|
Тараз мемлекеттік педагогикалық институты |
Ф 02/067 |
Пәннің оқу-әдістемелік кешен Философия және әлеуметтік-саяси пәндер кафедрасы |
СМЖ «Оқу-әдістемелік» ҮК НҮ 07 - 2011 Баспа 1.Дана №1 |
Тараз мемлекеттік педагогикалық институты
«Философия және саяси әлеуметтік пәндер» кафедрасы
Философия пәні бойынша лекция тезисі Модуль №1. Философия және оның даму тарихы
№1 Тақырып. Философияның пәні, мәселелері және қоғам мен адам өміріндегі ролі.
1. Дүниеге көзқарастың құрылымы және негізгі үлгілері (типтері).
3. Философияның пәні, обьектісі және құрылымы.
4. Философияның ең негізгі мәселесі - адамның дүниеге қатынасы.
5. Адамның және қоғамның дамуындағы философияның ролі.
Д‰ниені тану – б±л, єлемге деген т±тас кµзќарас жєне оныњ осы єлемге ќатынасы, сонымен ќатар сол кµзќарастарѓа негізделген сенім, сезімдер жєне адам µмірініњ баѓыт-баѓдарын айќындайтын идеалдар, оныњ ж‰ріс-т±рыстарыныњ ќаѓидалары жєне ќ±ндылыќтары.
Д‰ниеге кµзќарас кµњіл - к‰йді, сезімдерді, єсерленушіліктерді, идеалдарды ќамтиды.
Идеалдар мазм±нында адам ±мтытылыстарыныњ ењ жоѓарѓы маќсаты аќиќат, ізгілік, с±лулыќ, єділеттілік болады. Идеал адамдардыњ б‰ткіл ќарекетінде рухани баѓдар ќызметін атќарады, оѓан маѓына бергізеді жєне маќсатќа ±мтылдырады.
Д‰ниеге кµзќарастыњ негізгі т‰рлеріне: мифологиялыќ, к‰нделікті (немесе ‰йреншікті ), діни, кµркемділік, табиѓижаратылыстыќ (натуралистік), философиялыќ. Б±лардыњ бєрі дерлік адамзаттыњ рухани дамуында мањызды роль атќарды.
Д‰ниеге кµзќарастыњ ‰лгілері (типтері) єр т‰рге бµлінеді: егер єлемді тану ќ±ралдарыныњ басымды жаѓынан шыќсаќ, онда б±л сезімділік-бейнелеу ‰лгілері (мысалы, діни жєне к‰нделікті-‰йреншікті д‰ниеге кµзќарастардыњ ‰лгілері);
- немесе ±ѓымдыќ – белгілер т±рѓысында (д‰ниеге кµзќарастардыњ философиялыќ немесе табиѓижаратылыстыќ ‰лгілері);
- єлемде жалпы баѓдарлану т±рѓысында (алѓашќы себеп: рух па немесе табиѓат ба );
- субстанционалды жоба т±рѓысында, онда біздіњ алдымызда - бірнеше субстанцияны ескеретін дуалистік жєне плюралистік сияќты д‰ниеге кµзќарастар, ал жалѓыз субстанция ескерілсе монистік кµзќарастар ‰лгісі;
- д‰ниеге кµзќарастыњ ќолданатын єдіс-тєсєлі т±рѓысынан, кµзќарас "метафизикалыќ" немесе " диалектикалыќ " болады;
- "адам", "субъекті" ±ѓымдары дењгейіне байланысты: д‰ниеге кµзќарас жекелік, єлеуметтік - топтыќ, таптыќ болып жєне мемлекет, ±лттар, б‰ткіл ќоѓамныњ д‰ниеге кµзќарасты болып ерекшеленеді.
- ќоѓамдыќ - экономикалыќ формациялар т±рѓысында да ("феодалдыќ", "ќайта туу замандары") кµптеген д‰ниеге кµзќарастар бар. - сонымен ќатар басќа да д‰ниеге кµзќарастар ("сенсуалистік" жєне "рационалдылыќ", "сциентикалыќ" жєне "антропологиялыќ", "±лтшылдыќ", "шовинистік", "тоталитарлыќ" жєне т. б.) бар.
Барлыќ ‰лгілерде, олардыњ т‰рлеріндегі сияќты д‰ниеге кµзќарастардыњ негізгі мєселесі адамныњ єлемге ќатынасынан т±рады. Б±л ќатынастар 4 т‰рге бµлінеді:1) генезистік (шыѓу тегіне байланысты), 2) танымдылыќ, 3) баѓалап-баѓдарлаушылыќ (басќаша айтќанда, аксиологиялыќ, ќ±ндылыќтыќ), 4) рухани - практикалыќ, немесе праксиологиялыќ (практикалыќ жєне танымдылыќ). Сонымен кез келген д‰ниеге кµзќарастыњ ењ негізгі с±раѓы – б±л, адамныњ жєне єлемніњ ќатынастары туралы с±раќ.
