2 Модульге ескерту

1.8 «Белсенді тындау» жаттығу (20 минут)

Мақсат: өз белсенді тындаудын техниканы құру

Мазмұны. Топ қатысушыларға басып шығарылған ережелермен карточкаларды тарату

Жаттығуды әр үш адам орындайды. Әр қатысушы кім туралы жақсы білгісі келсе топ мүшелердің арасында өзіне жұпты таңдайды. Үшінші номер «сөйлейді», екінші – «тындайды», ал бірінші – «бақылайды».

Тапсырма бірнеше қадамнан тұрады. Әр қадам белгілі бір уақытта жасалыну қажет. Қашан тапсырма аяқтау керек екенін жүргізуші айтады.

Сонымен, «сөйлеуші» 3 минуттын ішінде «тындаушыға» қатынасудағы өз қиындықтар мен себептер туралы айтады. Ерекше назарын ол қиындықтардын себебіне аударады. «Тындаушы» тындаудын жақсы ережелерін сақтап «сөйлеушіге» өз туралы айтуға көмектеседі. Тындаудын жақсы ережелеріне қарап және бақылап отырады «бақылаушы».

3 минуттан кейін әңгімені тоқтату керек.

Сосын «сөйлеуші» 1 минуттын ішінде «тындаушыға» оның тәртібінде ашық айтуына не көмектескеніндігін және не кедергі жасағанындігін айтады. Осы тапсырманын бөліміне өте маңызды келу керек, өйткені әңгімелесуші тек қана «тындаушыдан» өз тәртібінде не ашық сөйлесуге көмектесентідігін және не кедергі жасайтының біле алады, оны білу әрқайсымызға қажет.».

1 минут өткеннен кейін келесі тапсырманы беру.

«Енді «сөйлеуші» 3 минуттын ішінде «тындаушыға» қатынаста өз қатал жақтар және байланыстарды мен адамдармен әрекеттесуді құруға не көмектесетінді туралы айтады. «Тындаушы», жақсы тындуадын ережелерін сақтауынды ұмытпай келесі минуттын ішінде «сөйлеушінің» барлық ақпаратын санау қажет».

3 минуттан кейін әңгімені тоқтатып келесі қадамға көшу.

«Тындаушы» 3 минуттың ішінде «сөйлеушіге» екі әңгімелерден өз туралы, қатынастағы қиындықтар мен себептер және қатынастағы қатал жақтар туралы қайталап айту керек. 3 минуттын бойында «сөйлеуші» үндемей тұрады, тек қана келісетіндігін мен келіспейтіндігін бас июмен «тындаушыға» көрсетеді. Егер ол басымен жағымсыз қимыл жасаса онда «тындаушы» қателерді түзу керек сол уақытқа дейін, қашан «сөйлеуші» бас июмен жағымды қимыл жасамағанша. «Тындаушы» аяқтап біткенде «сөйлеуші» қай жерде ұмытылып кеткенінді мен дұрыс айтылмағанынды айту керек.».

Тақырыптын екінші бөлімінде «бақылаушылар» орындалған жаттығуны бақылайды, «белсенді тындау» бойынша кері байланыс көмегімен ережелер сақталды ма деп бақылайды.

Талқылау. Берілген ережелерді сіз қалай орындадыныз, қай ережелерді жеңіл орындадыныз, қайсын қиын орындауға болды? Сізге не туралы айтуға жеңіл болды – қатынастағы қиындықтар мен себептер туралы ма немесе қатал жақтар туралы ма? «Тындаушының» әртүрлі іс-әрекеттер қандай әсер білдірді, сіз қалай оны қабылдадыныз және т.б.

«Ұқыпсыз» жаттығу (20 минут)

Мақсаты: жаттығу белсенді тындаудын ережелерін және белсенді тындаудын кедергілерін үйретеді.

Мазмұны. Қатысушылар жұпқа бөлінеді. Біреуі – тындаушы, екіншісі – айтушы. Тындаушылар аудиториядан шығып кетеді, оларға нұсқаулық беріледі, диалог кезінде тындамау мен әңгімелесушінің көзіне қарамау, кішкене ары қарап отыру. Кейін айтушыларға нұсқа беріледі өз коммуникация себептер туралы айту.

