Kiрыла тураўскі

СЛОВА СВЯТОГА КІРЫЛЫ АБ КНІЖНЫМ ЧЫТАННІ I НАВУЦЫ

Паслухайце, братове, i ўразумейце, дзеці, як належыць нам вераваць у адзінага Бога, у Троицы існага, — у Бацьку i сына i Духа Святога, — i спадзявацца на яго аднаго, i павучацца, схіліўшыся да святых кніг — Евангелля, Апостала, Парамійніка, Псалтыре i іншых, а да адрочаных кніг не звяртацца ніколі. Адрочаныя ж: Астраномія i Зоралік, Соннік, Зёльнік, Чароўнік, Птушыныя Чары, Громнік, Каляднік i Жэрабнік. Бо прароцтвы лжывыя ў ix, на святых паклёпы ўзводзяцца. Кнігамі гэтымі д'яблаў прывабліваюць i гутараць з імі. У параўнанні са святымі кнігамі гэтыя маняць i невукаў дураць. A ім падобныя кнігі халдзейскія i элінскія байкі — таксама кашчунныя. A калі запытае які вар'ят, чаму святыя трымалі гэтыя кнігі, — ты адказвай: святыя мелі розум до­бры i некрывадушны, дадзены ім ад Бога; чытаючы гэтыя кнігі, жылі не паводле вучэння ix, а па слову прарока i апосталаў. Ерэтыкі ж i святыя кнігі чыталі, але, не маючы добрага розуму ад бога, — здрадзілі i сталі адступнікамі Божымі, i ўсмярдзела душа ix ад гэтага смуроду, зруйнаваўся прастол, на якім спачуваў іхні розум, i не стала месца яму, i ён ад ix збег, а ўсяліўся ў ix д'яблавы розум. I распладзілася ў ерэтыках вучэння д'яблава, i пачалі зневажаць яны Бога, не разумеючы кніжных прыпавесцяў, не слухаючы разумных, не прымаючы правільнага вучэння i настаўнікаў ненавідзячы, якія навукай сваёй прыводзілі ix да вечнага жыцця (а той, хто не слухае i не скараецца, — ідзе да вечнай пакуты). Яшчэ раней Павелапостал наказваў аддаць непакорлівых i непаслухмяных д'яблу на катаванне. А святыя бацькі, не здолеўшы розум вар'яцкі i непакор­ны гэтых ерэтыкоў наставіць вучэнню кніжнаму, — не аддавалі ix сатане на пакуту, а пракліналі, бо ведалі, што той ix не пакарае, а чакае ix вечная мука, калі будуць скаваны яны разам з д'яблам — настаўнікам ix, бо ён — непакорны настаўнік для ўсіх непакорных. Так піша i Павел да святых, епіскапаў i святароў: «Калі хто спакусіцца невуцтвам кніжным, навучыце таго; калі ж не паслухае вас i не скарыцца пасля першага i другога пакарання — хай будзе пракляты!» Калі.ж зараз многія марнасловы не скараюцца i пасля сотага — што станецца з тымі! Хіба не будуць яны разам з праклятымі?

Мы ж, братове, станем пакорлівыя i паслухмяныя, будзем выконваць Боскія наказы кніг святых, у мудрасць ix паглыбляючыся; не п'яным розумам, а цвярозым ушануем жыццё з усімі ўміронымі праведнікамі дзеля Хрыста Ісуса, Госпада нашага, якому ўзносім хвалу.

КІРЫЛЫ МАНАХА ВЕЛЬМІ КАРЫСНАЕ ПАВУЧАННЕ

Калі ўбогі прагне i жадае дзеля Хрыста, то на нябёсах ён узбагаціцца i натоліцца міласцю Божай i райскімі стравамі. Калі хто смуткуе тут, абгавораны i зняслаўлены, зганьбаваны i выгнаны за праўду, — анёлы на небе таго ўшануюць, i з праведнікамі будзе ён радавацца i весяліцца. Калі чалавека якога тут ненавідзяць i б'юць за Хрыстова імя, — таго ўзлюбіць Бацька Усявышні на небе, i будзе той радавацца з анёламі, спачываючы ў раі.

