Бычковы

Рэвалюцыянерынароднікі 1870— 80х гадоў, браты.

Яўген Іванавіч (1858—?). Нарадзіўся ў г. Горкі Магілёўскай вобл. Арганізоўваў у Кіеве ваенныя гурткі нарадавольцаў. 11.4.1881 арыштаваны i сасланы пад нагляд паліцыі ў Падольскую губ.

Уладзімір Іванавіч (1861 — 10.8.1883). Нарадзіўся ў г. Горкі Магілёўскай вобл. У 1879 арганізаваў у Кіеве тэрарыстычны гурток нарада­вольцаў. Вёў прапаганду сярод рабо­чих, вайскоўцаў, моладзі, падрыхтаваў замах на жандарскага падпалкоўніка. 11.4.1881 арыштаваны i сасланы ва Усходнюю Сібір. Уцёк з турмы, узначаліў Харкаўскую групу нарадавольцаў. У 1883 спрабаваў арганізаваць уцёкі ссыльных у Томску, пры арышце застрэліўся.

Аляксандр Іванавіч

(1862—27.9.1925). Нарадзіўся ў в. Ябланаўка Лысянскага рна Чаркаскай вобл. Член Кіеўскай групы нарадавольцаў. 11.4.1881 арыштаваны, сасла­ны пад нагляд паліцыі ў Магілёўскую губ. У студзені 1882 прыгавораны да катаргі i ссылкі ў Сібір; у студзені 1888 уцёк з турмы. Намагаўся аднавіць «Народную волю». У верасні 1888 зняволены ў Петрапаўлаўскую крэпасць. Удзельнік рэвалюцыі 1905—07, у 1918 член Харкаўскага Савета рабочых дэпутатаў.

Вадкоўскія

Дзекабрысты, браты. 3 дваран Віцебскай губерні.

Іван Фёдаравіч (1790—?) — палкоўнік, камандзір батальёна ў Сямёнаўскім палку. За спачуванне салдатам у час выступления палка ў 1820 у Пецярбургу прыгавораны да пакарання смерцю, якое заменена турмой; да 1826 сядзеў у віцебскай турме. У 1829 высланы ў дзеючую армію на Каўказ.

Фёдар Фёдаравіч (1800— 20.1.1844) — прапаршчык Нежынскага коннаегерскага палка. Выхоўваўся ў Маскоўскім універсітэцкім пансіёне (1810—12), у прыватных пансіёнах Пецярбурга. Вайсковую службу пачаў у Сямёнаўскім палку (1818), потым служыў^; у прэстыжным Кавалергардскім палку. У 1824 за «непрыстойныя паводзіны» (жарты ў адрас імператара i складзеную сатырычную песню) пераведзены ў Нежынскі полк. Быў членам Паўночнага i Паўднёвага таварыстваў дзекабрыстаў i падзяляў праграму апошняга — увесці ў Расіі рэспубліканскае праўленне са знішчэннем царскай сям'і. Арыштаваны ў Курску i з 21.12.1825 утрымліваўся ў Петрапаўлаўскай крэпасці. Асуджаны на веч­ную катаргу, пазней тэрмін катаргі быў скарочаны да 20, а потым да 13 гадоў. 3 1839 на пасяленні ў Іркуцкай губ., дзе i памёр. Аўтар рэвалюцыйных вершаў i музыкі песні «Славянскія дзевы».

Аляксандр Фёдаравіч (ка­ля 1801—пасля 1837) — падпаручнік 17га Егерскага палка. Выхоўваўся ў Маскоўскім універсітэцкім пансіёне, затым у вучылішчы св. Пятра ў Пецярбургу i прыватных пансіёнах. _;Вайсковую службы пачаў падпрапаршчыкам у Сямёнаўскім палку. За спачуванне салдатам у час выступления палка ў 1820 у Пецярбургу пераведзены ў Крамянчугскі полк, потым у 17ы Егерскі. У 1823 прыняты ў Паўночнае таварыства сваім братам Фёдарам. Арыштава­ны ў час паўстання Чарнігаўскага пал­ка пад Новы, 1826, год у Белай Царкве (меў намер па просьбе брата Фёдара падняць свой полк у падтрымку паўстаўшых). Пасля следства высланы ў дзеючую армію на Каўказ. У 1830 звольнены з арміі па хваробе пад строгі сакрэтны нагляд па месцы жыхарства ў Тамбоўскай губ.

ВАЙНІЛОВІЧ Антон Станіслававіч (1801—45)

Рэвалюцыянердзекабрыст, удзельнік паўстання Чарнігаўскага пяхотнага палка, падпаручнік Чарнігаўскага пя­хотнага палка (1823), палкавы кватэрмайстар. 3 дваран Гродзенскай губ. Вайсковую службу пачаў у 1816 падпрапаршчыкам Новарасійскага драгунскага палка, у 1819 перайшоў у Чарнігаўскі пяхотны полк, з 29.4.1819 прапаршчык. Членам тайнага таварыства не быў. Аб паўстанні ў Пецярбургу даведаўся ў г. Васількаў, дзе жыў разам з С.І.МураўёвымАпосталам. У час паўстання Чарнігаўскага пяхотнага палка выконваў даручэнні яго кіраўнікоў: забяспечваў полк правіянтам, узначальваў авангард палка на маршы i падтрымліваў дысцыпліну сярод салдат. Разам з капітанам Казловым прывёў з в. Снецінка ў Матавілаўку 1ю грэнадзёрскую роту, але тая ўдзельнічаць у паўстанні адмовілася. У ноч на 2.1.1826 адстаў ад паўстанцаў i з'явіўся да начальства. Камісія ваенна­га суда ў Магілёве прыгаварыла яго да пакарання смерцю праз адсячэнне галавы. Але паводле заключэння аўдытарскага дэпартамента Ваеннага міністэрства, канфірмаванага Мікалаем I, быў пазбаўлены чыноў, дваранства i высланы ў далёкія гарнізоны. Некаторы час знаходзіўся ў Сібіры, потым быў пераведзены на Каўказ у Кабардзінскі пяхотны полк. У баях з горцамі паказаў адвагу i воінскае майстэрства, заслужыў чын прапаршчыка Егерскага князя Чарнышова палка. Удзельнічаў у рускаперсідскай вайне 1826—28. По­тым вярнуўся на Каўказ, дзе i загінуў у адным з баёў супраць горцаў.

ВАЙНІЛОВІЧ Восіп Мікалаевіч [1860— 12(24).5.1890]

Рэвалюцыянернароднік. 3 дваран. Нарадзіўся ў Віцебску. Вучыўся ў Віцебскай гімцезіі. Быў членам Віцебскага рэвалюцыйнага гуртка. У 1882 паступіў на медыцынскі факультэт Варшаўскага універсітэта. Адзін са стваральнікаў нарадавольніцкага гурт­ка беларускіх студэнтаў, які цесна ўзаемадзейнічаў з польскай рабочай партыяй «Пралетарыят» у справе сацыялістычнай прапаганды i пры стварэнні нелегальней друкарні. Яго варшаўская кватэра выкарыстоўвалася нарадавольцамі для канспіратыўных сувязей з «Пралетарыятам», сюды паступалі пісьмы, нелегальнее друкарскее абстелявенне. Зе ўдзел у выступ­лениях вершеўскіх студэнтеў (крес. 1883) як «есобе шкоднеге кірунку» i «адзін з канаводеў студэнцкіх беспарадкаў» быў выключены з універсітэта i прыцягнуты да дазнення з устенеўленнем зе ім з чэрвеня 1883 тейнага негляду паліцыі. Жыў у Віцебску, дзе 8.3.1884 ерыштевены, да снежня 1884 знаходзіўся пад вартай. Пасля выхаду з турмы быў пад неглядам паліцыі. Давеў прыватныя ўрокі, займаўся літаретурней творчасцю.

Літ.: Czerepica W. Zwiazki rewolucjonistow Bialorusi i Polski w latach 70—80 XIX wieku. Warszawa, 1985.

В.М.Чарапіца.

