты жастағы жасөспірімдер үлкен адамдар ретінде сана алмайды; олар жеті жастан кейін ересек адамдар ретінде саналады. Жас тәуелді адамдар осы жаста үйрене бастайды: өз-өзінді қалай түсінуге болатынды, басқалармен қалай қатынастарды құрастыруға болатынды, әлеуметтік құрылымдар қалай құрастырылған және жауапкершілік пен тағы басқа туралы түсіне бастайды. 40 жастағы және одан үлкен ересек адамдар өмірге жасөспірім ретінде қарайды, олар өз эгоцентризмді көрсетеді және тек қана өз қажеттііктерді қанағаттандырады. Ол мінездің белгісі болу мүмкін және ол білмегендігінде мен түсінбегендігінде негізделеді. Егер осындай адамдар дұрыс адам ретінде қоғамда жұмыс істегісі келсе, онда оларға қосымша қолдау және ақпарат қажет болады. Осы мәселе спирт ішімдікпен адамдарға аса маңызды емес, өйткені олар кеш тәуелді болады. Тәуелді болмай тұрып спирт ішімдік тәуелдігімен адамдардын көбісінде отбасы, білім, жұмыс болды. Сондықтан олар жақсы біледі қалай қалыпты өмір орналасқан. Олар жұмыс істей алмайды, бірақ қалай істеуге керек екенін олар біледі.

Екінші фактор науқастын тәжірибемен байланысқан, оны ол тәуелділік кезінде алды. Осы тәжірибе болашақ тәртіп үшін белгілі болу мүмкін. Спирт ішімдік тәуелділігімен алам көмекке келугенше он жыл өту мүмкін. Осы уақытта ол барлығын және барлық адамдарды жұмсады, аяғында одан барлықтары көмектеспей кетті. Спирт ішімдік тәуелділікпен адамдардын көбісі өз-өзіні тастаған адам ретінде санайды және олар жақында жүрген адамдарға ашуланып жүреді. Егер осы шиеленістерге назар аудармасақ, емінің жағымды әсері болмау мүмкін.

Есірткі тәуелділікпен науқас спирт ішімдік тәуелділігімен науқасқа қарағанда ұзақ уақыт қабылдамай бірінші көмек алуға тез келеді. Бірақ осындай науқасқа ем көп уақыт жүргізіледі және ол жағымды нәтижелерге жете алмайды. Осы уақытқа дейін ол қосалқы мәдениетте «әр қайсы өз үшін» ұранымен өмір сүрген. Ол бірнеше рет антиәлеуметтік тәртіпті көрсеткен, сонымен қатар оны да қолданды, ұрды және тастап кетіп жүрді. Мүмкін ол өз қырық жасында 25 жыл антиәлеуметтік қосалқы мәдениетте және бірінші 15 жыл қалыпты ортада өмір сүрген шығар. Тек осы дерек қана өмірге және ортаға назарын қалыптастырады. Ем алған кейбір науқастар үлкен қиындықтармен кездеседі – өмірге параноидті көз қарасымен қарай береді.

Есірткі тәуелділік науқастармен жұмыс істеу қиын. Науқаста емге және наркологиялық көмекке өз көз қарасы бар екенін түсінуге қиын. Қазіргі кезде тәуелділік ол торығу сияқты психиатриялық ауру деп айта береді, тәуелділікте өз ремиссиялар және рецидивтар болады. Эпидемиологиялық және фармакологиялық жағынан қарағанда ол дұрыс, бірақ ол күнделікті тәртіп болғанымен олай айта алмаймыз. Ешкім қатты торығу жағдайға келгісі келмейді, ешкім медициналық қызметтерді жұмсағысы келмейді және қайта торығу жағдайға оралуға келмейді. Есірткі тәуелдігімен адамнан басқа. Егер медициналық қызметкер науқас есірткіні қабылдамауға тырысса, науқас өз бетімен барлық жағдайын қабылдауға үшін жасап тұрады. Олар бір-бірін көбінесе түсінбейді.