Але зацяты п'яніца i нікчэмны абжорца дарма будзе прагнуць i жадаць райскае ежы. Калі хто быў тут неміласэрны, не даў прытулку вандроўніку i не злітаваўся над бедным — той ад Бога на небе міласці не атрымае, i не прымуць анёлы яго ў Нябеснае Царства. Калі чалавек жыў тут у блудзе юрлівым — там не ўбачыць ён аблічча Божага i не атрымае Нябеснага Царства, а зрынуты будзе ў вогненную раку. Калі не пакаюцца ад усяго сэрца з верай i плачам тыя, хто ў гэтым жыцці грашыў непатрэбна, тых асудзяць няўмольна ў дзень Страшнага судзішча. Гора будзе ўсім тым, хто не трымаўся кніжнай мудрасці i наказаў духоўных бацькоў; гора тым, хто пад гульні i скокі апіваўся віном; гора будзе жалейнікам i гора тым, хто ix слухаў, бо ўзвялічвае д'ябла — губіць усіх хрысціян.

Друкуецца па час: Спадчына. 1990. 2. Пер. на бел. мову А.Мельнікава.

МАЙМАН САЛАМОН

СПРОБА ТРАНСЦЭНДЭНТАЛЬНАЙ ФІЛАСОФІІ

Заключная заўвага

1. Эмпірыкі. Яны не жадаюць аргіогі згаджацца ні в якім матэрыяльным або фармальным прынцыпам. Для ix усе нашы (тексема i найбольш простыя) паняцці i (найбольш агульныя) меркаванні (не выключаючы нават палажэння аб супярэчнасці) a posteriori з'яўляюцца менавіта абстрагаванымі ад печуццёвых прадметаў i разнастайных адносін, што ўспрымаюцца намі; i як, напрыклад, чырвонае з'яўляецца абстракцыяй пачуццёвай рэчы менавіта чырвонага колеру, так i для ix адзінства — гэта абстракцыя нейкай рэчы, адзінай у сваім родзе, i да т.п. Усе рэчы, што мы назы­ваем інтэлектуальнымі, не з'яўляюцца для ix рэальнымі, a толькі. лагічнымі аб'ектамі, якія ёсць не што іншае, як розныя спосабы разглядання рэчаў, дадзеныя разам з рэчамі. I сапраўды яны неабвержныя, бо як ix абвергнуць? Тым, што паказаць, быццам ix устанаўленне памылковае, г.зн. мае ў сабе яўныя супярэчнасці? Яны не жадаюць прызнаць стан супярэчнасці. Але яны не заслугоўваюць таксама таго, каб быць абвергнутымі, бо яны ж сцвярджаюць нішто. Я павінен прызнаць, што не магу зразумець такога характеру мыслення. Тое, што любыя дзве лініі, якія перасякаюцца ў акружнасці, падзяляюцца на преперцыянельныя часткі, што асімптота [прамая] пры бясконцай яе працягласці ніколі не дакранаецца да крывой i т.д.; карацей кажучы, тое, што рэч не бывае адначасова сапраўднай i несепреўднай, магчымай i немагчымай — усё гэта цалкам палажэнне індукцыі! Інтарэс розуму павінен паводле гэтага сцвярджэння поўнасцю адпасці, бо ў адпаведнасці з ім розум сам цалкам знішчаецца. Гэтыя паны не прызнаюць за сабой большей здольнасці, епрече свейго роду інстынкту, які яны незывеюць judicium precticum (пректычнае меркавенне) i чакаюць падобных выпадкеў, якія ўлесцівы жывёлем у больш высокай ступені. Аднак пра гэта дастаткова!