ВАЛАТОЎСКІ Міхаіл Міхайлавіч

Беларускі краязнавец i этнограф 2й паловы 19 ст. У 1875 скончыў Магілёўскую духоўную семінарыю i працаваў у ёй настаўнікам. Доўгі час жыў на Палессі, вывучаў яго гісторыю, по­быт i культуру насельніцтва. Свае асабістыя ўражанні i назіранні выклаў у 17 нарысах, апублікаваных у газеце «Русский мир» (1875). У артыкулах акрэсліваў межы беларускаўкраінскага Палесся: паўн. — ад Брэста міма Кобрына, Слоніма i Слуцка да вярхоўяў Бярэзіны, Студзёнкі i Друці; паўд. — паблізу Уладава, Ковеля, Клевані да Радамышля i далей па Дняпры да ўпадзення ў яго р. Цецераў. У нарысах захапляўся прыродай Палесся, называў яго першабытным краем. Пры апісанні побыту i культуры беларусаў адзначаў захаванне перажыткаў язычніцтва, якія яшчэ мала закрануты хрысціянствам. Апісваў каляндарныя святы i абрады беларусаўпалешукоў: Каляды, запусты, Купалле, русальныя абрады; з пазіцый праваслаўя тлумачыў адсталасць i нізкі культурны ўзрогень наро­да. Ярка i каларытна перадаў стараж. легенды, вераванні, знахарства, забабоны. Прывёў каштоўныя звесткі пра спосабы рыбалоўства ў розныя поры года, пра помнік архітэктуры — Кімбораўскі кляштар. 12—17ы нарысы прысвяціў пераважна каталіцкай экспансіі на беларускім Палессі, апісаў жахлівую дзейнасць езуіцкага ордэна, антыезуіцкія паўстанні ў Мазыры (1581) i Янаве (1657). Яго асобныя на­рысы былі перадрукаваны часопісам «Нива».

Тв.: В непогоду: (Очерк из жизни По­лесья) // Нива. 1879. № 6; Полесские свя­та: Из очерков Полесья // Там жа. 1880. № 29, 30; Полесские будни // Там жа. 1881. № 2; Полесская поганыцина // Там жа. № 27. В.К.Бандарчык.

ВАЛІЦКІ Аляксандр (27.1.1826—1.6.1893)

Уладальнік мінскай кнігарні, выдавец, музычны крытык i спявак. Нарадзіўся ў Вільні, скончыў філалагічны факультэт Харкаўскага універсітэта. Вучыўся ігры на скрыпцы i фартэпіяна ў Слуцку, з 1847 вывучаў філасофію ў Віленскім універсітэце i браў урокі спеваў у вядомых майстроў мастацтва. Быў добрым выканаўцам песень С.Манюшкі, пазней стаў яго першым біёграфам, у 1873 выйшла яго кніга «Станіслаў Манюшка». У 1858— 62 супрацоўнічаў са штотыднёвікам «Ruch muzyczny» («Музычны рух»), пісаў для яго карэспандэнцыі пад псеўдан'імамі А.Жалязняк, С.Паўза i інш., апублікаваў артыкул «Мінская губерня з музычнага пункту гледжання» (1858. № 49). У 1863 заснаваў кнігарню ў Мінску. За ўдзел у паўстанні 1863 быў сасланы ў Тамбоў. Пасля ссылкі з 1867 жыў у Варшаве друкаваў музычныя рэцэнзіі i справаздычы ў штотыднёвіку «Кйгіег Warszawski» («Варшаўскі веснік»). 3 1872 працаваў карэктарам у друкарні В.Аншына. Аўтар некалькіх прац па стылістыцы, у тым ліку «Памылкі ў размове i пісьме...» (1886) i «Падарунак наборшчыку ад карэктара» (1886). Абагульніўшы ў ix вопыт сваёй карэктарскай дзейнасці, выказаў шэраг слушных прапаноў па ўдасканаленні выдавецкай справы, павышэнні ўплыву друкаванага слова на духоўнае i ма■ ральнае ўзбагачэнне людзей, развіццё асветы i адукацыі ў краіне. 3 1890 да апошніх дзён жыцця быў хавальнікам фондаў бібліятэкі i архіва М.Радзівіла ў Нясвіжы. Кнігарню В. ў Мінску прыняла яго сястра Соф'я Савіцкая, якая валодала ёю на працягу некалькіх дзесяцігоддзяў. У 1882 яна набыла частку кнігарні Э.Ажэшкі ў Вільні, у 1890 адкрыла яе філіял у Бабруйску, a ў 1894 зза фінансавых цяжкасцей абедзве кнігарні прададзены з аўкцыёну. Памёр В. ў Варшаве.

Літ.: Ksiazka jubileuszowa «Кurіега Warszawskiego» 1821—1896. Warszawa, 1896; Rudzinski W. Stanislaw Moniuszko. T. i—2. Warszawa, 1955—61; Slownik muzykow polskich. T. 2. Krakow, 1967; Slownik pracownikow ksiaїki polskiej. Warszawa; Lodz, 1972.

ВАЯОВІЧ Міхаіл Казіміравіч [6(18).6.1806—21.7(2.8). 1833]

Грамадскі дзеяч, удзельнік вызваленчага руху на Беларусі. Нарадзіўся ў маёнтку Парэчча Слонімскага пав. Гродзенскай губ. ў сям'і слонімскага падкаморага. Удзельнік паўстання 1830—31 у Полынчы, на Беларусі i ў Літве. Пасля разгрому эмігрыраваў у Францыю. У 1833 тайна вярнуўся на радзіму i ўдзельнічаў у новай спробе падняць паўстанне на тэрыторыі Польшчы, Украіны, Літвы i Беларусі. Ство­раны ім невялікі сялянскі паўстанцкі атрад быў разбіты ўрадавымі войскамі, а сам ён арыштаваны i павешаны ў Гродне. В. крытычна ацэньваў паўстанне 1830—31, якое, на яго дум­ку, не мела «агульначалавечай мэты», бо выражала інтарэсы шляхты. Падышоў да разумения таго, што ў вызваленчай барацьбе асноўнай сілай павінны быць народныя масы, пераважна сялянства. Выступаў за адмену прыгону i бязвыплатную передачу зямлі сялянам у калектыўную ўласнасць, за права кожнага народа на самастойнае развіццё. Сродкам дасягнення дэмакратычнага i справядлівага грамадскага ладу лічыў сацыяльную рэвалюцыю еўрапейскага маштабу. Вёў агітацыю сярод сялян, імкнучыся прывабіць ix радыкальнай сацыяльнапалітычнай праграмай у духу утапічнага камунізму.

ВАЛОДЗЬКА (Wolodzko) Вацлаў Валеры (псеўд. К о ш ч ы ц Вацлаў) (1831—8.4.1904)

Грамадскі i палітычны дзеяч, удзельнік паўстання 1863—64, гісторык, пісьменнік. Нарадзіўся ў Мінскай губ. Вышэйшую ваенную адукацыю атрымаў у Пецярбургу. Служыў капітанінжынерам у рускай арміі. 3 канца 1862 у Мінску. На пачатку паўстання 1863—64 у Полынчы, на Беларусі i ў Літве перайшоў на бок паўстанцаў, удзельнічаў у баях з карнікамі на Міншчыне. 3 1864 у Турцыі, дзе пад імем Сагібея працаваў інжынерам дарог i мастоў. 3 1870 жыў у Львове, займаўся навуковай i грамадскапалітычнай дзейнасцю, пісаў літаратурныя творы. Яго даследаванні «Зыгмунд Серакоўскі — вярхоўны галоўнакамандуючы Жмудзі ў 1863 г.» (1891), «Пярун» i апошнія атрады ў Літве ў паўстанні 1863—1864 г.: 3 уласных расказаў «Пе­руна» прысвечаны падзеям на Беларусі i ў Літве ў час паўстання. Наибольшую каштоўнасць маюць яго «Успаміны з паўстання Мінскага ваяводства ў 1863 годзе» (1875), у якіх паказана дзейнасць Мінскай паўстанцкай арганізацыі, характарызуюцца кіраўнікі i ўдзельнікі паўстання К.Пялікша, Б.Свентажэцкі, С.Ляскоўскі, А.Трусаў i інш. У рукапісе засталася яго праца «Паўстанне ў Магілёўскай губерні ў 1863 годзе». Пад псеўданімам Вацлаў Кошчыц апублікаваў гістарычныя раманы i аповесці: «Вернутыя да сапраўднай веры» (1877), «Выбраннікі ле­су» (1881—82), «Вяшчунскія ваенныя паходні» (1898), «паляўнічыя» апавяданні «3 літоўскай пушчы» (1877), у якіх апісаў падзеі 1831 i 1863 на Беларусі i ў Літве, адносіны да ix сялян (некаторыя героі гавораць на бел. мове), намаляваў вобразы К.Каліноўскага, Р.Траўгута. Пад псеўданімам Сагібея выдаў дарожныя нататкі «Усход. Ca Стамбула ў Анкару» (1874), «3 вандровак па Анатоліі» (1875), раман «Крывавы набытак» (1884), прысвеча­ны вызваленчай барацьбе албанскага i македонскага народаў супраць турэцкага панавання. У раманах i аповесцях «Сізіфава праца» (1877), «Змагар лёсу» (1883), «Веска для вёскі» (1888) i іншых выкрываў згодніцтва буйной шляхты, заклікаў палепшыць жыццё сялян.

