5 Сурет – кернеудің синусоидалық үлгісі (а), кернеудің синусоидалық емес үлгісі (б).
Шыңдық мән Uшың (синусоидалы ауыспалы кернеу үшін арналған Um амплитудалық мән) - өлшеу уақыты ішіндегі кернеудің ең үлкен немесе ең кіші мәні.
Уақыт өлшемі ішіндегі айнымалы кернеудің орташа мәні
.
Мағынасы бойынша орташа мән — бұл Т өлшеу уақыты мезетіндегі u(t) айнымалы кернеудің тұрақты құраушысы. Графикалық — бұл Т уақыт мезетіндегі орташа мән. (5 сурет).
Бірақ Т уақыт мезетіндегі уақыт осінен салыстырмалы симметриялы айнымалы кернеудің орташа мәні нөлге тең. Бұл жағдайда келесі өрнекпен анықталатын айнымалы кернеудің орташа түзетілген мәнін қолданады
Ауданның бұл қосындысы геометриялық түрде t уақыт осімен жоғарғы және төменгі қисықпен шектелген. Мұндай анықтама кезінде түзеткішті екі жарты периодты болып саналады.
Т өлшеу уақыты мезетіндегі айнымалы кернеудің орташа квадраттық мәнін келесі формула арқылы анықтайды
.
Синусоидалы айнымалы кернеу үшін орташа квадраттық мәнді әрекет етуші (тиімді) мән деп атайды. U айнымалы кернеудің әрекет етуші мәні әрекет кезіндегі жылу энергиясының санынан бөлінетін тұрақты кернеу санына тең; оның әрекетінде бір уақыт ішінде ауыспалы кернеудің салыстырмалы әрекет кезінде бөлінетін жылу энергиясы бөлінеді.
Кернеу параметрлері арасындағы байланыс К амплитуда коэффициенті және Кф үлгісі арқылы келтіріледі
,
.
Тәжірибеде ең жиі қолданылатын түзеткіштер сұлбаларын қарастырайық. 6 суретте түзеткіштің біржартылай периодты аспабының сұлбасы және PA1 микроамперметр арқылы өтетін iи түзеткіш тоғының графигі келтірілген.
VD1 жартылай өткізгішті диод микроамперметр арқылы тек қана өлшенетін айнымалы тоқтың оң жарты толқынын ғана өткізеді. 20 Гц жоғары жиілікте аспап I0 өлшенетін тоқтың орташа мәнін ғана көрсететін болады.
Бір жартылай периодты
түзеткіштің артықшылығы кірістік
кернеудің үлкен бөлігі VD1 диодында
түсуі болып табылады. Тіпті салыстырмалы
аз кірістік кернеу кезінде сызықты
түзету режимінде ол жұмыс істейді және
аспаптың шкаласы өзінің сызықты бөлігінен
үлкен болып табылады. Бірақ бұндай
амперметрдің сезімталдығы төмен болады.
I тоқтың орташа
түзетілген жұмыс мәні кезіндегі
синусоидалы тоқты өлшегенде тоқтың
орташа түзетілген мәні I0
0,451;
сондықтан микроамперметрдің Iи
толық ауытқу тоғы кезінде Iизм
шектік
жұмыс мәні келесі формуламен есептеледі
.
(а) (б)
6 Сурет – бір жартылай периодты түзеткіштің сұлбасы (а) және микроамперметр арқылы өтетін тоқтың рафигі (б)
Аралас аспаптарда ең көп тарау алған екі жартылайпериодты түзеткіштер болып табылады (7 сурет). Мұнда PA1 микроамперметрі Rl және R2 резисторларына және VD1 және VD2 үлгілі диодтармен, электрлік көпірге диогналь жалғанған. Периодтың бірінші жартысында тоқ VD1 диоды арқылы өтеді, әрі қарай параллель тармақтар бойынша: PA1 микроамперметрі, R2 және Rl резисторлары, басқаша — VD2 диоды арқылы және параллель тармақтар бойынша: PA1 микроамперметрі, Rl және R2 резисторлары арқылы. Микроамперметр арқылы тоқ екі жартылайпериодта бір бағытқа ағады. Сызықты түзету режиміндегі жұмыс кезіндегі I0 түзету тоғының тұрақты құраушысы I0 0,91 тең, ал өлшенетін синусоидалы тоқтың шектік әрекет мәні
.
а) б)