23. Разделы Речи Посполитой. Восстание под руководством т. Костюшко.

Першы падзел РП. У 1765 годзе Кацярына II узняла пытанне аб ураўнанні ў правах праваслаўных і пратэстантаў з каталікамі, аднак сойм 1766 года адмовіўся задаволіць гэтае патрабаванне. Незадаволеныя дысідэнты ў1767 годзе стварылі дзве канфедэрацыі: праваслаўную ў Слуцку пад апякунствам Расіі і пратэстанцкую ў Турані пад патранатам Прусіі. У 1768 годе сойм прыняў рашэнне аб ураўнанні ў правах дысідэнтаў з католікамі, а таксама пакінуў некранутымі падставовыя прынцыпы старога палітычнага ладу (выбарнасць караля, права стварэння канфедэрацый, liberumveto).

Праціўнікі прынятых соймамі пастановаоў у 1768 гаду стварылі Барскую канфедэрацыю, якая выступал за цэластнасць і незалежнасць дзяржавы. Да Барскай канфедэрацыі хутка далучылася значная колькасць беларускай і літоўскай шляхты, а такжа мяшчан і сялянства. У краіне пачалася грамадзянская вайна. У рашаючай бітве пад вёскай Сталавічы 12 верасня 1771 года прыхільнікі Барскай канфедэрацыі пацярпела паражэнне ад рускайарміі пад камандаваннем А. Суворова.

5 жніўня 1772 года у Пяцярбургу манархамі Расіі, Аўстрыі, Прусіі была падпісана тайная канвенцыя аб падзела РП, паводле якай Расія анексіравала беларускія землі на ўсход ад Дзвіны і Дняпра.

Другі падзел РП. Падзеі 1772 года выразана паказалі, што захаваць цэласнасу і незалежнасць краіны можна толькі ў выпадку правядзення радыкальных эканамічных і палітычных рэформ. З 1773 года усе соймы пачалі праходзіць у рэжыме канфедэрацый, што дазваляла пазбягаць liberumveto і прымаць рашэнні простай большасцю галасоў. Пастановай сойма 1775 года было створана Пастаянная рада – агульны для ВКЛ і Кароны орган выканадаўчай улады. Ў 1789 годзе была ліквідававана рашэннем Чатырохгадовага сойма (1788 - 1792).

На гэтым сойме было прынята шмат пастаноў, мэтай якіх было забяспечанне незалежнасці РП. Кульмінацыяй падзей РП стала прынеццу 3 мая 1791 года канстытуцыі РП. Гыта быў другі ў свеце і першы ў Еўропе дакумент, прысвечаны арганіхацыі дзяржаўнай улады ў краіне і рэгуляванню правоў яе грамадзян. Па Канстытуцыі РП абвяшчалася прававой дзяржавай з вяршэнствам закона і падзелам улады на заканадаўчую, выканаўчую і судовую.

Але па сутнасці, гэта была Канстытуцыя польскага гарода і польскай дзяржавы, паколькі яна ліквідавала федэратыўны падзел на Карону і Княства, адмяніла паасобныя органы дзяржаўнай улады ВКЛ і Кароны, абвесціла каталіцызм дзяржаўнай рэлігіяй, а РП – унітарнай дзяржавай польскага народа.

Але ў поўнай меры Канстытуцыю не ўдалося ажыццявіць.Вясной 1792 года была ўтворана Таргавіцкая канфедэрацыя, якая сваім Актам скасавала усе пастановы Вялікага сойма. Упэўнасці канфедэратам надало 100-тысячнае расійскае войска пераход на іх бок Станіслава Аўгуста. Карыстаючыся момантам, на пачатку 1793 года свае войскі на тэрыторыю РП увяла Прусія. Завяршэннем гэтых падзей стаў другі падзел РП, дамова аб якім была падпісана 23 студзеня1793 года у Пацярбургу. Згодна з ёй, да Расіі адыходзілі беларускія землі па лініі Друя –Пінск.

Трэці падзел РП. Адказам на другіпадзел РП з’вілася нацыянальна – вызваленчае паўстанне. Якое узналальваў Тадэвуш Кастюшка. Акт паўстання быў абвешчаны на галоўнай плошчы горада Кракава 24 сакавіка 1794 года. Мэтамі паўстання былі аднаўленне РП у межах 1772 года, вяртанне Канстатуцыі3 мая і працяг рэформ.

У красавіку да паўстанцаў далучылася патрыятычная беларуска – літоўская шляхта. Паўстаннем на землях ВКЛ кіраваў Якуб Ясінскі. Удзельнікаў паўстання ў ВКЛ не задавальняла Канстытуцыя 3 мая, паколькі яна ліквідавала дзяржаўнасць ВКЛ. Была створана Найвышэйшая Літоўская Рада – выканаўчы орган паўстання ў ВКЛ.

Да паўстання далучылася значная частка шляхты на чале з Міхаілам Агінскім, чкі напісаў “Марш паўстанцаў 1794 года”. Актыўнадапамагалі і касянеры (сяляне ўзброеныя косамі), янія спадзяваліся на адменну прыгоннага права. Гэтаму садзейнічаў выдадзены Т. Касцюшкам 7 мая 1794 года ”Паланецкі універсал”, у якім сяляне абвяшчаліся асабіста свабоднымі. У 1794 гаду расійская улада абяцала амністыю сялянам – паўстанцам і раздачу ім зямель шляхціцаў, якія прымалі удзел у паўстанні. На падаўленне паўстанняКацярына II паслала войскі пад кіраўніцтвам А. Суворава. У рашаючай бітве пад Мацяёвіцамі 10 кастрычніка 1794 года армія інсургентаў была разбіта, Касцюшка трапіў у палон.

У Пяцербургу 24 кастрычніка 1795 года была падпісана канвенцыя аб апошнім раздзелы РП, у выніку якога некалі моцная дзяржава перастала існаваць. Усе беларускія землі былі ўключаны ў склад Расійскай мперыі. 25 ліпеня 1795 года Станілаў Аўгуст Панятоўскі падрісаў у Гародні акт адмовы ад трона.