Бірақ есірткі тәуелдігімен жұмыс істеу үмітсіз деп айта алмаймыз. Алдап жүрген қылықтармен есірткі тәуелдігімен науқасты елестеушіліктерді көретін шизофрениямен ауратын науқасты кіналауға болмайды. Ол осы себептің ажыратай алматын бөлігі ретінде саналады және медициналық қызметкерлер оған кәсіби жағынан келу керек. Науқасты қинамау керек, ол бір кезде сіз оның мазасын алмау үшін сізбен және ұсынылған жоспармен келіседі, бірақ ол жағымды нәтижелерге келтірмейді. Алдап тұрған науқастын қылықтарын көңіл бөлмеу керек, тек оның нақты іс-әрекеттерге назар аудару керек.

Өз ойында жағымды жоспарларды құрмау керек, тек қана науқастын қажеттіліктерге назар аудару керек. Сонымен қатар, медициналық қызметкер тек науқастын тек қана бір тілегін ұмытпау керек – ол есірткілерді қабылдауын жалғастырады. Соған қарай емді қарастыру керек. Есірткі тәуелділікпен науқастар уақыт өткеннен соң өз-өзінді қиын ұстайды, өйткені оларда тәуелділік психикалық бұзылыспен байланысқан. ол ғылыми зерттеулермен дәлелденген. Бірақ бір немесе бес жылдан кейін жағдай жақсаралмайды, оны жақсарту үшін он бес-жиырма жыл керек болу мүмкін. Басқа сөзбен айтқанда есірткі тәуелділікпен науқастарды емдеген кезде ұзақ уақыт кетеді.

Тәжірибеден алынған оқиға: ізгі ниетпен сәтсіздікке ұшырған. Метадон бағдарлама шектеуінде әйел адам-науқастарды тігін машінемен тігуге үйретті. Метадонды таратқан кезде олар энтузиазммен қабылдады, олар өзіне, балалар және отбасы үшін сәнді киім тіккісі келді. Оларды үйрету күнді белгіледі. Бірақ белгіленген күнде сол әйелдерден ешкім келген жоқ. Бақытқа орай қымбат тігін машінелер сатып алынған жоқ.

Науқас уақыт сайын және өз мақсаттарға қарай кәсіпқорды алдау мүмкін екенін білу қажет. Егер медициналық қызметкер есірткі тәуелділікпен науқастын алдамшы қылықтарына түспесе, онда ол кәсіптік дағдыларды жойды. Жақсы ниетпен адамдар есірткі тәуелділікпен адамдарға жан ашиды. Ол негізі солай болу керек және оған жақсы көңілмен қарау керек. Ваянт жеке тұлға бұзылыстармен науқастарға қатынастарды көрсетті: өнердің мәні ол түсінуің, көңіл білдіруін, күтімді көрсете білу, бірақ өз мойына жауапты алмау керек. Соңғы жылдарда есірткі тәуелдігімен адамдардын жауабын өз мойына ілетін болды, ол әдетке оралып кетті. Ол қоғам тәртіпті бұзылуымен байланысқан болатын, кейін ол медициналық қызметтерге ауысты.

Осындай саясат қоғамнан тәуелді адамды еркінсіз жоюға және еріксіз емге келтірді. Қоғамдық тәртіп бұзылуымен байланысқан мәселеге осы тәсіл жемісті болды: кім қоғамнан оқшауланды, сол қоғамдық тәртіпті бұзбайды. Осындай тәсіл есірткі тәуелдігімен науқасқа, оның саулыққа және денсаулығына жағымды әсер ете ме болашақ көрсетеді».

4.4 Оқытушының басқаруымен жүргізілетін студенттердің өзіндік жұмысына арналған тапсырмалар (150 минут)

4.3 бөлімнің мәліметін қолдануымен «Өз денсаулық үшін менің ынтымақтастық түсінігім» тақырып бойынша пікір-сайысты жүргізініз.