Fc-рецепторлар

Δ литикалық ферменттер

Беткері антиген

Ісік жасушасы

23-ші сурет. Антиденетәуелді жасушалық цитотоксикалық әсері

Қатерлі ісікке қарсы иммунитеттің жасушалық механизмдері

Қатерлі ісікке қарсы иммунитетте маңызды рөлді туа біткен және адаптивті иммунитет жасушалары, біріншіден Т-лимфоциттер, макрафагтар, NK-жасушалар атқарады (24-ші сур.). Т-лимфоциттердің ішінде ісік жасушаларына қарсы арнайы цитотоксикалық қызметтi Тх1 және CD8⁺ цитотоксикалық Т-лимфоциттер (ЦТЛ) атқарады.

Тх1 ісік антигенін ІІ класс МНС антигендерiмен бiрге, антигентаныстырушы жасуша (АТЖ) бетінен танып, белсенеді және цитокиндер түзедi. Олардың көмегімен ісікке қарсы иммуниттетің бірқатар механизмдері қосылады. Сөйтіп, Тх1 түзетiн ИЛ-2 аутокриндi түрiнде Тх1, CD8⁺ЦТЛ мен NK-жасушалардың көбеюін қосымша күшейтеді; солай иммунды жауаптың күшi жоғарылайды. Тх1 бөлетін ісікнекроздаушы факторлар TNF-α және TNF-β ісік жасушаларының апоптозын шақырады. Тх1, CD8⁺ЦТЛ және NK-жасушалар бөлетін IFN- ісіктің өсуін тежеумен бірге, эндогенді иммуномодулятор ретінде, ісікке қарсы иммунитетте қатысатын макрофагтарды, Т-лимфоциттерді және NK-жасушаларды белсендіреді. Макрофагтарды Тх1 макрофагқаруландырушы фактор да (MAF) бөлу арқылы белсендіреді..

CD8⁺ЦТЛ ісікке қарсы арнайы цитотоксикалық әсер көрсетеді. Олар ісікерекшелi антигендерді І класс МНС белоктарымен бiрге танып, белсенеді және ісік жасушаларына цитотоксикалық әсер көрсететін грануласынан бірқатар цитокиндердi түзеді. Ол цитокиндер: перфорин, лимфотоксин (басқаша ісікөлтiрушi, фактор-  ТNF-) және фрагментиндер. Бөлінген перфориннің мөлшеріне байланысты ісік жасушаларыь не некрозға, не апоптозға ұшырайды.

Егер перфорин аса жоғары мөлшерде болса, iсік-жасуша мембранасында көп өзектер пайда болып, жасушалардың лизосомды ферменттер белсенуiмен және қабыну серпіліспен бірге жүретiн осмостық лізис, көбірек жүредi. Мұндай жасушаның өлуін некроз деп атайды. Егер перфорин мөлшерi төмен болса, онда аз өзектер арқылы жасушаға фрагментиндер түсiп, ісік жасушаның апоптоз арқылы өліміне соқтырады. Апоптоз үрдiсi TNF- ісік жасушалардың Fas-рецепторларымен (CD95) байланысқанда күшейедi.

Ескертуде болуы тиіс, негізі көпшілікті ісік жасушаларының бетінде МНС I класс нәруыздарының экспрессиясы өте күрт төмендейді, не жойылады. Сондықтан CD8⁺ЦТЛ ісік жоюында рөлі төмендейді. Қатерлі ісік тану кезінде «аңқау» CD8⁺ЦТЛ белсенуі, екінші – ко-стимулдаушы белгі алуға байланысты болады, ал ісік жасушаларының көбінде ко-стимулдаушы молекулалар негізі аз болады, сондықтан «аңқау» CD8⁺ЦТЛ екінші белгі алмай, клондық анергияға ұшырауы мүмкін. Эксперименталды түрінде тышқандар меланомасы жасушаларына В7 кодтаушы генді енгізгенде, «аңқау» CD8⁺ЦТЛ, жетілген дифференциаланған жасушаға айналуы белсенгендігі көрсетілген. Бұл жағдай меланомаға қарсы В7 трансфекциялы меланома жасушаларының негізінде вакцина дайындауға мүмкіншілік береді.

NK-жасушалар. NK-жасушалардың ісік жасушаларды тануы МНС-нәруыздармен рестрикцияланбаған, сондықтан ісіктердің көбінде МНС I класс молекулалары азайған кезде, олардың белсенділігі төмендемейді. Белсенді ісік жасушаларын KIR-рецепторларымен таныған NK-жасушалар негізі ТNF-α мен IFN-α және перфорин бөледі, солар арқылы ісік жасушаларының апоптозын шақырады. Сонымен қатар, IFN-α Тх1 мен эффекторлы CD8⁺ЦТЛ дифференциялануын да белсендіреді.