Скарульскі антон

КАМЕНТАРЫІ ПА ФІЛАСОФІІ, АБО ЛОПЦЫ, ГЭТА ЗНАЧЫЦЬ МЕТАФІЗІЦЫ, АГУЛЬНАЙ I СПЕЦЫЯЛЬНАЙ ФІЗІЦЫ

Логіка

Прызначэнне i аб'ект логікі

1. Найважнейшае прызначэнне навукі логікі, якая рыхтуе розум да супастаўлення ведаў аб рэчах, заключаецца ў тым, каб, пастаянна звяртаючыся да таго ж розуму, a менавіта да паняцця, суджэння i высновы, сачыць, каб тыя аперацыі розуму, што сапраўды могуць быць выкарыстаны, ужываліся ў адпаведнасці з правіламі лагічнага майстэрства.

Аб ідэях

2. Ідэя, або паняцце, — назва, якой новыя [філосафы] паспяхова замяняюць тэрмін «выявы розуму», азначае нешта іншае, чым вобраз предмета, схаваны ў розуме, з дапамогай якога таксама i процілеглы прадмет выяўляецца ў розуме, прычым адно i тое ж пеняцце незывеецца i фермельным, бо яно предпісвае думку, i аб'ектыўным, бо само з'яўляецца вобразам предмета, да якога я но звернута.

3. Кожны, хто зверне на яго свой розум, не стане адмаўляць, што такога роду вобразы знаходзяцца ў розуме, i не зблытае яго са звычайнымі паняццямі розуму, тым больш не

зблытае з суджэннем i высновай. Паколькі прызначэнне паняццяў заключаецца ў тым, каб адлюстроўваць змены, што адбываюцца ў прадметах, трэба адрозніваць кожныя веды як ад ідэй падобнага роду, так i ад саміх рэчаў, якія разглядае розум...

Аб суджэнні

7. Суджэнне з'яўляецца аперацыя розуму, а не волі, як мяркуе Картэзій. Яно з'яўляецца простым [актам], г.зн. з яго дапамогай мы ствараем паняцці, сцвярджаючы нешта або адмаўляючы.

8. Найважнейшай уласцівасцю суджэння, што адносіцца да ведаў i даследуецца логікай, з'яўляецца ісціна або мана.

Аб выснове

13. Асобным відам параўнання з'яўляецца выснова: бо калі адным памкненнем думкі мы не зможам спасцігнуць усю прыроду рэчы, то мы з дапамогай сярэдняга вядомага [тэрміну] набліжаемся да пазнання прыроды i стану невядомай рэчы i такім чынам пранікаем у таямніцы гэтай невядомай рэчы. Такое пазнанне ажыццяўляецца найбольш паспяхова, калі прытрымлівацца наступнага лагічнага правіла: рэчы, якія ва ўсіх адносінах тоесныя нейкай трэцяй рэчы, тоесныя i паміж сабой; параўнаўшы два паняцці з трэцім, якое называецца сярэднім тэрмінам, мы зробім выснову, што яны па сваёй прыродзе або звязаны, або незалежныя.

Друкуецца па кн.: Памятники философской мыс­ли Белоруссии XVII — первой половины XVIII в. Мн., 1991, с. 209—210 (Пер. на бел. мову Г.А.Маслыкі).

Снядэцкі ян

ПРАДПІСАННЕ, ПАВОДЛЕ ЯКОГА ПАВІННЫ ЗНАХОДЗІЦЦА ПАД ПУБЛІЧНЫМ I ХАТНІМ НАГЛЯДАМ ВУЧНІ МІНСКАЙ ГІМНАЗІІ ВІНЦЭСЬ I ЮЗАФ ТЫШКЕВІЧЫ

(урывак)

Добрыя норавы павінны прывівацца маладым не толькі праз навучанне, але і выпрацоўкамі ў іх звычкі да добрых спраў, а таксама праз глыбока ўражальныя вобразы, якія выклікаюць агіду да ўсяго таго, што супярэчыць справядлівасці, ісціне, грамадскаму парадку і годнасці чалавека. У грамадскі парадак уключаюцца таксама і дзяржаўныя законы. Хатні выхавальнік, паўтараючы з дзецьмі тое, што яны вучаць у школе, найбольшую ўвагу павінен звяртаць на іх справы і ўчынкі, імкненні і ха

рактар. Пад характарам тут разумеецца тое, што з'яўляецца вынікам фізічнай канстытуцыі дзіцяці.