Тв.: _t Wspomnienia z powstania wojewodztwa Minskiego w roku 1863 // Polska w walce. Krakow, 1875. T. 2.

А.В.Мальдзіс, В.Ф.Шалькевіч.

ВАНЬКОВІЧ Валенцій Мельхіёравіч [14.2.1800 (паводле іншых звестак 1799)—12.5.1842]

Мінская сядзіба Ваньковічаў (да рэстаўрацыі).

Жывапісец, прадстаўнік рамантызму. Нарадзіўся на Міншчыне ў в. Калю­жные ў сям'і павятовага суддзіДзіцячыя гады прайшлі ў в. Сляпянка пад Мінскам. Тут пачалося яго захапленне маляваннем. Пачатковую адукацыю атрымаў у Мінску. Вучыўся ў Полацкім езуіцкім калегіуме пры езуіцкай духоўнай акадэміі, потым у Віленскім універсітэце (1818—24) у Я.Рустэма. Пасля заканчэння універ

сітэта В. за дзяржаўны кошт быў накіраваны на вучобу ў Пецярбургскую мастацкую акадэмію i залічаны (1824) на старэйшы курс натурнага класа. Дыпломнай яго работай была карціна гістарычнага зместу «Подзвіг маладога кіяўляніна пры аблозе Кіева печанегамі ў 968 годзе» (1827). Мастак быў адным з трох выпускнікоў, якія за дыпломныя работы атрымалі малы залаты медаль.

В. цікавіўся літаратурай, гісторыяй, добра ведаў лацінскую мову i антич­ных паэтаў (Гамера, Вергілія) i гісторыкаў (Герадота); Цэзара чытаў у арыгінале. Быў знаёмы з А.С.Пушкіным, напісаў яго партрэт (1826—27, загінуў у час паўстання 1863). Аўтар партрэтаў іншых славутых людзей, у прыватнасці паэта А.Гарэцкага, скри­пача К.Ліпінскага, піяністкі М.Шыманоўскай (1827). У 1828 намаляваў карціну «Міцкевіч на скале Аюдаг», дзе паэт у рамантычнай паставе на фо­не хмарнага неба ўдумліва глядзіць удалеч, на плечы накінута чэркеская бурка.

Скончыўшы навучанне, жыў у Мінску. Меў майстэрню ў Сляпянцы, дзе намаляваў партрэт бацькі, аўтапартрэты, а таксама партрэты сваіх блізкіх знаёмых па Віленскім універсітэце: Э. i С.Хамінскіх з Ашмян, К.Пясецкага з жонкай i дзецьмі (1834), К. i А.Тавянскіх (1837). У 1834 стварыў карціну «Напалеон каля вогнішча».

В. высока развіў i тэхніку мініяцюры, пераважна на паперы i косці. У гэтай тэхніцы ім выкананы партрэт

графа С.Строганава (1831), аўтапартрэт на табакерцы, партрэты бацькі i сястры. Шмат увагі аддаваў мастак копіям карцін на міфалагічную i рэлігійную тэматыку. Асабліва захапляўся творамі Рафаэля. Яны паслужылі мастаку ўзорам пры напісанні многіх твораў, у прыватнасці карцін «Дзева Марыя Вастрабрамская», што ўпрыгожвае алтар касцёла Севярына ў Парыжы, «Мадонна з дзіцем» («Ма­рыя з дзіцем»), якая знаходзіцца ў Луўры, «Святы ЯнХрысціцель», што ў свой час была падаравана А.Міцкввічу. В. зрабіў некалькі копій з карцін Тынтарэта («Пакланенне трох каралёў»), Чаховіча («Смерць святога Бенядзікта» i «Святая Кацярына»). Вобразы святых у мастака натуральныя. Ён адмовіўся ад іканаграфічнай манеры пісьма пры адлюстраванні біблейскіх сюжэтаў. Прастата партрэтнай кампазіцыі была галоўнай у яго творчасці.

Моцна знясілены працай, не маючы падтрымкі ад мясцовых улад, у 1839 мастак пакінуў радзіму. Памёр у Па­рыжы, пахаваны на могілках Манмартр. Некаторыя яго карціны захоўваюцца ў Дзяржаўным мастацкім

музеі Рэспублікі Беларусь i ў Нацыянальным музеі ў Варшаве (Польшча).

Літ.: Д р о б a ў Л.Н. Беларускія мастакі XIX стагоддзя. Мн., 1971; Яго ж. Живопись Белоруссии XIX—начала XX в. Мн., 1974.

ВАСІЛЬЕВА Настасся Якаўлеўна

Беларускі этнограф, фалькларыст i краязнавец 2й паловы 19 ст. У 1874— 80 жыла на Палессі, пэўны час працавала валасным пісарам у в. Грабаў (Петрыкаўскі рн). 3 1880 у Бабруйску. Даследавала побыт, матэрыяльную культуру, абрады, фальклор, вывучала гісторыю i этнаграфію вёсак Мазыршчыны. У газеце «Минские губернские ведомости» ў 1877 апублікавала арти­кулы «Вясельныя абрады ў раёне Грабаўскай воласці Мазырскага павета», «Кароткі нарыс вёскі Грабава Мазыр­скага павета», «Сялянскія памінкі ў Мазырскім павеце», «Князь», ці «Жыдвозера» (легенды); у 1878 — «Калядныя святы ў сялян Мазырскага паве­та», «Нататка пра абшчыннае земляробства ў сялян Мінскай губерні»,

«Нататка, як праводзяць вясну сяляне Мінскай губерні», «Веснавыя песні i абрады ў вёсках Мазырскага павета»; у 1879 — «Легенды i павер'і ў Мінскай губерні», «Нататка пра побыт сялян Мазырскага павета», «Веска Бяседкі Мазырскага павета». У газеце «Виленский вестник» надрукаваны яе артику­лы «Кірмашы ў Мазырскім павеце» (1879), «Знахары» i «Вытрымкі з жыцця беларускай жанчыны» (1880), «Вес­ка Грабава» (1881) i інш. Супрацоўнічала з Мінскім губернскім статыстычным камітэтам, Таварыствам аматараў прыродазнаўства, антрапалогіі i этнаграфіі пры Маскоўскім універсітэце, з беларускім этнографам i фалькларыстам П.В.Шэйнам i інш. Крытычна ставілася да прыгоннага права i яго перажыткаў, захаплялася народным мастацтвам, выступала за развіццё асветы, раўнапраўе жанчын i інш.

А.Ю.Лозка.

ВЕРАНІЦЫН Канстанцін Васілевіч [1(13).6.1834— 1904(?)]

