I кезең. Апиындық абстинентті синдромның емі, ұзақтығы 7 күннен аса емес.

• α – 2 адреномиметиктер: ҚҚ және АҚК (айналып жүретін қанның көлемі) бақылауында клонидин (клофелин) және оның аналогтар;

• ауыруды сездірпейтін дәрілер: стероидты емес ісінуге қарсы дәрілер, трамадол және т.б.;

• транквилизаторлар және ұйықтататын дәрілер: феназепам, диазепам, золомакс және т.б.;

• есірткіге патологиялық құштарлықты жоятын дәрілер – нейролептиктер;

• антиконвульсанттар: карбамазепин және т.б.;

• гепатопротекторлар: эссенциале, гепадиф және т.б.;

• антиаритмиялық дәрілер (пропранол), аналептиктер (никетамид) және т.б.

Препараттар және дозалар жеке жиналады.

Есірткінің жоғары дозаларда, абстинентті синдромның ауыр дәрежеде апиын рецепторлардын антагонистер қолданады (налоксон – 4 – 5 күн); плазмаферез, гемосорбция, дезинтоксикационды ем, су-электролиттік бұзылыстардын түзетуі.

Ем тиімділігінің критериі: психопатологиялық, соматоневрологиялық және вегетативті бұзылыстардын азаюі.

II кезең. Постабстинентті бұзылыстардын соматопсихикалық түзетуі (30 күнге дейін)

III кезең. Рецидивке қарсы ем (6 айдан астам емес)

• налтрексонмен алдын алу ем;

• психофармакотерапия;

• алмасу терапия;

• психотерапия.

Кешенділік тәсілде маңызды ем әдістердің бірі психофармакотерапиямен қоса психотерапия болып табылады, оны жедел абстинентті синдромды жойылғаннан кейін пайдалана бастайды.

Альтернативті ем әдістердің бірі метадонмен алмасу ем болып табылады.

Қазақстан Республикасында метадорнмен алмасу ем енгізуінің тиімділігі мен қажеттілігі туралы ғалымдардын және қоғам арасында пікірлер бөлінді және қазіргі уақытқа дейін бір ойға келген жоқ. Жоғарыда көрсетілген ем әр постсоветті мемлекеттерде қабылданған жоқ.

3.6 Алмасу терапия. Ақпаратты блок (50 минут)

Алмасу терапия белгілі терапияның мақсаттарға жету үшін осы тәуелділікті қоздырған фармакологиялық қасиеттерге жақын болғанымен дәрігермен тағайындаған психобелсенді заттекті психобелсенді заттектен тәуелді адамдарға (медициналық бақылауымен) қабылдау үшін ұсынылған.

Алмасу препарат – дәрілік заттек, апиын агонистің қасиеті бар. Ол толық апиын агонист болу мүмкін – метадон немесе ішінара агонист – бупренорфин (ДДҰ анықтамасы factsheet).

Қазақстанда алмасу терапия үшін тек қана метадон қолданылады.

Қазақстан Республикасында алмасу терапия енгізуінің тарихы

ҚР АИВ-инфекцияның жаңа оқиғалары 1997 жылда Қарағанды облысының Темиртау қаласында пайда болған, сол кезде инелік есірткі қабылдаушылардын арасында 354 АИВ-инфекцияның жаңа оқиғалары анықталды, сонымен қатар 1999 жылда алмасу терапия бойынша пилотты жоба енгізілген. Келешекте бағдарламаны жүзеге асыру мақсатымен 8 желтоқсанда 2005 жылы ҚР Денсаулық сақтау министрдің № 609 бұйрығы жарыққа шықты «Апиын алмасу терапияның енгізу туралы», «Контигентті жинақтаудын критериялары және метадон терапияны тағайындау үшін көрсетілімдер» бекітілген. АИВ-инфекциямен 50 есірткі қабылдаушыларға ААТ бойынша жоба Павлодарда, Темиртауда, Өскеменде жүргізілді. Келешекте ҚР Денсаулық сақтау министрдің 21 тамыз айында 2002 жылы № 791 шыққан бұрығымен алмасу терапия бойынша пилотты жобалар Павлодарда және Қарағандыда енгізілген. Келешекте 8 желтоқсанда 2005 жылы ҚР Денсаулық сақтау министрдің № 609 бұйрығы жарыққа шықты «Апиын алмасу терапияның енгізу туралы», оның ішінде қосымша метадон терапияны тағайындау үшін көрсетілімдер бекітілген.

2011-2015 жж. «Саламатты Қазақстан» шаралардын жоспарын жүзеге асыру шектеуінде АИВ-инфекцияның таралуын ескерту және ЖИТС-пен, туберкулезбен және безгекпен күресу үшін Глобальдық қор грантын жүзеге асыру мақсатымен 04.10.2012 ж. № 691 бұйрық «Қазақстан Республикасында апиын алмасу терапияның қол жетілімдігін кеңейту туралы» шықты, Денсаулық сақтау м.а. министрің 1 қараша айынан 2012 ж. ААТ енгізу бойынша Қазақстанның тағы 7 қаласында келесі наркологиялық диспансерлердің базасында: Ақтобеде, Қарагандыда, Қостанайда, Семейде, Таразда, Оралда, Экибастузде ашылды.