2. Эмпірычныя дагматыкі i рацыянальныя скептыкі. Яны сцвярджаюць, што аб'екты нашага пазнання нам дадзены a posteriori, аднак формы ix знаходзяцца ў нас priori. Калі б мы не існавалі ра­зам з гэтымі формамі, то аб'екты ўсё ж маглі існаваць (хоць у іншым выглядзе, чым мы ix уяўляем). Калі б гэтыя аб'екты не існавалі, то ўсё ж мы змаглі б існаваць (нейкім невядомым для нас спосабам). Далей яны сцвярджаюць, што нам уласціва здольнасць уяўляць не толькі гэтыя формы самі па сабе як аб'екты, але таксама пазнаваць ix як формы ў аб'ектах. Гэта пазнанне, аднак, адбываецца не шляхам непасрэднага ўспрымання, a толькі праз успрыманне схемы ці прыкметы ў аб'ектах, таму мы з дапамогай разважання пра тое, што гэ­тыя формы ўласцівы гэтым аб'ектам, адначасова самі дасягаем усведамлення гэтых формаў. Таму мы не можам выкарыстоўваць формы гэ­тых аб'ектаў у сабе пастолькі, паколькі яны маюць гэтую прыкмету. Агульнае выкарыстанне гэтых формаў рэчаў у сабе i без гэтай прыкметы не служыць таму, каб гэтакім шля­хам вызначыць нешта ў аб'ектах, a толькі для таго, каб надаць розуму дасканаласць i cicтэматычнае адзінства. Гэта кантыянская сістэма. Яна не толькі правамерная, але ў найвышэйшай ступені спрыяе інтарэсу розуму, бо хоць яна абмяжоўвае розум, але ўсё ж гэта прыкмета такой уласцівасці, што яна можа спыніцца толькі сумесна з розумам (бо яна з'яўляецца формай a priori).

3. Рацыянальныя дагматыкі i эмпірычныя скептыкі. Яны сцвяр­джаюць, што як формы, так i аб'екты нашага пазнання знаходзяцца ў нас a priori i што гэта здольнасць заключаецца не толькі ў тым, каб пазнаваць дадзеныя аб'екты праз мыслімыя намі формы, але i ўзнаўляць самі аб'екты праз гэтыя формы. Пачуццёвыя аб'екты з'яўляюцца цьмянымі ўяўленнямі гэтых аб'ектаў розуму. Калі розум карыстаецца сваімі формамі пачуццёвых аб'ектаў (я маю на ўвазе сінтэтычныя, што падлягае сумненню), то гэта адбываецца не непасрэдна, а праз аб'екты розуму, якія ix прадстаўляюць (тое, што, аднак, гэтыя формы адпавядаюць аб'ектам, не патрабуе ніякай прыкметы, як непасрэднае ўспрыманне). Яны паслядоўна пашыраюць выкарыстанне розуму больш, чым першыя. 3 другога боку, аднак,яны ставяць пад сумненне сам факт, г.зн. тое, што розум валодае гэтымі формамі або выкарыстоўвае іх; яны прызнаюць толькі адзіную форму, менавіта, тоеснасці і супярэчнасці, якой яны прыпісваюць аб'ектыўную рэальнасць; другім формам, наадварот, яны ўпэўнена прыпісваюць толькі суб'ектыўную рэальнасць. Яны, аднак, зза сваёй усеагульнасці адносна нас служаць так, быццам маюць аб'ектыўную рэальнасць, таму інтарэсы розуму ніякім чынам не нясуць страт. Калі мяне спытаюць, хто яны, гэтыя рацыяндльныя дагматыкі, то ў цяперашні час я не змагу назваць нікога, акрамя самога сябе. Я мяркую, што гэта з'яўляецца сістэмай Лейбніца, калі яе правільна разумець.

Друкуецца па кн.: Из истории философской и общественнополитической мысли Белоруссии: Избр. произв. XVI — начала XIX в. Мн., 1962. С. 391—393 (пер. на бел. мову Г.А.Маслыкі).