Талқылау. Диалог біткен соң тренер тындаушылардын тәртібі ұнады ма, не жетіспеді, әңгімелесушімен коммуникацияда болған кезде не кедергі жасады деп айтушылардан сұрайды?

Жаттығу біткеннен кейін флип-карталарда ой-талқы көмегімен белсенді тындаудын ережелері жазылады.

Белсенді тындауға не кедергі жасайды?

• Бөгде ойлар, дыбыстар және басқа сыртқы алдандыру факторлар

• Әңгімелесушінің сөздерін бағалау (келісемін/ келіспеймін; дұрыс/ дұрыс емес және т.б.).

• өз баяндамамен шығуға дайындық («Қазір мен оған айтамын …»).

Бұл үш автомат бағдарлама әңгімлесушінің сөздерің біздің назарымызға алмауына әсер ететін. Біз ұқыпты емеспіз, сондықтан ол оны сезеді де және бізге сенімді жоғалтады. Шынымен айтқанда, көбінесе оныкы рас! Жақсы сөйлеу ол сирек кездеседі, ал жақсы тындау мүлде кездеспейді. Сондықтан жақсы тындай алатындар олар мынандай сапасын ұйрену немесе жақсы адамдарға ұқсату жолымен тапты.

Әңгімелесушіге қараңыз

Бұрын айтып кеткендей, көзбе көз қатынас ол коммуникацияның негізгі элемент болып табылады.

Егер сіз әңгімелесушінің көзіне қарасаныз, онда сіз оған оның не айтып тұрғанынды қызықты екенін көрсетесіз.

Егер сіз әңгімелесушінің «басынан аяғына дейін» қарасаныз онда, сізге біріншіден әңгімелесуші өзі қызық болып тұрғанынды көрсетіп тұрсыз, оның айтып тұрғанын сізге қосымша ретінде маңызды. Егер сіз бөлмедегі заттарға қарап тұрсаныз, онда сол сәтте сіз әңгімелесуші де және оның не айтып тұрғаны да қызық емес.

Назар аударыныз белсенді тындаудын мағызды элементі – сіз мұқият тындап тұрғанынызды адамға көрсету. Оны сіз бас июмен, сөзбен көрсете аласыз, мысалы, «иә», «мен сізді түсінемін...» және т.б. Әңгімелесушінің сөзіне назар аудару қажет, бірақ қатты емес.

Басқа адам үшін сөйлемді аяқтаманыз

Кейбір кезде сіз әңгімелесушіге ол үшін сөйлемді аяқтауына «көмектескінініз келіп тұрады». Егер сіз дұрыс түсініп тұрсаныз да ол не туралы айтқысы келіп тұрғанынды, өйтіп көрсету қажет емес. Сіз адамға өзіне түсінуге мен ойды құруына мүмкіндік берініз.

Түсінуге сұрақ қойыныз

Егер сіз бірдемені түсінбесеніз, онда сұрақ қойыныз. Әңгімелесушіге нақты жауап алу, қосымша ақпаратты алу, әңгімелесушінің пікірін түсіну – ол белсенді тындаудын көрсеткіштердін бірі.

Егер сіз әңгімелесушіні не айтқанынды түсініп тұсаныз, онда оған өз пікірін айтуына сұрақ қоюмен көмектесініз.

Бірақ әр сұраққа жауаптын шектеулі саны кіреді екенін есінде сақтаныз. Сіздің сұрағыныз неақты жауаптарды белгілейді. Сондықтан керек сәтте дұрыс сұрақты қоюға қажет.

Сөйлемді басқаша құрастырыныз Сөйлемді басқаша құрастыруы ол пікірін нақтылау үшін өз сөзімен әңгімелесушінің мәлімдемені қайталап айту. Сөйлемді басқаша құрастыруы тек қана дұрыс түсініп тексеруге ғана емес, ол тағы сол арқылы әңгімелесуші оны түсініп тұрғанынды мен тындап тұрғанынды көрсетеді.

