6 Сабақ

Мейірбикелік үрдісте жағдайлардың мен ЕҚӘХ қаажеттіліктердің анықтауы

6.1 Науқастың денсаулық жағдайынын анықтауы (бағалау). Практическое занятие (100 минут)

Мейірбике үрдісінің бірінші кезеңді толық қарастырайық – науқастың денсаулық жағдайының анықтауы.

Науқастың денсаулық жағдайынын анықтауы (бағалау) – ол:

• науқас туралы негізгі ақпаратты белгілеу;

• науқастың қалыпты атқарымдарды анықтау;

• әрекетсіздіктерді анықтау немесе олардың жоқтығы;

• науқастың күштерін мен мүмкіндіктерін анықтау;

• келесі зерттеулік кезең үшін мәліметтермен қамтамасыздандыруы;

• мәліметтерді жинақтау;

• мәліметтерді дәлелдеу;

• мәліметтерді ұйымдастыру.

Кезең үш құрамдас бөліктен тұрады:

1. Мәліметтерді жинақтау.

2. Мәліметтерді дәлелдеу.

3. Мәліметтерді ұйымдастыру.

Мейірбике науқасты тексерген кезде науқастың денсаулық жағдайына назар аударады, сосын – оның ауруларына.

Науқастың денсаулық жағдайын анықтауында (бағалау) негізгі төрт түрі бар және клиникалық оқиғадан, науқастың жағдайынан және мәліметтерді жинақтау мақсатынан тәуелді. Науқас жағдайының келесі бағалардың түрін ажыратады.

Науқастың денсаулық жағдайының анықтау (бағалау) түрлері

№	Бағалау түрі	Бағалау мақсаты	Бағалау мерзімі (аталымдар)
1	Бастапқы (біріншілік) бағалау	Қалыптан толғақты немесе әлеуетті ауытқулардан жөнінде функционалдық жағдайдың бастапқы бірегейлендіруі және мәліметтердің жинақтауы. • Келешекте денсаулықты бағалау үшін ақпаратты қамтамасыздандырады.	Госпитальға, ауруханаға, мейірбикелік бөлімшесіне, емханалық (амбулаторлық) медициналық орталықтарына түскен кезде немесе үйде көмек көрсеткен кезде белгілі бір уақытта жүргізіледі.
2	Фокусталған баға	Өткен бағалаудың бойында бірегейлендірілген өзгешелік мәселелер жағдайын анықтау	Ағымды үдеріс мейірбикелік көмегімен шоғырланады, бағалау аралығы бірнеше минуттардан бастап бірнеше сағатқа дейін.
3	Аралық баға	• Ем үдерісінде алдынғы мәліметтермен науқатың денсаулық жағдайын салыстыру. • Ұзақ мерзімде анықталғаннан кейін денсаулықтың барлық функционалдық өзгерістерін анықтау.	Денсаулық жағдайын бағалау аралығында бірнеше ай (3, 6 немесе 9 ай немесе одан көп).
4	Жедел бағалау	Өмірдегі маңызды оқиғаларды бірегейлендіру.	Науқастың физиологиялық, психологиялық немесе эмоционалдық дағдарыстың әр кезінде.

Мәліметтерді жинақтау үдерісін қарастырайық және түпнұсқасына мен әдістерге қарайық, олар науқастың денсаулық жағдай туралы ақпаратты жинау үшін қолдану керек. Сіз мәліметтерді жинаған кезде ресурстарды мен құралдарды көп қолдануға керексіз. Осы барлық мәліметтер маңызды, бірақ сонда да ең маңызды ақпаратты алу үшін ең маңызды науқасты қарау мен сұрақ қою.

Науқас туралы қосымша мәліметтер жинақтығының негізгі құралдары:

• отбасы немесе науқасқа үшін маңызды адамдар;

• мейірбикелік карталар;

• медициналық карталар (құжаттама);

• кеңес берушілердің ауызша немесе жазбаша тұжырымдар;

• нақтамалық зерттеулердің қорытындылары;

• лайықты әдебиет.

Мәліметтер қалай жиналу керек?

Науқас туралы жанжақтан мәліметтер 3 фазадан тұрады.

Бірінші фаза – науқасты әлі көрмей тұрып, ол туралы мәліметтерді жинақтау. Науқасты көрмей тұрып, жиі ең алдымен мейірбикелер науқастың мәліметтермен танысады, оның жасымен, жынысымен. Бұл ақпаратта мейірбикелік араласулар әлі басталмай тұрып науқас туралы осы уақытқа дейін мәлімдеме бар және науқастың мәселелерді анықтау мен оларды шешу үшін ол негізгі болып саналады.

