14 Тармақ мқк

1. Мүгедектер басқалармен тепе-тең болуына мемлекет-қатысушылар қамтамасыз етеді:

• бостандыққа және жеке адамның дербес құқықтылығына құқығымен қолданды;

заңсыз немесе ерікті түрде бостандықтан айырмалуына, әр бостандықтан айырылуы занға сәйкес болу керек, мүгедектіктің болуы ешқашан бостандықтан айырулыуның негізі деп саналмау керек.

2. Егер кейбір процедура негізінде мүгедектер бостандықтан айырылса оларға басқалармен қатар адам халықаралық құқықтармен келісушілікпен болушылығымен кепілдіктер болды және оларға қарай үндеуі және дұрыс қолдауы мақсаттарға мен Осы Конвенцияның қағидаларға лайықты болу керек деп мемлекет-қатысушылар қамтамасыздандырады.

Психикалық аурулармен ауратын адамдардың қорғау қағидалары мен психиатрия саласында денсалық сақтауын жақсарту (БҰҰ)

6 Тармақ денсаулыққа құқық туралы Хартия

Өз немесе басқалар үшін медициналық сипат зияның негізінде ешкім бостандықтан айырылмау керек, тек қана егер құзырлы және тәуелсіз дәрігермен анықталса ғана, ал шешім заңның лайықты процедура арқылы сотпен қабылданды.

Жеке өмірге құқық.

Мүмкінді бұзылыстардың мысалдары

Дәрігер науқастың келісімсіз науқас есірткелерді қабылдады немесе есірткелерге тәуелді болғанынды мәліметтер береді.

Медициналық қызметкерлер сексуалдық денсаулық мәселелер бойынша жастарға медициналық көмек көрсету үшін ата-аналардан рұқсат сұрайды.

Интернат түрінің медициналық стационарлы ұйымның науқастарға өз жеке киімдерді сақтауға орын жоқ.

Заң шығару қалыптар мен олардың түсініктемелері

17(1) тармақ АСҚХП

Ешкім оның өміріне және отбасы өміріне ерікті немесе заңсыз түрде кіресе алмайды, оның үйінің дербес құықтылығына, ақпараттың сырымына немесе намысына мен абыройына ерікті немесе заңсыз түрде араласа алмайды.

16(1) тармақ БҚК

Баланың біреуі оның жеке өміріне, отбасылық өміріне, ақпараттың сырымына немесе намысына мен абыройына ерікті немесе заңсыз араласудың объекті бола алмайды.

12(1) тармақ МПСЭКП

Бұл мемлекеттің Пактте ең жоғары жетелімді дене мен психикалық денсаулығына адамның әрқайсының құқығын мойындайды. Жасөспірімдердің денсаулығына құқығын орындалуы денсаулық сақтау жүйесіндегі жастарға бағытталған дамуынан тәуелді, олардын шектеуінде құпиялық және жеке өмірге дербес құқықтылығы сақталады және сексуалды мен репродуктивті денсаулық салада адекватты қызметтер беріледі.

22 тармақ МҚК

(1) Тұрақты тұратын орнына немесе тұрмыс жағдайларға қарамастан мүгедектің біреуіне оның жеке өміріне, отбасылық өміріне, ақпараттың сырымына немесе намысына мен абыройына ерікті немесе заңсыз түрде араласа алмайды. Осындай араласудан немесе шабуылдан заң ретінде қорғауына мүгедектерде құқықтар бар.

(2) Мемлекеттер-қатысушылар мүгедектердің тұлғасы, денсаулық жағдайы және реабилитация туралы құпиялық сақтайды.

8 Тармақ Денсаулыққа құқық туралы Хартия

Дәрігерелер құпияның кәсіптік ережемен байланысты (дәрігерлік құпиялар), ол олардың науқастардың жеке өміріне сый қамтамасыз етеді. Осы құпиялық медициналық көмек көрсетуінің тиімділігіне әсер етеді. Дәрігерлік құпия ережеден айырықшалар қатаң заңмен шектелген, олар тек қана денсаулық қорғау, қауіпсіздік немесе қоғамда санитарлық-гигиеналық қалыптарын сақтау мақсатында ақтай алады. Науқастар дәрігерлік құпиямен байланыспаған. Егер адам намысына шабуылдар туралы дәрігерлер білсе онда олар дәрігерлік құпияны сақтау міндетінен босанады.

Науқастардың құқық туралы ДМА декларацияның 8 қағидасы

Құпиялыққа құқық

• Науқастың денсаулық жағдайы, ауру, диагноз, болжам, ем және әртүрлі жеке сипаттаманың ақпарат жөнінде барлық бірегейленген ақпарат науқас қайтыс болса да құпиялық ретінде саналады. Айрықша ретінде тек жалғасқан ұрпақты туыстар ғана тұқым қуалайтын ауралар қауіпіңа тиісті ақпаратты алуға құқығы бар.

• Құпиялық ақпарат айтылу мүмкін, егер науқас тікелей келісімді берсе немесе заң бойынша қарастырылған. Ақпарат айрықша ретінде басқа адамдарға да айтылу мүмкін, мысалы медициналық көмек көрсететін адамдарға, егер науқас мәліметтерді ашуына тікелей келісімді берген жоқ.