Өндірістің, ғылымның, мәдениеттің және басқа факторлардың даму деңгейіне сай әрбір дәуірдің дүниеге көзқарастарының өзіндік ерекшеліктері болады. Бірақ солардың ішінде дүниеге қөзқарастардың ең негізгілерінің қатарына жоѓарыда кµрсеткендей мифологиялыќ, к‰нделікті (немесе ‰йреншікті), діни, кµркемділік, табиѓижаратылыстыќ (натуралистік), философиялыќ т‰рлері жатады.
Мифологиялық көзқарас - ертедегі қоғамның даму сатыларының алғашқы кезеңдерінде қалыптасты және дүниенің, жануарлардың, адамдар тегінің пайда болуы, әлемнің жаратылысы, табиғат құбылыстарындағы апаттардың себептері туралы, қоршаған әлемдегі өз орнын айқындау жәйлі алғашқы түсініктерінің, аңыз-әңгiмелердің ең бірінші тарихи үлгісі.
Мифологиялыќ кµзќарастыњ негізгі сипаттары:
1. Антропоморфтылыќ, яѓни табиѓат ќ±былыстарын (мысалы, б±лттардыњ ќозѓалысын, жер сілкінулерді жєне т. б.) адаммен ±ќсастырып ќарастыру; оларѓа адамѓа тєн ќасиеттердіњ барлыѓын: т‰йсіктерді, келењсіз факторларѓа деген реакцияны, тілектер, жеккµрушілік, ќайѓы-ќасірет жєне т. б. тањды.
2. Дескриптитивтілік (аѓылшын тіл. - суреттеме) – оќиѓаларды, ќ±былыстарды т‰сіндіруде єњгіме, ањыздар арќылы суреттеме т‰рінде бейнелеуге ±мтылу; олардыњ ішіндегі кейіпкерлер - ерекше адамдар т‰ріндегі батырлар жєне ќ±дайлар (мыс. мифтер Нептун Зевс, Меркурии, Алпамыс жєне т.б. туралы ањыздар).
3. Объективтік жєне субъективті єлемдердіњ синкретикалыѓы (бірт±тас, бµлінбейтін). Б±л мифологиялыќ кµзќарастыњ барлыќ жаѓына тєн.
4. Алѓашќы–ќауымдыќ сананыњ толыќќанды кезењіне тєн - адамдар, жануарлар, µсімдіктер туралы алѓашќы ѓылыми білімдермен ќаруланѓан баќсылардыњ єрекеттерінде кµрінетін сиќыршылыќпен байланысты.
Дүниеге көзқарастың келесі тарихи үлгісіне (типіне) күнделікті, эмпирикалық дүниетану жатады. Тіршілік тәжірибесі мен эмпирикалық білімдерден құрыла отырып күнделікті қарапайым көзқарас күнделікті қарекет қарекет тіршіліктеріне бағыт бағдар береді. Әрине күрделі мәселелерде тиянақты білімдерді, ойлау мәдениетін қажет етеді.
Дүниеге философиялық көзқарас мифология мен дінге қарағанда философия логикалық реттелген білімдердің жүйесі, өзінің жайлары мен принциптерін теориялық тұрғыда негіздеуге тырысады.
Дүниеге философиялық көзқарасқа сипаттама бере отырып оның мазмұнына өзіндік философиялық мәселелер мен қатар экономикалық, саяси, заң және жаратылыстану түсінік-тері этикалық, эстетикалық, діни (немесе атеистік) принциптер, көзқарастар, идеалдар жата-тындығын айта кету керек. Сондықтан дүниеге философиялық көзқарасты философиямен толық теңдестіруге болмайды. Алайда бұл көзқарастың теориялық негізі мен түйіні философияда. Сонымен қатар философия - тек қана дүниеге көзқарас емес. Ол басқа да қызметтер (функция) атқарады.
Философияның пәні, функциясы және негізгі мәселелері.
Ф-ның негізгі мақсаты сыртқы дүниені ғана тану емес, адам деген жұмбақ жанды тану, адамның дүниедегі орнын анықтау. Ежелгі грек ойшылдары Фалестің, Сократтың адамның негізгі мақсаты - өзін-өзі танып, өзін-өзі жүзеге асыру деп білуі тегін емес. Бұл сұрақты адам философиясыз шеше алмайды. Философияның әркімге де қатысы болатыны осыдан. Адам да, адамды бетке ұстайтын философия да адамды танып қана қоймай, оны түсінуге тырысады.
Философия мєселелерініњ кейбіреулері оныњ атќаратын ќызметтерімен де байланысты: 1) д‰ниеге кµзќарастыќ ќызметі, 2) єлеуметтік, 3) методологиялыќ, 4) гносеологиялыќ .