Удзельнік літаратурнага жыцця на Беларусі сярэдзіны 19 ст., выкладчык, магчымы аўтар паэмы «Тарас на Пар­насе». Нарадзіўся ў в. Астра ўляны Віцебскага пав. ў сям'і прыгонных. Прозвішча бацькоў Васільевы. У 1845 ён атрымаў вольную, у 1851 прыпісаўся да мяшчан г. Гарадок i выбраў сабе прозвішча Вераніцын. Вучыўся ў Гарадоцкім прыходскім вучылішчы (скончыў у 1844), Віцебскай губернскай гімназіі (1845—52), Пецярбургскай медыкахірургічнай акадэміі (1852—54). У 1857 як пансіянер Вольнага эканамічнага таварыства паступіў у ГорыГорацкі земляробчы інстытут адразу на трэці курс, у 1859 скончыў інстытут са званнем агранома, абараніў дысертацыю «Аб беларускай гаспадарцы». Пэўны час ён кіраваў при­ватным маёнткам, збіраўся працаваць у міравых установах Магілёўскай губ., але намер не здзейсніўся. 3 1863 служыў у Пецярбургу ў губернскай па сялянскіх справах установе i Галоўным таварыстве расійскіх чыгунак. У 1874—79 працаваў выкладчыкам прыродазнаўства, геаграфіі i гісторыі ў Маладзечанскай настаўніцкай семінарыі, але зза хваробы вымушаны быў пакінуць гэту працу. 3 1880 зноў Пецярбургу, служыў у апараце міністэрства шляхоў зносін. Жыў у доме, вядомым сваімі літаратурнымі традыцыямі: тут у розныя часы жылі Някрасаў, Тургенеў, Чарнышэўскі. Захоўваў сувязі з Віцебшчынай, куды ездзіў у час адпачынку. У 1900 выйшаў у адстаўку ў чыне стацкага саветніка.

У рукапісных сшытках А.Рыпінскага з фальклорнымі i літаратурнымі творамі, якія бытавалі ў 19 ст. на Віцебшчыне, В. прыпісваюцца паэмы «Тарас на Парнасе» (тэкст з паметай: 1855, 15 красавіка, Гарадок) i «Два д'яўлы» (пазначана: 7.4.1860, Масква). Мова i рэаліі сведчаць пра несумненную сувязь «Двух д'яўлаў» з Віцебскам i прыналежнасць абедзвюх паэм аднаму аўтару. В. сапраўды мог быць гэтым аўтарам як здольны разначынец, выхадзец з народа, якому ўдалося атрымаць адукацыю. На жаль, іншых доказаў пра яго аўтарства i матэрыялаў пра яго літаратурную дзейнасць не выяўлена. Вядома толькі, што яго гімназічным таварышам быў таленавіты беларускі паэт Я.П.Вуль, што Віцебск у той час быў важным асяродкам беларускай літаратуры i культуры i сама грамадская атмасфера спрыяла, такім чынам, з'яўленню значных твораў. Г.В.Кісялёў.

ВУЛЬ Ялегі Пранціш [сапр. КарафаКорбут Элегі Францішак Маўрыкіевіч; 9(21).4.1835—1880я гады]

Беларускі паэт. Нарадзіўся ў Віцебску ў сям'і дробнага чыноўніка. Вучыўся ў Віленскай гімназіі. у 1856—62 працаваў пісарам у Віцебскай палаце дзяржаўных маёмасцей. За ўдзел у паўстанні 1863—64 разам з бацькам i братам сасланы ў Сібір. Апошнія гады жыў у Варшаве, дзе з В.Каратынскім i А.Плугам стварыў беларускі гурток. Як паэт фарміраваўся пад уплывам А.ВярыгіДарэўскага. У 1859 упісаў у «Альбом» ВярыгіДарэўскага свой адзіны вядомы на бел. мове верш «К дудару Арцёму ад наддзвінскага мужыка» — узор бел. грамадзянскай лірыкі сярэдзіны 19 ст., які яскрава выяўляе талент i дэмакратычныя пазіцыі аўтара. Ад імя прыгоннага бе­ларускага селяніна В. вітаў творчасць i дзейнасць ВярыгіДарэўскага, накіраваную на абарону i асвету працоўнага народа. Верш адметны дасканаласцю формы, паэтычнай сімволікай, натуральнасцю i чысцінёй мовы. Менш арыгінальны яго польскі верш «Няновая думка» (1859), таксама ўпісаны ў «Альбом». Творы В. пры жыцці не друкаваліся. Верш «К дудару Арцёму...» ўпершыню апублікаваны ў «Нашай ніве» (9.11.1912).

Тв.: У кн.: Беларуская літаратура XIX ст.: Хрэстаматыя. Мн., 1977. С. 112*113; Пачынальнікі. Мн., 1977. С. 262—

Літ.: К i с я л е ў Г. Загадка беларускай «Энеіды». Мн., 1971. С. 166—167, 203—207; Каваленка В.А. Вытокі. Уплывы. Паскоранасць. Мн., 1975. С. 122—123.

ВЯРЫГА Аляксандр Андрэевіч [23.11(5.12). 1837— 13(26).3.1905]

Хімік, педагог. Нарадзіўся на Віцебшчыне. Скончыў фізікаматэматычны факультэт Пецярбургскага універсітэта (1860). Быў на вайсковай службе, але хутка выйшаў у адстаўку i міністэрствам народнай асветы накіраваны за мяжу. Вярнуўшыся адтуль у 1866, абараніў магістэрскую дысертацыю на тэму «Азабензід i яго гамолагі» (Адэса, 1866) i быў прызначаны дацэнтам кафедры хіміі ў Новарасійскім універсітэце. У 1871 абараніў доктарскую дысертацыю i стаў экстраардынарным, a ў 1873 ардынарным прафесарам Новарасійскага універсітэта. Сярод яго вучняў былі стаўшыя потым знакамітымі хімікі, у т.л. М.Дз.Зялінскі. Вялікае значэнне i вядомасць мела яго барацьба з фальсіфікацыяй прадуктаў харчавання ў Адэсе. В. аўтар шэрага навуковых прац па хіміі, сярод якіх «Пра азабензід i прадукты яго злучэнняў» (1870), «Даследаванне адэскіх саляных ліманаў» (1871), «Пра cepy ў адэскім каменнавугальным газе» (1874) i інш.

ВЯРЫГА Браніслаў Фартунатавіч (1860— 13.6.1925)

Фізіёлаг, педагог. Нарадзіўся на Віцебшчыне. Скончыў Пецярбургскі універсітэт (1881) i Ваеннамедыцынскую акадэмію (1886). Вучань І.М.Сечанава i І.П.Паўлава. У 1888 абараніў доктарскую дысертацыю. Працаваў у \абараторыях Э.Пфлюгера i І.І.Мечнікава. У 1897—1914 прафесар Новарасійскага універсітэта ў Адэсе, з 1917 — Пермскага універсітэта. Даследаванні В. прысвечаны галоўным чынам электрафізіялогіі; адкрыў i апісаў з'яву катоднай дэпрэсіі (працяглае зніжэнне ўзбуджальнасці, якое развіваецца паўторна следам за яе павышэннем у вобласці прыкладання ка­тода). Устанавіў, што гальванічны ток у залежнасці ад сілы i накіраванасці блакіруе або рухальныя, або адчувальныя нервовыя тканкі. Вывучаючы газаабмен у лёгкіх i тканках устанавіў (1892) уплыў 02 на здольнасць крыві звязваць С02 (эфект Вярыгі).

Тв.: Основы физиологии человека и вы­сших животных. Т. 1—2. Спб., 1905—10.

ВЯРЫГА (Weryho) Уладзіслаў (9.6.1868—2.8.1916)

Філосаф i этнограф, збіральнік беларускага фальклору. Нарадзіўся ў Пскове, дзе жыла яго сям'я пасля канфіскацыі маёнтка каля Полацка за ўдзел у паўстанні 1863—64. У 8 гадоў страціў бацькоў i застаўся пад апекай бабулі. У 1878 вучыўся ў Пскоўскай, потым у Пецярбургскай гімназіі, якую скончыў у 1885. Некаторы час падарожнічаў па Беларусі i Літве. Вучыўся ва універсітэтах Берліна, Прагі i Бер­на. У 1892 у Берне атрымаў ступень доктара філасофіі. У 1898—1916 быў рэдактарам часопіса «Przeglad filozoficzny» («Філасофскі агляд»). Пры ўдзеле В. створаны: у 1900 секцыя псіхалогіі на з'ездзе польскіх урачоў у Кракаве, у 1904 Польскае філасофскае таварыства ў Львове, у 1907 Польскае таварыства псіхолагаў у Варшаве.

