Добавил:
Upload Опубликованный материал нарушает ваши авторские права? Сообщите нам.
Вуз: Предмет: Файл:
Тезисы лекций фил каз.doc
Скачиваний:
0
Добавлен:
01.07.2025
Размер:
557.57 Кб
Скачать

4. Гносеологиялыќ функция

¤зініњ гносеологиялыќ ќызметін атќара отырып, философия, д‰ниені тануда мањызды роль атќарады. Таным барысында, тєжірибелі жолмен суреттеуге немесе оныњ даусыз жалѓан екенін білуге, тексеруге жатпаса яѓни болмыстыњ ондай жаќтарын ѓылым арќылы зерттеуге, ашуѓа м‰мкін болмаса, онда философия оны оњтайлы (рационалды) жолмен т‰сіндіруге ±мтылады. Философия µзініњ теорияларын, µз болжамдарын, сонымен ќатар, єлі ашылмаѓан немесе жеткілікті т‰рде зерттелмеген ќ±былыстарды т‰сіндіретін концептуалды т±рѓыларын ±сынады, мифологиялыќ жєне діни ќиялдардыњ µрістерін тарылта отырып д‰ниеніњ зерттелмеген жаќтарына деген ќанаѓаттанылмаѓан ќызыѓушылыќтардыњ орнын толыќтырады. Философияныњ гносеологиядаѓы басќа бір негізгі маќсаты «Шындыќ аќиќаты не?», «Оныњ ќандай межелері бар?» - деген с±раќтарѓа ќатысы бар, µйткені кез келген таным, аќыр соњында, ќалай болѓанда да шындыќты ашуѓа баѓытталѓан.

2. Философияныњ пєні. Философияның негізгі мєселелерін, функцияларын айқындай отырып оның пәніне: жалпыға ортақ объективті ақиқатты да, субъективті адамдар әлеміне де тән - қасиеттерді, байланыстарды, қатынастарды жатқызуға болатындығын естен шығармау керек. Сандық және сапалы айқындық, құрылымдық және себеп пен салдар байланыстары, қозғалыс және тыныштық, диалектикалық теріске шығару сияқты қасиеттер, байланыстар, жағдайлар, ақиқат, табиғат, қоғам, ойлау бәрі де қатысты. Жалпыға бірдейлік осы өрістердің өз ауқымының көлеміндегілерге де қатысты. Мысалы, гносеологиялық жалпылыққа шындық және адасушылық, эмпирикалық және теориялық, сезімдік және оњтайлылық (рационалное) сияқты пәннің өзгелігіне қарамастан кез келген таным жәйін сипаттайтын қатынастар мен байланыстар жатады. Ал, жалпыға бірдей тәсілдерге “абстракты және нақтылы”, “талдау және синтез”, “тарихилық және қисындылық” сияқты категорияларда берілген өзара байланыстар жатады.

Жоѓарыда айтылѓан философияныњ мєселелері жєне ќызметінен кейін оныњ пєнін айќындаудыњ µзі кµп м‰мкіндікке ие. Сондыќтан философияныњ пєні туралы мынадай жинаќталѓан т±жырымдарды жасауѓа болады:

• Философия – б±л, ерекше рухани µріс, ѓылым мен дінніњ арасындаѓы «орталыќ жер».

• Философия – б±л, єлемді ерекше сезу, єлемге ерекше ќатынас, ерекше µмір салты.

• Философия – б±л, табиѓат, ќоѓам жєне ойлаудыњ жалпы зањдылыќтары туралы ѓылым.

• Философия – б±л барлыќ ѓылымдарда ќолданылатын танымныњ єдістері жайлы ілім.

Єрине б±л аныќтамалардыњ єрќайсысы белгілі бір дєрежеде µзіндік шындыќтыњ бір жаќтарын ќамтиды деп есептеуге болады.