Екінші фаза – мейірбике бағалауын орындау үшін науқасты сұрау, қарау және бақылау керек.

Үшінші фаза – қорытынды – сіз қолданған барлық түпнұсқаларды шолу және қосымша ақпарат үшін басқа түпнұсқаларды анықтау.

Үш фаза бойы ОМҚ екі түрлі бағалауын жүргізе алады.

1. Негізгі мәліметтердің мейірбикелік бағалау Науқас туралы негізгі мәліметтердің бағалауы жоспарлаған, жүйелік және жанжақты болу керек. Соңғы уақытта мейірбикелер өз қызметінде науқастың жағдайын бағалағанда адам реакциясына бағытталған медициналық модельден (ауруға бағытталған) мейірбикелік моделіне (холистикалық, тұтасты) екпінді ауыстырды. Мейірбикелік модель мәліметтер жинақтауын қолдауы өте маңызды болып есептеледі. Мейірбике моделінің негізінде жиналған негізгі мәліметтер медициналық мәліметтер туралы ақпаратты жинауға ғана көмектесетінді түсіндіреді. Бірақ холистикалық (тұтасты) мейірбикелік тәсілсіз маңызды ақпаратты жіберіп қою мүмкін, қалай науқас биопсихикалыәлеуметтік тұлға ретінде міндет атқарады. Тек қана мәліметтер жинақтығының осы түрі ғана қалай адам күнделікті өмірде өмір сүретінді мәлімет береді. Мәліметтер жиналғаннан кейін мейірбике үдеріс қолдауымен науқастың жалпы жағдайы бағаланады. Мейірбикелік бағалаудың мысалдары ол денсаулықтың атқарылым көрсеткіштері (Гордон моделі), өз-өзін күту ілімі (Орем моделі), бейімделген Рой моделі және басқалар. Осы модельдер әртүрлі, бірақ оларды науқасқа тұтасты (холистикалық) тәсіл бірігеді.

2. Бағалау назарлығы Бұл бағалау ақпаратты жинау үшін қолданады, ол науқастың толғақты мен әлеуетті мәселелерді анықтау үшін ерекшелік болып табылады. Мысалы, негізгі бағалауды жүргізген кезде «уақыттан уақытқа дейін» үйлестіру қимылдардың бұзылуы туралы науқас алаңсыздығын көрсетеді Үйлестіру қимылдардың мәселелердің бағалауына назар аудару қажет және науқасқа қосымша сұрақ қою керек, «үйлестіру қимылдардың бұзылуы мәселелері – мерзімді ма әлде уақыттан уақытқа дейін ба» деген. Бағаның назарлық жүргізілген кезде өзіне келесі сұрақтарды қою керек: 1. Осы уақытта денсаулықпен байланысты мәселелерге тиісті науқаста белгілер мен симптомдар байқалама ма? Егер, иә болса, онда қандай? Бұл симптомдар азаяды, көбейеді немесе өзгеріссіз қалады? 2. Денсаулықпен байланысты мәселелерге әсер ететін факторлар бар: мәселелерді азайтады, оларды бақылайды, оларды жеңілдетуіне әсер етеді немесе оларды жояды немесе олардың болатындығын ескертеді? 3. қалай науқас осы міселені шешеді немесе оны ескертеді? Қалай оны істейтінді науқас айтала ма?

Мейірбикемен денсаулық жағдайын анықтауында мәліметтердің төрт негізгі түрі жиналады – субъекттік, әділді, тарихи және ағымды.

Субъекттік мәліметтер оқиғаға немесе бір қатар оқиғаға жеке тұлғаның субъекттік шолу ретінде сипатталу мүмкін. Бұл ақпарат нақастың әрекеттеспеумен немесе науқаспен қоса мейірбикемен анықтай алмайды. Субъекттік мәліметтер жиі мейірбикелік сырқатнамалар толтырған кезде алынады және науқастың түйсіктер, сезімдер мен өз денсаулық жағдай туралы ұсыныстар кіреді. Мысалдарға науқастын шаншуы, әлсіздігі, алаңдауы, жүрек айнуы немесе үялуы сипаттамалары кіреді.

Әділді мәліметтер сезім арқылы алынады – көз көруі, иіс сезуі, есту және сезу – науқастың дене зерттеуінде. Әділді мәліметтердің мысалдары – тыныстың жиілігі, қан қысылымы, ісіктер, салмақ.

Фаза анықтау уақытында мейірбике қалай әділді солай субъекттік мәліметтерді есептеу қажет. Жиі осы мәліметтер бір-бірімен сәйкес келеді.