У выніку вандровак па Беларусі i Літве напісаў кнігу «Беларускія паданні» (Львоў, 1889), дзе змясціў 32 беларускія народныя казкі з Лідскага павета. У прадмове да яе адзначыў, што «мова беларуская, асабліва песні, паданні, прымаўкі i загадкі народу, які на ёй размаўляе, заслугоўвае нашай павагі». У часопісе «Zbiуr wiadomoњci do antropologii krajowej» («Зборнік паведамленняў па айчыннай антрапалогіі». 1889. Т. 13) апублікавана 45 беларускіх народных песень, запісаных ім у Лідскім павеце, друкаваўся ў часопісе «Wisіa» («Вісла»). Аўтар працы «Латышскія паданні» (1892).

А.М.Філатава.

ВЯРЫГАДАРЭЎСКІ Арцём Ігнатавіч (23.10.1816—1884)

Беларускі пісьменнік, рэвалюцыянер, асветнік. Нарадзіўся ў мястэчку Кублічы Лепельскага павета Віцебскай губ. Паходзіў са збяднелага шляхецкага роду. Адукацыю атрымаў у Забельскай гімназіі. Служыў у розных установах Віцебска. Ажаніўшыся, набыў у Віцебскім павеце маёнтак Стайкі. У 1852 калежскі рэгістратар, у 1885 губернскі сакратар. У 1850я гады арганізаваў у Віцебску прыватную бібліятэку для гарадской беднаты. У Вільні i Пецярбургу меў сувязі з газе­там! «Kurjer Wileсski», («Віленскі веснік»), «Sіowo» («Слова»). За ўдзел у паўстанні 1863—64 быў сасланы царскімі ўладамі ва Усолле (Усходняя Сібір), з 1868 — на пасяленні ў Іркуцку. Памёр у Сібіры.

Адзіная кніга В.Д. — аповесць у вершах на польскай мове «Гутарка аб сваяку» — пад псеўданімам «Беларуская Дуда» надрукавана ў 1858. У 1859—61 друкаваўся ў часопісе «Му­зычны рух» («Ruch muzyczny»), дзе пісаў пра музычнае жыццё Віцебска. На працягу 1858^63 веў рукапісны «Альбом», у якім пакінулі свае запісы вядомыя пісьменнікі, дзеячы культуры Беларусі i Літвы таго часу: У.Сыракомля, В.Каратынскі, А.Кіркор, М.Балінскі, В.ДунінМарцінкевіч i інш. Аўтар паэмы «Ахульга» (тэматычна звязана з барацьбой горцаў пад кіраўніцтвам Шаміля), драмы «Гордасць», камедый «Хцівасць» i «Грэх 4ы — гнеў», дарожных нататкаў «Гутарка з пляндроўкі па зямлі латышскай» (матэрыялам паслужыла паездка В.Д. ў т. зв. інфляндскія паветы Віцебскай губ. ў 1859), твораў «Быхаў», «Паўрот Міхалка», вершы «Думка хлопка з аколіц Віцебска на адглос вольнасці» (1858) i інш. Пераклаў на бел. мову паэму А.Міцкевіча «Конрад Валенрод». Беларускія творы В.Д. зза цэнзурных умоў не друкаваліся, рукапісы амаль усіх ix не знойдзены. Пры жыцці апублікаваны маналогдумка «Салдатка» (урывак з камедыі «Грэх 4ы — гнеў») i верш «Бялыніцка наша ма­нд!..». У копіі захавалася вершаваная імправізацыя «Літвінам, запісаўшымся ў мой Альбом, на пажагнанне» (нап. 1858). Напісаў баладу пра кіраўніка паўстання на Украіне Э.Ружыцкага, верш, прысвечаны Э.Жалігоўскаму, i інш. А.Кіркор называў В.Д. пасля ДунінаМарцінкевіча «другім з выдатнейшых беларускіх паэтаў i празаікаў».

Літ.: Пачынальнікі. Мн., 1977; Мальдзіс А. Падарожжа ў XIX стагоддзе. Мн., 1969; Veryha A. Acta et chronica. Kaunas, 1934. А.М.Філатава.

ВЯРЭНЬКА Францішак Леапольдавіч (15.3.1862— 4.3.1892)

Беларускі краязнавец i археолаг. Нарадзіўся ў маёнтку Пуцілкавічы Барысаўскага павета (цяпер Ушацкі рн). Скончыў Мінскую гімназію (1881), Варшаўскі універсітэт (1887). У 1886 за навуковую працу па народнай медыцыне ўзнагароджаны залатым медалём. Праводзіў археалагічныя раскопкі на тэрыторыі сучаснага Ушацкага раёна ўздоўж р. Ушача, даследаваў гарадзішчы, выявіў шмат прадметаў матэрыяльнай культуры старажытнасці. У наваколлі в. Пуцілкавічы ў 1887—91 выявіў 9 гарадзішчаў жалезнага веку i каля 50 курганных груп раннефеадальнага часу, даследаваў 36 курганоў,склаў археалагічную карту ваколіц вёскі (уключала 85 помнікаў). Глыбока вывучаў народны побыт. Аўтар зборніка «Аб народных леках» (выд. ў 1896), матэрыялы для якога сабраў у паўночнай частцы Барысаўскага i заходняй частцы Лепельскага паветаў. Зборнік з'яўляецца самай вялікай працай аб знахарстве, вераваннях, забабонах, прымхах, звязаных з хваробамі чалавека, i аб сродках народнай медыцыны таго часу. В. канстатаваў, што ва ўяўленні беларускіх сялян хваробы i смерць атаясамліваліся з жьівымі істотамі. Таму ўсё знахарскае лячэнне зводзілася да прыёмаў, з дапамогай якіх можна было б «выгнаць» хваробу з чалавека.

У рукапісах засталіся падрыхтаваныя да друку яго працы «Курганы ў Пуцілкавічах (1887—92)», «Курганы i два дагістарычныя пасяленні ў Пуцілкавічах», археалагічныя карты, схе­мы гарадзішчаў, замчышчаў, запісы беларускага фальклору. Частка матэрыялаў захоўваецца ў Кракаўскім археалагічным музеі.

Літ.: П о б о л ь Л.Д. Древности Бело­руссии в музеях Польши. Мн., 1979; Б а н А а р ч ы к В.К. Псторыя беларускай этнаграфіі XIX ст. Мн., 1964. С. 266—267.

ВЯТРЫНСКІ Ірадзіён Якаўлевіч

Педагог. У 1814 скончыў Пецярбургскую духоўную акадэмію, атрымаў звание бакалаўра, у 1814—22 выкладаў там гісторыю філасофіі, з 1818 ардынарны прафесар. 3 1826 цэнзар галоўнага цэнзурнага камітэта. 3 1834 дырэктар Магілёўскай гімназіі. Галоўныя яго друкаваныя працы: «Пер­шая песня Энеіды Вергілія» (1820), «Помнікі старажытнай хрысціянскай царквы або хрысціянскія старажытнасці» (1829—45), «Правілы найвышэйшага красамоўства» (1844), «Рускія пісьмы пра шчаслівае жыццё...» (1848).

ГАВОРСКІ Ксенафонт Антонавіч [1821— 17(29).6.1871]

Археолаг, гісторык, выдавец. Нарадзіўся ў Кіеве. Скончыў Пецярбургскую духоўную акадэмію (1845). Працаваў выкладчыкам ПолацКай духоўнай семінарыі. У 1857—58 рэдагаваў неафіцыйную частку «Витебских губернских ведомостей», у 1862—69 рэдактарвыдавец час. «Вестник Запад­ной России». У пачатку 1850х гадоў даследаваў 10 курганоў на Полаччыне, упершыню апісаў ix будову. Вывучаў старажытную «Альгердаву» дарогу з Полацка на Вільню, рэшткі старажытных пабудоў Полаччыны, некалькі гарадзішчаў, на якіх апісаў могільнікі больш позняга часу.