Медикаментозды емдің мақсаттары

• Абстинентті симптомдарын жою немесе төмендету.

• Есірткелерге құштарлығын жою немесе төмендету.

• Үйренген есірткіні қабылдауында рецидивті жою.

• Есірткі тәуелділігімен бұзылған әр қайсы психологиялық функциясын қалыпты жағдайға келтіру.

Алмасу терапияның түрлері (factsheet)

1. Детоксикация:

• Қысқа мерзімді детоксикация: дозаларды 1 айдын ішінде төмендетеді;

• Ұзақ мерзімді детоксикация: дозаларды 1 айдан астам төмендетеді.

2. Қысқа мерзімді алмасу қолдаушы терапия (АҚТ): 6 айға дейін опиат агонисттің әдетті дозалармен емдеу.

3. Ұзақ мерзімді АҚТ: 6 айдан астам опиат агонисттің әдетті дозалармен емдеу.

Метадон терапияны тағайындау үшін көрсетілімдер

1. 18 жастан кіші емес.

2. Метадон терапия тек қана героиннан моноесірткі тәуелділігімен адамдарда ғана қолданылу керек.

3. Апиын қабылдауы үш жылдан астам емес болу керек.

4. Науқас тұрақты елді мекенде тұру керек, ол сол жерде метадон терапиясын алады.

5. Науқас бағдарламада қатысуына жасырын емес түрде ақпаратты келісімді беру керек.

6. Науқас мезгіл сайын зәр талдауын тапсыру керек, өйткені зәрде героинның және апиынның іздері болмау керек.

7. Наркологиялық диспансерінің аурухананың жағдайларда екі жарамсыз детоксикациядан өтуі (осы критерий АИВ/ЖИТС өмір сүретін адамдарға маңызды емес).

Егер есірткі тәуелді адамды алмасу терапияға енгізуге көрсетілімдер болса онда науқасты ең алдымен зерттеу керек: жалпы қан талдауы; қанның биохимиялық талдауы; микрореакция; АИВ; В және С гепатиттердің антиденелеріне қан тапсыру, ЭКГ; ФГ.

Метадонды дозалау тәртібі

1. Нұсқаланған метадонның алғашқы дозасы 30 мг.

2. Оңтайлы дозаға дейін дозаны жорғарлату.

3. Бірінші күндерде күніне 30 мг бастап 10 мг дейін (5 мг/к) оңтайлы дозаға дейін.

4. Орташа доза 100 мг/к (кейбір науқастарға аз керек, кейбіреулерге көп керек).

5. Дозаны төмендеткенде аз-аздап төмендету керек (мысалы 0,2 мг әр 2 айда). Есінде сақтаныз: оңтайлы дозаны беру керек!

Метадонмен емдеген кезде ең жиі таралған жағымсыз әсерлер:

• брадипноэ, тыныс орталықтын сал ауруы;

• т ершеңдік:

• обстипация;

• дене салмағының жоғарлауы;

• QT интервалдын үлкеюі;

• Басқа препараттармен

әрекеттесуі.

3.7 Оқытушының басқаруымен жүргізілетін студенттердің өзіндік жұмысына арналған тапсырмалар (125 минут)

«Метадон қолайлы терапияның жағымсыз және жағымды тағайындаудын аспектілері» тақырып бойынша пікір-сайыс жүргізу. «Метадон – алмасу терапияның препараты» тақырып бойынша баяндама немесе презентацияны дайындау. Ескертудің мәліметің қолданыз.

Героин есірткімен науқаста абстинентті сидромның симптомдар көрсетілген оқиғалық есепті құрастырыныз.

«Героин есірткімен емінде жүргізілетін психотерапия» тақырып бойынша баяндама немесе презентацияны дайынданыз.

Бақылау сұрақтары

1. Науқастардын қандай профильдар бар?

2. Адам ағзасына апиындер қалай әсер етеді?

3. Артық дозалаудын қандай симптомдарын білесіз?

4. Апиын есірткінің қандай симптомдарын білесіз?

6. Абстинентті синдромның қандай алғашқы көрсетілімдерді білесіз?

7. Абстинентті синдромның қандай арадағы көрсетілімдерді білесіз?

8. Абстинентті синдромның қандай кеш көрсетілімдерді білесіз?

9. Абстинентті синдромның толық ұзақтығында жүретін қандай көрсетілімдерді білесіз?

10. Апиын есірткіліктің симптомдарын және синдромдарын атаныз?

11. Алмасу терапияға анықтама берініз?

12. ҚР алмасу терапия үшін қандай препарат қолданылады?

13. ҚР алмасу терапия қандай себебімен енгізілді?

14. Алмасу терапияның мақсаттары туралы айтыныз.

15. алмасу терапияның қандай түрлерін білесіз?

16. Алмасу терапияның жағымсыз әсерлер?