Вывучаючы прадмет «навука маралі» паслядоўна ў розных класах, школьнік вучыцца быць добрым дзіцем, добрым бацькам, добрым падданым, добрым сябрам, добрым сваяком, добрым суседам і да т.п., але разам з тым неабходна старацца ўдала падабранымі прыкладамі з гісторыі краіны і яе звычаяў, спасылаючыся на цікавыя прыгоды, выклікаць агіду да хібаў, якія ганьбяць, знішчаюць айчынную мараль, а менавіта: да п'янства, хцівасці, пагоні за спадчынай з дапамогай юрыдычных хітрыкаў, парушэння спакою суседзяў, шулерства, скнарнасці ці марнатраўства. У знакамітых сем'ях нашых дзве заганы: бяздзейнасць і агіда да заняткаў і працы, — а таму асновай добрага выхавання павінна стаць працавітасць. Другой маральнай заганай з'яўляюцца сямейныя сваркі, пры якіх зусім немагчыма стаць сумленным чалавекам, Для таго, хто збяднее, будзе абцяжараны даўгамі і гатовы шукаць паратунку несумленнымі шляхамі, істотнай умовай прыстойнасці з'яўляецца беражлівасць, гаспадарлівасць, неперавышэнне выдаткаў над прыбыткамі. А для такога спосабу жыцця патрэбна змоладу прывіваць дзецям любоў да парадку. Калі дзеці дзякуючы добраму пачатковаму выхаванню паводзяць сябе прыстойна,трэба сачыць, каб яны не паддаліся кепскаму прыкладу, кепскай кампаніі і г.д. Маральныя прынцыпы і выказванні застануцца марнымі і імі (дзецьмі) незразумелымі, калі не будуць умела дастаеаваны да іх уласных спраў і правіннасцей, іншых, чаму яны самі былі сведкамі. Калі ж дзіця ў чымнебудзь правінілася, тады асабліва трэба сачыць, каб гэтага не паўтарылася...

У школах павінна быць паўсюдна забаронена вучням дарыць адзін аднаму падарункі, дробныя рэчы і кнігі і самім нічога не прымаць без дазволу. Хатні выхавальнік павінен таксама настойліва перасцерагаць ад таго, што можа весці да махлярства і іншых адхіленняў. Хатні выхавальнік павінен здабыць сабе давер, прыхільнасць і павагу сваіх вучняў. Дабіваючыся гэтага, ён будзе асцерагацца нават выпадковага ўчынку, які выкліча іх асуджэнне. I гэтымі намаганнямі можна многага дасягнуць у фарміраванні і выпраўленні недахопаў дзіцяці.

У кожным зручным выпадку трэба выхоўваць у дзіцяці пачуццё асабістай годнасці, заснаванае на тым, каб не рабіць нічога, што выклікала б пагарду іншых людзей.

Пераважнай здольнасцю дзяцей з'яўляецца памяць, якую трэба пастаянна развіваць. Вывучэнне моў для дзяцей не ўяўляе асаблівай цяжкасці, дарослым жа гэта значна цяжэй. Таму дзяцей належыць вучыць мовам змоладу, а менавіта — роднай, лацінскай, рускай і французскай.

Найболыным шчасцем чалавека, якое да таго ж з'яўляецца ўмовай развіцця яго разумовых здольнасцей, адукацыі, ёсць здароўе; неабходна берагчы здароўе дзяцей, асцерагацца ператамлення, каб гэта не паўплывала на фізічнае развіццё дзіцяці. Дзеці павінны пастаянна быць у руху, з імі трэба часта гуляць, даваць ім бегаць. Для здароўя неабходна ахайнасць, трэба сачыць, каб дзіця часта мяняла бялізну, прычэсвалася — да ўсяго гэтага трэба прывучыць з самых ранніх гадоў.

Друкуецца па кн.: Антология педагогической мысли Белорусской ССР. М., 1986. С. 164—165 (пер. на бел. мову Г.А.Маслыкі).