Тв.: Поездка (14 сент. 1852) из г. Полоц­ка по направлению, так называемой, Ольгердовой дороги; Археологические разы­скания в окрестностях г. Полоцка // Зап. имп. Археологического ова. Спб., 1853. Т. 5; Древние акты и документы XVI и XVII века... преимущественно относящиеся до Западного края, с примеч. и объяснен. К.Говорского // Витебские губернские ве­домости. 1858. № 3—8, 12—14, 22—28, 35, 38; Исторические сведения о Полоцком Софийском соборе. С двумя отрывками из неизданной истории Полоцкой епархии //Там жа. № 39—52; Историческое описание полоцкого Борисоглебского монастыря // Вести. Западной России. 1865. Кн. 5, нояб.

Г.А.Каханоўскі.

ГАЛАМБЁЎСКІ (Golebiowski) Лукаш (13.10.1773—7.1.1849)

Гісторык, этнограф, архівіст. Нарадзіўся ў в. Пагост на Піншчыне. Навучаўся пры двары Ф.ДруцкагаЛюбецкага ў Пагосце i ў піярскай школе ля Дубровіцы. Удзельнік паўстання А.Т.Касцюшкі 1794. 3 1790 працаваў бібліятэкарам у польскага гісторыка Т.Чацкага, разам з якім дзеля адшукання i набыцця кніг i рукапісаў наведаў многія кляштары i касцёлы Польшчы. Склаў каталог гэтай бібліятэкі. Пасля смерці Чацкага, бібліятэку якога спадчыннікі прадалі А.Чартарыйскаму, Г. працягваў працаваць бібліятэкарам у апошняга ў Пулавах. У 1825 дапамагаў А.Хадкевічу апрацаваць спісы збораў яго бібліятэкі i калекцыі медалёў. У 1831 працаваў бібліятэкарам Публічнай бібліятэкі Варшаўскага універсітэта i адначасова выкладаў там курс бібліяграфіі. У працах «Люд польскі, яго звычаі, забабоны» (1830), «Гульні i забавы розных саслоўяў ва ўсім краі або ў некаторых

толькі правінцыях» (1831), «Гісторыя Полыпчы» (т. 1—3, 1846—48) апісаў жыццё, побыт, абрады, адзенне, народныя святы i фальклор розных этнічных груп (палякаў, беларусаў, украінцаў, рускіх) Рэчы Паспалітай у межах 1772. Пісаў пераважна на польскай мове, прытрымліваўся кансерватыўных поглядаў.

ГАЛУХОЎСКІ (Goіuchowski) Юзаф (11 або 14.4.1797— 22.11.1858)

Філосафідэаліст, педагог. Нарадзіўся ў Лончках Кукарскіх Тарноўскага павета (Галіцыя). Вучыўся ў Варшаўскім універсітэце, дзе атрымаў ступень магістра права i нейкі час працаваў выкладчыкам. Калі быў у Эрлангене (Германія), блізка пазнаёміўся з Ф.Шэлінгам i трапіў пад уплыў яго філасофіі. У сваёй працы «Філасофія ў яе адносінах да жыцця ўсяго чалавецтва i кожнага чалавека паасобку» (1822, на нямецкай мове; рускі пераклад Д.Веланскага, Спб., 1834) горача ўсхваляў філасофію, навеяную трансцэндэнтальнымі поглядамі Шэлінга. Паводле яго сцвярджэнняў, філасофія ахоплівае ўсе сферы чалавечага жыц­ця, дае трываласць усім грамадскім i прыватным адносінам, а таму павінна быць прадметам асаблівага клопату з боку дзяржавы. У 1823—24 ён быў прафесарам філасофіі ў Віленскім універсітэце. Яго лекцыі карысталіся незвычайнай папулярнасцю: на ix сы­ходзілася самая разнастайная публіка. Гэта занепакоіла ўлады, Г. было забаронена чытаць лекцыі, а справу на яго перадалі сенатару М.М.Навасільцаву, якому было даручана расследаванне пра тайныя таварыствы. У праграме чытання, што прадставіў Г., Навасільцаў не знайшоў нічога небяспечнага, але ў пазначанай вышэй працы былі заўважаны заганныя думкі пра «нацыянальную філасофію». Г. разам з І.Лялевелем, І.М.Даніловічам i М.К.Бароўскім быў звольнены з пасады, i яму загадана выехаць за мяжу. Пасяліўшыся на радзіме, Г. напісаў некалькі твораў па аграноміі i медыцыне, а таксама сваю галоўную філасофскую працу «Разважанні над найгалоўнейшымі праблемамі чалавека...» (т. 1—2, 1861, на польскай мове). У апошнім творы выступіў праціўнікам матэрыялізму, заўзятым паслядоўнікам філасофіі Шэлінга апошняга перыяду. Разгледзеўшы філасофскія сістэмы, Г. прыйшоў да пераканання, што розум зусім не здольны вырашаць самыя важныя i надзённыя пытанні. Паводле Г., вышэйшым органам пазнання з'яўляецца пачуццё. Быццё Бога i бессмяротйасць душы — вось тыя найвышэйшыя зада­чи, на вырашэнне якіх i накіравана ўвага Г. Туга чалавецтва, якое шукае Бога, праяўляецца ў дапытлівасці, без якой не было б i навукі. Навукі імкнуцца да пазнання прыватных ісцін пры дапамозе розуму, a філасофія імкнецца да сузірання ўсіх ісцін у Бо­гу. Чым мацнейшая любоў да Бога, тым лепш дасягаецца мэта гэтага імкнення. Выказваў таксама ідэі супрацоўніцтва, падтрымліваў прыгон i быў праціўнікам радыкальнага вырашэння сялянскага пытання. Адчувальны яго ўплыў на філаматаў, філарэтаў i інш. таварыствы на Беларусі i ў Літве.

ГАЛЬПЕРЫН Яфім Абрамавіч (каля 1855—?)

Рэвалюцыянернароднік. Нарадзіўся ў Мінску. Вучыўся ў Мінскай гімназіі (пакінуў з 5га класа). У 1874 пад уп­лывем часопіса «Вперёд!» далучыўся да ідэй народніцкага сацыялізму i перайшоў на нелегальнее становішча. У 1875—76 працаваў падзёншчыкам у Смаленскай i Тульскай губ., вёў «лятучую прапеганду» сацыялізму, але пера­канаўся ў неўспрымальнасці яе народем. Вярнуўшыся ў Мінск, наладзіў сувяз! з землявольскім гуртком М.Л.Велера. У сувязі са «справай Велера» ў 1879 узяты пад тайны нагляд паліцыі. Пасля расколу «Зямлі i волі» прымкнуў да «Чорнага перадзелу» i ўвайшоў у гурток С.Л.Грынфеста. Восенню 1880 камендзіреваны ў Гродна, дзе кіравеў меледзёжным гуртком «Чорнага пера­дзелу». 3 дапамогей гурткоўцеў распеўсюджвеў у Гродне, ваенным легеры i невакольных вёсках рэвелюцыйныя лістоўкі, перепреўляў у Мінск для друкарні «Чорнага перадзелу» фарбу, шрыфт i абстеляванне. У канцы 1881 вярнуўся ў Мінск, далучыўся да нарадавольскаге гуртка Я.С.Хургіне, працавеў у яго пашпартным бюро. У 1884— 85 жыў у Смаленску, дзе зблізіўся з рэвелюцыйнымі коламі. У 1885 вярнуўся ў Мінск, увайшоў у гурток

А.І.Гурвіча i вёў прапаганду ў т.зв. «ісакаўскіх» рабочых гурткех. Резем з І.А. i Я.А.Гурвічамі выдаў у Мінску брешуру «Праграмныя пытанні». 3 1886 супрацоўнічаў у газеце «Минский листок». Г. фарміревеў у ребочей моладзі рэвелюцыйны светепогляд. Метэрыяльную депемогу гурткем Г. з 1897 аказвеў А.В.БончАсмалоўскі. Резам з БончАсмалоўскім, Р.А.Гершуні, К.К.БрэшкаБрашкоўскай i інш. Г. удзельнічаў у стварэнні Рабочай пар­ты! палітычнеге вызвалення Расіі. У меі 1900 арыштаваны i пасля 14месячнеге зняволення ў Мінскай турме сесланы на 5 гадоў у Сібір. У 1924 напісеў успаміны пре свею рэвелюцыйную дзейнесць (не апублікавены, зехоўваюцца ў Нецыянальным архіве Рэспублікі Беларусь). Далейшы яго лёс невядомы.