Тарихи мәліметтер өткен оқиғаларға тиісті ақпараттар. Оларға алдынғы госпитализация, оқиғалары немесе созылмалы аурулар.

Ағымды мәліметтер, керісінше қазіргі уақыттағы оқиғаларға тиісті – қан қысылымы, құсу, операциядан кейінгі шаншулар. Тарихи мен ағымды мәліметтердің қиыстыру мәліметтерді дәлелдеу немесе айырмашылықтарды анықтау үшін қолдау мүмкін.

Субъекттік пен әділдік мәліметтер науқастың денсаулық жағдайына тиісті ақпаратты береді және оны бірегейлендіруге көмектеседі. Ағымды мен тарихи мәліметтер уақыттылық шектеулерді немесе қалыпты тәртіптің модельдерін орындауын барысында көмектеседі.

Сонымен қатар мейірбикелік қызметтер сақтандыру, ескерту, алдын-алу сипаттама болуымен орта медициналық қызметтер адамдар денсаулық үшін қауіп ұсынылатын факторларды бағалау керек.

Науқастың денсаулық жағдайын бағалау кезде орта медициналық қызметтер қосымша жүргізеді:

• қауіп факторларды бағалау;

• тамақты бағалау;

• дене дайындығын бағалау;

• денсаулыққа байланысты үміттерді мен пікірлерді бағалау;

• мәңгітулерді мен оларға науқастың бейімделулер.

Қауіпті анықтау мен факторларды бағалау біріншілік ескерту бағдарламалардың әзірлеу және денсаулықты қалпына келтірудің негізі үшін қажетті негіз болып саналады.

Қауіп факторларға әртүрлі өмірдегі оқиғалар, науқастың әдеттері, орта жағдайы, оның айналымы, психологиялық жағдайлар және өзгеріп тұратын факторлар кіреді, олар ауруларға адам қауіпің жоғарлайды.

6.2 «Мейірбике қызметкерлермен науқас жағдайын анықтау». Рөльдік ойын (50 минут)

Мысал: «Науқас А., 27 жаста, туыстарды алып жүруімен Тараз қаласынан, мәнгіту, қатты әлсіздік, себепсіз қызба, 2 айдың ішінде 6 кг салмақтың азаюы, жиі жөтел шағымдармен келді». Студент тобын 3 командаға бөлу қажет: науқастың мен оның туыстарының командасына, мейірбике командасына, сарапшы командасына.

Мәліметтерді, қауіп факторларды жинақтау, науқастың денсаулық жағдайының анықтау (бағалау) түрін белгілеу қажет.

Ең жиі қауіп факторлар

Қауіп факторлары	Түсініктеме, мысалдар
Жасы	Төзімділік, көңілшектік, ауруларға бейімділік, шылым шегу осындай қауіп факторлармен сәйкес сияқты (өкпе ісігіне науқастың бейімділігің жоғарлайды, мысалы, 65-жастағы еркек, 45 жыл бойы шылым шекті, өз-өзінді үлкен қауіпқа ұшырайды, 5 жыл бойы шылым шеккен 25-жастағы адамға қарағанда).
Тұқым қуалаушылық немесе генетикалық бейімділік	Дене қауіптің салмақты факторы. Денсаулық генограммаларды анықтау мейірбике үшін ең үздік қабілеттердің бірі, өйткені ол науқас жоғары тұқым қуалаушылығының бейімділігін белгілі бір ауруға анықтауға көмектеседі.
Биологиялық факторлар	Қан қысымы, қандағы холестериннің деңгейі, салмақ және т.б..
Ерекше әдеттер	Науқастың денсаулығына жағымсыз әсер ететін әдеттері.
Орта, аралығы	Науқастың жұмыс орны, оның үйі, саяхаттары және басқалар.
Стиль, тұрмыс дәстүрі	Стиль, тұрмыс дәстүрі денсаулықпен байланысқан пайда бол,ан себептер маңызды қауіп факторлар болып саналады.

6.3 Мейірбике үдерісінде пікірлер, білім, дағдылар. Ақпаратты блок (25 минут)

ОМҚ бүгін науқастарды өз денсаулығына қарауын өзгерту керек, өз денсаулығына өздері жауап беруіне үйрету керек. Тек ОМҚ науқастарды қалай өз денсаулығын сақтау мен қолдау керек екенін оқыту керек.