Сонымен, философияның пәніне: табиғаттың, қоғамның, адамдардың - ақиқаттағы жалпыға бірдей қасиеттері мен байланыстары, қатынастары, материалдық пен идеалдылық, болмыс пен ой, объективтік ақиқат пен субъективтік әлемнің қатынастары жатады. Философия єлем ќ±рылымы туралы сыни т±рѓыда пайымдау.

Философияның пәнін философияның мазмұнын құрайтын философиялық проблемалардан айырып қарастырған орынды. Философия пәні объективті түрде бар, ол философиядан тәуелдісіз, жалпы қасиеттер және байланыстар (кеңістік және уақыт, сан, сапа, себеп және салдар, мүмкіншілік және нақтылық) ешқандай да философия болмаған кездердің өзінде олар бар болған. Философияның мазмұнын құрайтын - белгілі бір философиялық принциптерге, заңдары мен категорияларына сүйенетін мәселелер және оларды зерттеу, философиялық ілімнен тыс және олардан тәуелсіз бола алмайды Философиялық проблемалардың шеңбері, олардың түсіндіруі, зерттеу әдістері, принциптері мен категориялары әртүрлі философиялық жүйелерде әрқалай. Дегенімен философияның мазмұны да зерттелу пәні бола алады, бірақ теория ретіндегі философияда емес, философия тарихы ретінде.

Философия ќ±рылымы .

Сонымен, философия, µзіне тєн сапалы, ерекше бірт±тас білімніњ µрісін ќ±райды. Біраќ б±л б‰тіндік философиялыќ білімдердіњ єр алуандылыѓын жоќќа шыѓармайды, ќайта ол к‰рделі ќ±рылымды білімніњ мына µрістерін ќамтиды:

• Онтология - болмыстыњ ќ±рылымы, ќасиеттері, оныњ µзгеруі жєне дамуы туралы ілім.

• Антропология - адамныњ шыѓу тегі жєне ќоршаѓан д‰ниемен, табиѓатпен, ќоѓаммен µзара ќатынастары туралы ілім.

• Гносеология - таным теориясы, адамныњ танымдылыќ м‰мкіншіліктері жєне олардыњ ќабілеттіліктері мен межесі.

• Єдептану - моральдыќ ќ±ндылыќтар ілімі, ќоршаѓан єлемде жаќсылыќ жєне жауыздыќты айырып тану жєне соѓан байланысты µзініњ ж‰ріст±рысын лайыќты ќ±ра білу.

• Социология - адам ќоѓамыныњ шыѓу тегі, оныњ ќ±рылымы, µзгерістері мен дамуы туралы ілім.

• Аксиология - ќ±ндылыќтар туралы ѓылым, болмыстыњ єрт‰рлі жаќтарыныњ салыстырмалы мањызы туралы. Философиялыќ білімдердіњ осы бµліміне Фридрих Ницше ерекше кµњіл бµлген. Философияныњ маќсаты, ќ±ндылыќтардыњ реттілік ќатарын орнату ‰шін ќ±ндылыќтар мєселесін шешу, - деп есептеді. (Ф. Ницше. По ту сторону добра и зла. Соч. В 2-х т. Т.2.- С.241-242. М. Мысль, 1990.)

Философия жєне ғылым.

Ғылымдар білімдердің арнайы салаларына бөлінісімен олардың философиямен арақатынастарының шешілетін мәселелері қарама-қарсы тұрғыда көрінді. Бір жағынан, философияны барлық ғылымдардан жоғары тұрған, “ғылымдардың ғылымы” деп қарау жалғастырыла берілді, ал, философтар бүкіл әлем туралы барлық білімдерді қамтитын жүйелерді жасауға тырысты.