Літ.: Мещеряков В. Партия социа­листовреволюционеров. Ч. 1—2. М., 1922; 3 i м i о н к а А. Сацыялістычны рух на Беларусі // Беларусь. Нарысы гісторыі, эканомікі, культ, i рэв. руху. Мн., 1924; Бич М.О. Левые народники в Минске на рубеже XIX—XX вв. // Докл. к XI конф. молодых учёных БССР (нояб. 1967 г.). Мн., 1967; Лосинский Н.Б. Революционнонародническое движение в Белоруссии, 1870—1884 гг. Мн., 1983.

МБ.Ласжскі', М.А.Сакалова.

ГАЛЮН Сяргей Фёдаравіч (1866—?)

Адзін ca стваральнікеў першых сацыялдэмакратычных арганізацый на Беларусі. Нарадзіўся ў Пецярбургу. Скончыў Пецярбургскую Ваеннамедыцынскую акадэмію. 3 1892 малодшы ўрач Гродзенскага ваеннага шпіталя. Адначасова адзін з арганізатараў і выкладчыкаў Гродзенскай нядзельнай школы пры Сафійскім брацтве. Выконваў абавязкі бясплатнага ўрача пры мясцовым прытулку і адначасова быў членам гарадской санітарнай камісіі, рабіў усё, каб аблегчыць становішча жыхароў гарадскіх трушчоб. 3 1892 член, а з 1893 кіраўнік Гродзенскага рэвалюцыйнага гуртка (1887—94), быў блізкі да марксісцкай ідэалогіі, аб чым сведчаць тэмы яго дакладаў на пасяджэннях гуртка: «Спроба пабудовы гісторыі на прынцыпах гістарычнага матэрыялізму», «Аб некаторых асаблівасцях капіталістычнай вытворчасці і прычынах крызісаў», «Ці магчыма з'яўленне пралетарыяту ў Расіі» і інш. Ён рашуча асуджаў ідэі і тактыку «Народнай волі», сцвярджаў, што такая тактыка супярэчыць палажэнням гісторыі і сацыялогіі і яна няслушная нават з пункту погляду практычнай мэтазгоднасці, таму што выбух 1 сакавіка адсунуў па крайняй меры гадоў на 20 справу поспеху Расіі па шляху прагрэсу. За рэвалюцыйную прапаганду сярод рабочых і хаванне нелегальнай літаратуры 26.6.1894 арыштаваны, 18.10.1895 выключаны з ваеннага ведамства і на 3 гады высланы ў Архан

гельскую губ., дзе таксама вёў рэвалюцыйную прапаганду. За арганізацыю сярод ссыльных таварыства ўзаемадапамогі ў 1896 прыцягнуты да следства. Уцёк з ссылкі і да верасня 1900 жыў за мяжой. 3 1901 земскі ўрач у Варонежскай і Цвярской губ. У сацыялдэмакратычным руху з 1902 займаў меншавіцкія пазіцыі.

Літ.: Бич М.О. Развитие социалдемократического движення в Белоруссии в 1883—1903 гг. Мн., 1973.

ГАМАЛІЦКІ Міхаіл Лявонавіч (22.11.1791—21.1.1861)

Беларускі ўрач, педагог, гісторык. Нарадзіўся ў в. Бялавічы Слонімскага павета (цяпер Івацэвіцкі раён) у сям'і уніяцкага святара. Першапачатковую адукацыю атрымаў у Жыровічах. У 1809 паступіў у Віленскі універсітэт, пасля заканчэння якога (1815) абараніў дысертацыю на ступень доктара медыцыны. На працягу 1816—27 працаваў у гэтым універсітэце, выкладаў фізіялогію. 3 1824 прафесар. Як педагог праводзіў заняткі на высокім прафесійным узроўні, вылучаўся грунтоўнымі ведамі і стараннай распрацоўкай лекцыйнага курса. У 1827 па стане здароўя выйшаў на пенсію. Нейкі час займаўся ўрачэбнай практыкай, змяшчаў артыкулы на медыцынскія тэмы ў перыядычных выданнях. Адначасова распачаў вывучэнне мінулага свайго краю на аснове даследавання матэрыялаў віленскіх архіваў, авалодаў ведамі палеаграфіі і археалогіі. Калі выйшла ў свет «Гісторыя Вільні» М.Балінскага (т. 1—3, Вільня, 1836—37), Г. змясціў на яе рэцэнзію з істотнымі папраўкамі і дапаўненнямі, якія значна ўзбагацілі змест твора. Даследаваў гісторыю Вільні і заходніх зямель Беларусі, беларускую філалогію і археалогію. У 1857 выбраны членам Віленскай археалагічнай камісіі. Сабраныя матэрыялы паслужылі Г. для напісання працы пра жыццё і дзейнасць вялікага князя літоўскага Вітаўта «Fragmenta Witoldowe», якая, аднак, засталася ненадрукаванай. Памёр і пахаваны ў Вільні.

ГАРАЙН Юльян (1821—28.3.1883)

Пісьменнік, падарожнік. Пісаў на польскай мове. Нарадзіўся ў Радашковічах Маладзечанскага раёна. Скончыў Мінскую гімназію. Вучыўся ў Маскоўскім універсітэце. У 1840—50я гады жыў у Мінску. Сябраваў з В.ДунінымМарцінкевічам. На пастаноўку яго «Ідыліі» адгукнуўся артыкулам «Фізіялогія прыказак», апублікаваным у газеце «Dziennik Warszawsski» («Варшаўскі дзённік». 1852. № 99—100). Той жа артыкул быў змешчаны ў празаічным зборніку «Страчаныя хвіліны» (Вільня, 1858). Аўтар успамінаў пра У.Сыракомлю «3 жыцця паэта» (Львоў, 1886), дзе падрабязна

апісаў знаходжанне паэта ў Мінску і абставіны яго знаёмства з ДунінымМарцінкевічам. У 1870я гады жыў у ЗША, дзе сустракаўся з Г.Сянкевічам і выдаў аповесць «5 П — 1 Р» (Чыкага, 1878). Выкарыстоўваў беларускія на­

родныя паданні, пісаў пра цяжкае жыццё беларускага прыгоннага сялянства (аповесць «Д'ябал фарэйтарам»).

ГАРАЎСКІ Апалінар Гілярыевіч [18(30). 1.1833— 1900]

Пейзажыст і партрэтыст, педагог. Нарадзіўся ў маёнтку Уборкі Ігуменскага пав. Мінскай губ. (цяпер

Бярэзінскі рн). Вучыўся ў Пецярбургскай акадэміі мастацтваў (1850—54). У 1855—60 на пенсію Акадэміі мастацтваў удасканальваў майстэрства ў Жэневе, Дзюсельдорфе, Рыме і Парыжы. 3 1856 быў блізка знаёмы з рускім мастацкім дзеячам Траццяковым, памагаў яму (з братам Іпалітам, таксама мастаком) фарміраваць мастацкую калекцыю. У 1869—71 падарожнічаў па Расіі, Украіне, Беларусі, збіраў матэрыял для сваіх карцін. Часта бываў на радзіме, жыў ва Уборках (1860—80я гады), зімой выязджаў у Пецярбург, дзе ў 1862—86 выкладаў у рысавальнай школе Таварыства заахвочвання мастацтваў. Творы Г. адметныя жыццёвай праўдай, глыбокай народнасцю, высокім тэхнічным майстэрствам, апяваюць прыгажосць беларускай прыроды, народны побыт: «Балота» (1852),

«Пейзаж з ракой і дарогай» (1853), «Вечар», «Краявід у маёнтку КушалёваБезбародкі Краснаполіца» (абодва 1854), «Від дубровы каля Бабруйска» (1855), «Ліпы» (1857), «На радзіме» (1860), «Пінскія балоты», «Рака Бярэзіна», «Свіслач» (усе 1868), «Вечар у Мінскай губерні», «Пейзаж з каровамі» (1870я гады), «Восень», «Час жніва» (1890). Пісаў партрэты, найболып вядомыя: К.Салдаценкава (1857), жанчыны з палітрай (1867), маці, «Жаночы партрэт» (абодва 1868), Ф.Бруні (1871), М.Глінкі (1878), мастака Л.Ф.Лагорыо (1890я гады). Высокімі мастацкімі якасцямі вызначаец

АТ.Гараўскі. Вечар у Мінскай губерні. Пачатак 1870х гадоў.