Науқастың денсаулық жағдайын анықтау фазаға пікірлер, білім мен дағдылар әсер етеді. ОМҚ пікірі ОМҚ-науқас әрекеттесу үшін негізін құрастырады. Білім мен дағдылар құралдар ретінде саналады, олар сапалы жеке мейірбике күтуін қамтамасыз етуге үшін оның маңызын, шараларды әзірлеуге көмектеседі. .

ОМҚ пікірі мейірбике ісі, адам денсаулық жеке тұлға мен науқас ретінде және осы факторлардың әрекеттесуі туралы философиялық ұсынысты қамтып отыр.

Білім – көп пән бойынша анықтау үдерісі ОМҚ білімдердің кең спектр болуын талап етеді. Осы білім базасына физикалық заңдар мен тәртіп дағдылар кіреді. ОМҚ анатомия, физиология, химия, дұрыс тамақтану, микробиология, психология мен әлеуметтану негіздерін білуін керек. Осы ғылыми базанын құрамдас бөліктері ОМҚ науқастын дене мен психология жағдайлардың біріншілік бағасын жасауына мүмкіндік береді.

Мейірбике базаның білімі мәселелерді шешу үшін талдау негіздерін мен мәселелерді қабылдауын енгізу керек. ОМҚ белгіленген мәліметтерге талдау жүргізуіне, өзара байланысқан мәліметтерді анықтау, қорытындыларды әзірлеу және келешекте шешу қабылдау міндетті болу қажет.

Дағдылар. ОМҚ тиімді анықтау үшін әртүрлі дағдылар қажет. Осы дағдылар базамен байланысты және олар табиғи бойынша техникалық және тұлға аралық болу мүмкін.

Техникалық дағдылар, үдерісті анықтау үшін қажет, арнайы медициналық жабдықтарды мен техниканы қолдау дағдылармен тікелей байланысты және ОМҚ мәліметтерді жинауға көмектесетін рәсімдерді жүргізу. Кейбір дағдылар жабдықтарды қолдаумен байланысты, олар өмірдегі маңызды көрсеткіштерді өлшеуіне үшін арналған стетоскоп, сфигмоманометр, термометр. Басқа техникалық дағдылар келесі медициналық қолмен епті іс жасауын мен рәсімдерді орындауын қарастырады: тамырдың соғуын тексеру, жүректі, өкпелерді немесе ішекті тындау. Техникалық дағдылардың екі түрі үдерісті нақты, толық анықтау үшін қажет.

Тұлға аралық дағдылар мейірбике үдерісінің барлық кезеңдерде қажет, бірақ үдерісті табысты анықтау үшін ерекше маңызды. Бұл коммуникациялық, тұлға аралық болғанымен ОМҚ жоғары дамыған дағдылармен жасау білу қажет. Бұл дағдылар ОМҚ мен науқас немесе отбасы арасында жағымды қарым-қатынастарды дамуына жеңілдетеді.

Анықталған кезде терапиялық айналымы бастауға кіріседі және ОМҚ ауызша мен дене тілімен сөйлесуін коммуникация мүмкіндіктерін қажет етеді.

6.4 Мейірбике үдерісінде пікірлер, білім, дағдылар. Рөлдік ойын (25 минут)

3 адамнан топшаға бөліну: науқас, ОМҚ, зерттеуші. Сұрақтар бойынша пікірлерді, білімді мен дағдыларды қолдауымен тәртіп өзгеруі бойынша науқаспен жұмыс жүргізу: шылым шегуден бас тарту, қауіпсіз секс, реттік алдын-алу тексеріс, ерікті тестілеу.

Талқылау. Науқаспен жұмыс істегенде қандай қиындықтар пайда болды? Науқасқа түсінікті болды ма және ОМҚ тындауға қызықты болды ма? Жұмыс жүргізгени кезде коммуникациялық әдістер қолданды ма?

Болжалды қорытынды. Қиындықтар коммуникация дағдыларды білмеу, жоқтығынан немесе жетілдірілмегендігінен себептерден пайда болды. Бұл сұрақтар мен дағдылар келешекте қолданылады және осы курстың келесі модульдарда іске асады.

6.5 Оқытушының басқаруымен жүргізілетін студенттердің өзіндік жұмысына арналған тапсырмалар (125 минут) Ұсынылған әдебиетті қолдануымен мейірбике үдерісінің қалған 4 қадам бойынша мәлімдемелерді немесе презентацияларды дайындау.

Бақылау сұрақтары (15 минут)

1. Мейірбике үдерісіне анықтама беріңіз.

2. Мейірбике үдерісінің мағынасы қандай?

3. Оның функциялары қандай?

4. Неге оны орындау қажет?

ЕСКІРТПЕЛЕР ҮШІН