Мұндай панфилософиялық (грек. pan - барлық) талпыныс, ењ алдымен, жаратылыстану өкілдерінде қарсы әрекет тудырды. Олар, философияға қарама-қарсы, философияны білімнің ерекше өрісі екендігін мойындамай, ғылымның рөлін абсолюттендіретін сциентикалық - (лат. Scientia - ғылым , білім ) көзқарас қалыптасты. Сциентизм өзінің теориялық бейнелігін позитивизмде (лат. Positivus - дұрыс, оң) жасады. Ойша пайымдайтын философиялық контрукцияларға және абстрактылы ой жүгіртуді қажет етпейтін жалғыз өзі ғана нағыз білімнің (яғни нақты) ғылымның, қайнар көзі екендігін жариялады. Позитившілдердің пікірі бойынша: философия өз пәнін жоғалтты, жөнді, оң білімдермен ќосылып таралып кетті, сол себептен дәстүрлі философиялық мәселелерді тілді талдаумен алмастырып немесе жалпы философиядан бас тарту керек.

Философия және арнайы ғылымдардың байланысында философия жеке білімдерге сүйенеді және жалпылық тұрғыда қорытындылайды. Бұл білімдерді шоғырландыра отырып, ол, әлемнің әмбебап бейнесін жасайды. Философия өзі қарастыратын затына, құбылысқа, объектіге тұтас күйінде қарайды, оның барлық байланыстары мен қатынастарын, даму тарихын ескеруге тырысады. Философия ойлау негізінде диалектикаға, логикаға арқа сүйейді. Жеке ғылымдар философияны болмыспен байланыстырады. Енді бір жағынан нақты ғылымдардың алдынан тек қана философиялық тұрғыдан ғана жауап берілетін жалпытеориялық, философиялық сұрақтар туындайды.

философиялық бiлiмдердiң ғылымнан гөрi айырмашылығын мына т±жырымдар арќылы кµруге болады.

1. Философия - болуға тиiстi, лайықты туралы бiлiм. Түсiндiретiн, баяндап жазатын ғылымға қарағанда философия негiзiнен қабылданған идеялар мен принциптердiң негiзiнде қалай болу керектiгi жәйды түсiндiредi, баяндап жазады. Философиялық iлiмдерде: адамдар қалай өмiр сүру керек, неге талпыну керек, әлемдi қалай түсiну керек және ондағы адамның орны қандай, ақиқатқа жету үшiн не iстеу керек, адами қатынастарды қалай құру керек, қоғамның ең жақсы деген құрылымы қандай болу керек және осылардан құрылатын пайым-дау тәсiлi туралы сөз болады.

2. Философиялық бiлiмдерде дәлелдеуге келмейтiн, жоққа шығаруға да болмайтын идея-лар бар. Ғылыми бiлiм мықты деректердiң негiзiнде орналасқан. Ғылымда тек қана тәжiрибелерде тексерiлген бiлiмдер ғана ақиқат болып саналады. Ал, адамдардың саналығының ақиқатқа деген қатынастарының алғашқы, ең ақырғы тiрегiне қатысы бар философиялық идеялар белгiлi бiр тәжiрибенiң жиынтықтарының негiзiнде дәлелдене немесе жоққа шығарыла алмайды. Мұның себебi бұл идеялардың «ең ақырғылыққа» тән болуында: «ең ақырғылық» дегеннiң өзi бiздiң тәжiрибемiздiң межесiнен тысқары, тәжiрибеде берiлмегендiгiн бiлдiредi, сол себептен қарастырылуы да мүмкiн емес.

Шын мәнiнде құндылықтар мен идеалдар туралы философиялық тұжырымдар деректерге емес, ненi лайықты, қолайлы, қажет деп есептеуге бағытталған ойларға сүйенедi. Ешқандай да тәжiрибенiң негiзiнде құндылықтар мен идеалдар туралы ойдың ақиқаттылығын тексеруге, дәлелдеуге мүмкiн емес, өйткенi бұл құндылықтар мен идеалдар жазылмайды, ойдың өзiнде (туындайды, түсiнiледi, құрылады) жасалынады.

2 Тақырып. Ежелгі Шығыс және антикалық философияның тұжырымдары.

1. Ежелгі Шығыс философиясының тарихы.

2. Ежелгі Грекия философиясының алғашқы және классикалық кезеңі.

3. Ежелгі Грекия философиясының элин-римдік кезеңі.