Сезімдерді байқаныз

Сөйлемдер «Мен сіздің жағдайынызды түсініп тұрмын...»; «Сізге ол жайлы айтуға қиын екенін мен түсініп тұрмын» және т.б. әңгімелесушіге оның жағдайын көрсетіп тұрғанынды мен оған уайымдап тұрғанынды көрсетеді. Сонда мәлімдеменің мазмұнына акцент бөлінбейді, ол тек қана сезімдерді білдіреді.

«Та-дам» жаттығу (20 минут)

Мақсат: серіктестің түсінуінде ашық сұрақтардын маңызын түсініп тұрғанынды мүмкіндік беру.

Мазмұны. Та-дам – ол кейбір қатысушыларда бар, кейбіреулерде жоқ сипаттама.

Ол міндетті түрде «объектілік» сипаттама, сипаттаманың бар мен жоғын дәлелдеу үшін бір бірін жақсы білу қажет емес. Бір негізгі қатысушы таңдалады, ол жай та-дамды ойлап табады: мысалы, аяқ-киімнің баулар. Николайда, Болатта, Гульнарда олар бар, оларда та-дам бар. Иванда, Алияда және Дианада жоқ, оларда та-дам жоқ.

Енді топ қатысушыға ашық сұрақтарды қою керек. Ол шын жауаптарды беру керек. Оның жауаптар арқылы ол та-дам екенін білу керек. Мысалы, сұрақтар осындай болу мүмкін: «Неге сен осы та-дамды таңдадын? Ол не үшін керек? Ол адамда қалай пайда болады?» және басқалар. Тек қана бір сұрақты қоюға болмайды: «Та-дам ол не?» Сағат тілімен жүре топтағы әрқайсында сұрақ қоюға мүмкіндік бар. Егер біреу сұрақ қоялмайтынды сезсе, онда ол өз кезегін басқаға береді. Ойынды «жеңіл» та-дамнан бастауға болады, мысалы, көзге түсетін кейбір сыртқы белгі. Қатысушы топтын әрқайсына айтады кімде та-дам бар, кімде жоқ. Ондай «сыртқы» та-дамдарды тез табады. Кейін қиын та-дам қойылады, мысалы езуінің жүзігі, қатысушы айтады кімде та-дам бар, ал кімде жоқ. Езуінің жүзігінде градациялар бар. Егер адамның езуінде кішкене ғана жүзігі болса, онда қатысушы айтады: «Сенде та-дам бар, бірақ үлкен емес». Сонымен қатар осы та-дам әртүрлі болу мүмкін». Егер қатысушыларға қиын болса онда оларға көмектесу керек: «Қазіргі кезде басқаша болды. Қазір та-дам мынандай кісіде бар...» немесе «Қазір та-дам барлықтарында бар» (егер барлықтарда езулерде жүзіктері болса). Бірақ екі алдынғы та-дам – ол сергелту болып саналады. Қиын та-дамдарды қоюына ашық сұрақтарды қоб қажет, мысалы, «ашық түсті көздер» немесе «есімінің алғашқы әріпі – дауысты дыбыс». Бірінші түрде градациялар болу мүмкін. Кімде қатты ашық түсті көздер болса олар үлкен та-дамның иелері болып табылады. Ол кімде жасыл немесе сұр көз болса онда олар «орташа» немесе «кішкентай» та-дамның иелері болып табылады (олардын көздері «кішкене» ғана ашық түсті). Кімде қоныр немесе қара көздер болса оларда та-дам жоқ. Жүргізуші жабық сұрақтарға жауап бермеу керек, тек қана ашық сұрақтарға жауап беру керек. Әдеттегідей жаттығуның аяғында қатысушылар қиын жағдайлар болғанынды айтады. Егер бастапқы ой дәлелдемесе онда оларға қандай та-дам қойылғанынды табу қиын.

Талқылау. Қандай жағдайларда та-дамды табуға қиын болды? Серіктесті түсіну үшін ашық сұрақтардын маңызы.