• Барлық бірегейленген мәліметтер науқас туралы заңмен сақталу керек. Мәліметтерді қорғауы оның сақтау ретіне сәйкес орындалу керек. Сонымен қатар бірегейленген мәліметтердің көзі ретінде адам ағзаның субстанциялар да қорғауына жатады.

Ескерту. Сексуалды және репродуктивті денсаулық туралы құпиялық ақпарат. Медициналық мәліметтерді сақтауы денсаулық қорғауының көп аспектілеріне әсер етеді. Бірақ ең маңыздысы ол сексуалды және репродуктивті денсаулық саласындағы құпиялық.

Жеке өмірге құқық сақтау мәліметтер бойынша келісімдерді орындауына бақылау туралы БҰҰ ұйымдары мойындады:

(1) жағдайлардың қолайсыздығы медициналық қызметкерлерді айрықшасыз барлық оқиғада қылмысты ретінде жасалған аборт туралы мідетті түрде хабарлау керек, өйткені ол әйелдерге медициналық көмек алуына кедергі жасайды және олардың өміріне зиян келтіреді;

(2) шетел кәсіпорындар жұмысқа алу үшін әйелдерді жүктілікке тест өтуіне міндетсінеді және олардың жеке өмір мен жүктілікке қарсы дәрілерді қабылдау туралы сұрақтар қояды, осындай мәліметтерді зерттеу керек;

(3) жасөспірімдердің және ерте үйленген адамдардың мен жағымсыз өмірлік оқиғадағы адамдардың сексуалды мен репродуктивті денсаулық жөнінде құпиялық сақтау туралы мәліметін қарастыру мен шешу қажет.

Ақпаратқа құқық

Мүмкінді бүзылыстардың мысалдары

Мемлекет есірткелерді қолдауға немесе зиян төмендету туралы ақпаратты шығаруға тыйм салады, өйткені ол заңға қарсы қызметті көтермелейді.

Жастардан жыныс жолымен берілетін инфекциялар (ЖЖБИ) мен мүшеқап қолдау туралы ақпаратты жасырады.

Заң шығарудың қалыптары мен түсініктемелері

Науқастардыі құқық туралы ДМА декларациясының 7 қағидасы

Ақпаратты алуға құқық

• Науқас медициналық жазбаларда өз туралы жазылған ақпаратқа және өз денсаулық жағдай ақпаратты мен медициналық деректер жөнінде толық алуына құқығы бар. Бірақ құпиялық ақпарат үшінші адамдар жөнінде үшінші адамдардың рұқсаты болмаса науқасқа беруге болмайды.

• Айрықша оқиғада науқастан ақпаратты жасыру мүмкін егер оның өміріне немесе денсаулығына маңыз зиян келтіруіне жетілімді ақпараттар болса.

• Ақпарат жергілікті мәдиниетке лайықты болған кезде және науқасқа түсінетін тілде хабарлау керек.

• Науқастың тікелей өтініші бойынша ақпарат берілмеу мүмкін егер тек ол ақпарат басқа адамның өмір сақтауына керек болмаса.

• Науқас өз туралы мәліметтерін кімге айтуына керек екенін өзі тандайды (егер ондай болса).

Принцип 5 Декларации МАОП о медицинском обслуживании, ориентированном на пациента

Науқастарға мен медициналық күтуің атқаратын адамдарға ем және нақты аурумен қалай өмір сүру керек екенін туралы ақпаратты келісімді алу үшін сенімді, толғақты жән жетілімді ақпарат.

Ақпарат тиісті форматта, медициналық біліміне лайықты қағидалармен және науқастың денсаулық жағдайына, тілге, жасына, парасатына, қабілеттеріне және мәдениетіне қарай ұсынылу қажет. Ескерту. Ең маңызды сексуалды мен репродуктивті денсаулық туралы лайықты және заманауи ақпаратты ұсыну. Келісім шарттарды орындауын бақылау бойынша БҰҰ ұйымдар осындай ақпаратқа жетілімдігін жоғарлауына мемлекеттерді шақырады, өйткені жасөспірімдер арасында аборттардын саны және жыныс жолмен берілетін инфекциялар, соның ішінде АИВ/ЖИТС көбейген және мақсатты аудиторияны кәмелетке толмаған адамдар мен алкогольді және шылымды жоғары деңгейде қабылдайтын адамдар арқасында кеңейту.

Дене дербес құқығылына құқық

Мүмкінді бұзылыстардың мысалдары

Дәрігер есірткелерді қабылдайтын жүкті әйелге аборт жасауына мәжбү етеді.

Жабық ауруханалардағы науқастар олардың келісімсіз ем жүргізіледі, өйткені олар өз ем және зерттеу мәселелерді шешуге қабілеттіліктері жоқ.

Психиатриялық ауруханада науқастар клиникалық сынау шектеуінде ем алады, бірақ олар зерттеуде қатысып жүргенінді білмейді.

Науқастарға электртүйілген емді жүргізңді (ЭТЕ), ол «электрұйқы ем» деп аталады.

Заң шығарудың қалыптары мен олардың түсініктемелері