- •1 Тарау. Жалпы ережелер
- •§1 Азаматтық іс жүргізу құқығының пәні мен әдісі
- •§2 Азаматтық іс жүргізу құқығының жүйесі
- •§3 Азаматтық іс жүргізу құқығының қайнар көздері
- •2 Тарау. Азаматтық іс жүргізу міндеттері және азаматтық іс жүргізу құқығының принциптері
- •§1 Азаматтық іс жүргізу міндеттері
- •§2 Азаматтық іс жүргізу принциптері
- •§1 Азаматтық істердің соттарға ведомстволық бағыныстылығы
- •§2 Азаматтық істердің соттылығы
- •§3 Азаматтық істердің мамандандырылған соттарда соттауға жатқызылуы
- •§4 Соттауға жатқызудың жалпы ережелері
- •4 Тарау. Соттың құрамы. Қарсылық білдіру және оны шешу тәртібі
- •§1 Соттың құрамы
- •§2 Алқалы құрамдағы соттың мәселелерді шешу тәртібі
- •§3 Қарсылық білдіру және оларды шешу тәртібі
- •5Тарау. Іске қатысушы тұлғалар
- •§1 Іске қатысушы тұлғалардың құрамы
- •§2 Іс жүргізу құқық қабілеттілігі және әрекет қабілеттілігі
- •§3 Тараптар
- •§4 Үшінші тұлғалар
- •§5 Прокурордың азаматтық іс жүргізуге қатысуы
- •6 Тарау. Сотта өкілдік ету
- •§1 Сотта өкілдік ету түсінігі
- •§1 Дәлелдеме түсінігі және түрлері
- •§2 Дәлелдеу
- •§3 Дәлелдемелерге қойылатын талаптар
- •§4 Дәлелдемелерді қамтамасыз ету
- •8 Тарау. Сот сараптамасы
- •§1 Сот сараптамасы және оны тағайындау тәртібі
- •§2 Сараптама жасау үшін үлгілер алу
- •§3 Сараптама түрлері
- •§4 Сарапшының құқықтары мен міндеттері
- •§5 Сараптама жүргізу
- •§6 Сараптама тағайындау нәтижелері
- •§7 Сарапшыдан жауап алу
- •9 Тарау. Сот шығындары
- •§1 Сот шығындарының ұғымы, түрлері және оларды төлеу тәртібі
- •§2 Мемлекеттік баж сомасын есептеу
- •§3 Мемлекеттік баж төлеуден босату
- •§4 Мемлекеттік бажды қайтару
- •§5 Іс бойынша іс жүргізуге байланысты шығындар
- •§6 Сот шығындарын төлеудің қайнар көздері
- •§7 Сот шығындарын бөлу
- •§8 Сот шығындарын бөлу кезіндегі жауапкердің құқықтарын қорғаудың іс жүргізушілік кепілдіктері
- •§9 Өкіл көмегіне ақы төлеуден босату
- •§10 Мемлекетке сот шығындарын өтеу
- •10 Тарау. Мәжбүрлеу шаралары
- •§1 Мәжбүрлеу шараларының түсінігі және түрлері
- •§2 Мәжбүрлеу шараларын қолдану шарттары. Мәжбүрлеу шараларын орындау тәртібі
- •11 Тарау. Іс жүргізу мерзімдері
- •§1 Іс жүргізу мерзімінің түсінігі, маңызды және оны есептеу
- •§2 Іс жүргізу мерзімдерін тоқтатат тұру
- •12 Тарау. Сот хабарлаулары мен шақырулары
- •§1 Іске қатысушыларға хабарлама беру тәртібі
- •§ 2 Шақыру қағазын тапсырмау салдары
- •13 Тарау. Бұйрық арқылы іс жүргізу
- •§1 Бұйрық арқылы іс жүргізудің айрықша белгілері
- •§2 Сот бұйрығының мазмұны және оны шығару салдары
- •14 Тарау. Талап қою
- •§1 Талап қоюдың түсінігі мен сипаттамасы
- •§2 Талап қою түрлері
- •§ 3 Талап қою
- •§4 Талап қоюды қамтамасыз ету
- •15 Тарау. Істі сотта қарауға әзірлеу
- •§1 Дайындық әрекеттерін белгілеу
- •§2 Істі сотта қарауға әзірлеу әрекеттерінің түрлері және олардың орындалуы
- •16 Тарау. Бірінші сатыдағы сотта істі талқылау
- •§1 Сот талқылауының түсінігі мен мерзімдері
- •§2 Азаматтық істі қарау тәртібі
- •§3 Істі қарауды кейінге қалдыру
§4 Үшінші тұлғалар
Іске қатысушылар арасында үшінші тұлғалар ерекше орынға ие. Олар заң бойынша ерекше мәртебеге ие болғандықтан, олардың азаматтық іс жүргізуде жүзеге асыратын заңнамалық өкілеттіктері бар.
Азаматтық іс жүргізу құқығында үшінші тұлғалар екі санатқа бөлінеді:
даудың нысанасына дербес талаптарын мәлімдейтін үшінші тұлғалар;
даудың нысанасына дербес талаптарды мәлімдемейтін үшінші тұлғалар.
Осылайша олардың мәртебесіндегі айырмашылық нақты соттық талқылаудың пәні болып отырған даулы сұраққа олардың қатыстылығымен негізделеді. Көздеген мақсаттары және олардың талап қоюшы мен жауапкерге қатыстылығының сипатына қарай заңмен олардың іс жүргізудегі жағдайлары анықталып, олардың сот талқылауына қатысуының шарттары белгіленген.
ҚР АІЖК 52-ші бабына сәйкес, даудың нысанасына дербес талаптарын мәлімдейтін үшінші тұлғалар бір немесе екі тарапқа қарсы талап қою арқылы бірінші сатыдағы сот шешім шығарғанға дейін процеске кіре алады. Олар талап қоюшының барлық құқықтарын пайдалану және оның барлық міндеттерін орындау арқылы азаматтық процеске қатыса алады.
Мысалы, мүлікке қатысты (тұрғын үй, пәтер, жер телімі) азаматтық іс бойынша тарап ретінде мұрагерлер (заңды және өсиет бойынша) қатыса алады. Істі сотта талқылау барысында мұрагерлікке қалдырылған мүлікке өзге тұлғаның талап қоюы мүмкін, тіпті ол заң немесе өсиет бойынша мұрагерлер қатарына кірмеуі де мүмкін. Бұл тұлға азаматтық іске даудың нысанасына дербес талаптарын мәлімдемейтін үшінші тұлға ретінде қатысып, талап қоюшы және жауапкермен бірдей деңгейде мүлікке қатысты өз қуынымдарын негіздей алады (мысалы, сервитуттық құқықтар бойынша). ҚР АІЖК 53-ші бабына сәйкес, даудың нысанасына дербес талаптарын мәлімдемейтін үшінші тұлғалар, егер іс өздерінің құқықтарына немесе міндеттеріне әсер етуі мүмкін болса, іс бойынша бірінші сатыдағы соттың шешімі шыққанға дейін талап қоюшы немесе жауапкер жағында іске кірісе алады. Олар сондай-ақ тараптардың және іске қатысушы басқа адамдардың өтінімімен немесе соттық бастамасымен іске қатысуға тартылуы мүмкін. Олардың процеске қатысуға тартылуы барысында сот олардың іске қатысқысы келмегендігін ескермеуі мүмкін. Даудың нысанына дербес талап мәлімдемейтін үшінші тұлғалардың құқықтық жағдайындағы бұл ерекшелік олардың даудың нысанына дербес талаптар мәлімдейтін үшінші тұлғалардан айырмашылығы болып табылады.
Дербес талаптарын мәлімдемейтін үшінші тұлғалар тараптардың талап қоюдың негіздемесі мен нысанасын өзгерту, талап қою талабының мөлшерін ұлғайту немесе азайту құқықтарынан басқа іс жүргізу құқықтарын пайдаланады және тараптың іс жүргізу міндетін мойнына алады. Сонымен қатар олар талаптан бас тарта алмайды (себебі қойылмаған талаптан бас тарту мүмкін емес), немесе ол талапты мойындай алмайды (өздеріне қойылмаған талапты олар мойындай алмайды). Сондай-ақ олар бітімгершілік келісім жасай алмайды (ол келісім олар дербес талап мәлімдемеген дау нысанына қатысты жасалады). Олардың қарсы талап қоюына жол берілмейді (себебі талап қоюшының алғашқы талабы оларға емес, жауапкерге қарсы қойылған), олар үшін сот шешімін мәжбүрлеп орындатуды талап ету де заңмен көзделмеген.