373

АГ.Гараўскі. Жаночы партрэт.

ца карціна «Старая моліцца» (1857). Рабіў замалёўкі народных тыпаў («Селянін», 1888, і інш.). Мастаком быў таксама яго друті брат Гілярый.

Літ.: Дробов Л.Н. Живопись Бело­руссии XIX—начала XX в. Мн., 1974; Яго ж. Колькі праўды ў фарбах... // Мастацтва Беларусі. 1983. № 10. Л.Н.Дробаў.

ГАРБАЧЭЎСКІ Іван Данілавіч (1860—1914)

Беларускі настаўнік, краязнавец, гісторык, этнограф, пісьменнік, фалькларыст. Скончыў Полацкую настаўніцкую семінарыю (1877), Віленскі настаўніцкі інстытут (1885). Выкладаў у Далынскім народным вучылішчы (Невельскі павет Віцебскай губ.), Невельскім павятовым вучылішчы. У 1894—98 супрацоўнічаў у газ. «Витеб­ские губернские ведомости». У 1899 пераехаў на Каўказ, потым на Кубань, дзе працаваў інспектарам народных вучылішчаў. 3 1912 у Рагачове выкладаў у вышэйшым рамесным вучылішчы. На працягу ўсяго жыцця вывучаў гісторыю, фальклор і побыт беларусаў. У гісторыкаэтнаграфічных нарысах на падставе гістарычных зве­стак, шматлікіх помнікаў, фактаў і ле­генд даказваў існаванне на тэрыторыі старажытнай Беларусі апрача агульнавядомых яшчэ і мноства карацейшых водных шляхоў зносін («Пра волакі Вялікага воднага шляху з варагаў у грэкі», 1894); апісаў населения пункты па Заходняй Дзвіне («Уніз па Дзвіне», 1895), флору і фауну, стан земляробства і жывёлагадоўлі, гандлю, промыслаў і адукацыі ў Лепельскім пав. («Лепельскі павет Віцебскай губерні», 1895), язычніцкія вераванні, рэлігійныя абрады, звычаі продкаў палешукоў («Старына старадаўняя», 1897). Гісторыю ўзнікнення і бытавання беларускай мовы апісаў у працы «Старажытнасць беларускіх песень і іх напеваў» (1896). У сваіх мастацкіх творах падкрэсліваў, што маральнае аблічча людзей, іх сумленне, адчуванне залежаць ад іх адносін да зямлі («Зямля і араты», нап. 1894), а вайсковая служба жахлівай салдацкай муштрай, ганьбай і знявагай чалавечай годнасці ператварае працаўнікаселяніна ў хворага, нямоглага чалавека (аповесць «Не дайшоў да роднай хаты», 1898). Пісаў апавяданні для дзяцей. Прыхільнік стварэння пры школах садоў і агародаў, пчальнікоў, майстэрняў і інш.

Тв.: Экономический очерк Невельского уезда. Витебск, 1895; Об устройстве садо­вых питомников при народных школах // Витебские губернские ведомости. 1894. №74—75.

Літ.: Скідан В.І. І.Д.Гарбачэўскі // Беларуская фалькларыстыка. Мн., 1989.

В.І.Скідан.

ГАРБАЧЭЎСКІ Іван Іванавіч (22.9.1800—9.1.1869)

Рэвалюцыянердзекабрыст. Нарадзіўся на Магілёўшчыне (паводле іншых звестак у Чарнігаўскай губ.). Выхоўваўся ў Віцебскай гімназіі (1808—17), пасля заканчэння якой пастуту у дваранскі полк. Пасля смерці маці адмовіўся ад невялікага маёнтка і аддаў зямлю ў поўнае бязвыплатнае карыстанне сялянам. У 1820 выпушчаны прапаршчыкам і служыў у 8й артылерыйскай брыгадзе ў г. НаваградВалынскі; меў чын падпаручніка. Там стаў членам Таварыства з'яднаных славян, якое ставіла сваёй мэтай зншічэнне прыгоннага права і самаўладдзя, стварэнне дэмакратычнай славянскай федэрацыі ў складзе Расіі,Польшчы, Багеміі, Маравіі, Венгрыі, Трансільваніі, Сербіі, Малдавіі, Ва­лахи, Далмацыі i Краатыі (Харватыі). Члены гэтага таварыства былі прыхільнікамі народных рэвалюцый. Пазней яны прынялі праграму Паўднёвага таварыства дзекабрыстаў i зліліся з ім. Г. вёў агітацыю сярод салдат i афіцэраў, быў прыхільнікам фізічнага знішчэння царскай сям'і. 20.1.1826 ён арыштаваны i пасаджаны ў Петрапаўлаўскую крэпасць. Асуджаны да катаржных работ навечна, спачатку трымалі яго ў Чыцінскім астрозе, гіотым пераведзены на Пятроўскі завод. У 1832 тэрмін асуджэння скарочаны да 15, пазней да 13 гадоў. Пасля адбыцця пакарання ў 1839 пакінуты на пасяленне пры Пятроўскім заводзе. У 1863 яму было дазволена жыць у Пецярбургу пад тайным наглядам, але Г. не выкарыстаў гэтай магчымасці. Апошні час ён выконваў абавязкі міравога пасрэдніка Пятроўскай горнай акругі. У ссылцы належаў да найболып дэмакратычнай групы дзекабрыстаў. Выказваўся за падтрымку «Полярной звез­ды» i «Колокола» А.І.Герцэна. Выступаў з крытыкай рэформы 1861, за больш радыкальнае вырашэнне аграрнага пытання. Памёр i пахаваны ў Пятроўскім заводзе. Аўтар мемуараў «Запіскі. Пісьмы» (М., 1963).

ГАРБАЧЭЎСКІ Мікіта Іванавіч (1804—7.6.1879)

Вучоныархівіст, педагог. Нарадзіўся на Магілёўшчыне ў сям'і святара. Скончыў Пецярбургскую духоўную акадэмію (1831). 3 1831 выкладаў гісторыю, рускую славеснасць i старажытныя мовы ў Жыровіцкай духоўнай семінарыі, з 1840 у Драгічынскім дваранскім вучылішчы, з 1852 у Віленскай гімназіі. У 1858 пачаў працаваць архіварыусам Віленскага цэнтральнага архіва старажытных грамат, з 1864 член Віленскай археаграфічнай камісіі. Упарадкаваў i сістэматызаваў дакументы па гісторыі Беларусі i Літвы, складаў паказальнікі, слоўнік старажытнай актавай мовы. Пад яго кіраўніцтвам у 1872 выдадзены каталог актавых кніг. Аўтар прац па археаграфіі.

Тв.: Краткие таблицы, необходимые для истории, хронологии, вообще для всякого рода археологических исследований... Вильна, 1867; Каталог древним актовым книгам губерний: Виленской, Гродненской, Минской и Ковенской... Вильна, 1872; Сло­варь древнего актового языка СевероЗа­падного края и Царства Польского. Виль­на, 1874.

ГАЎРЫЛЕНКА Максім (Максімільян; каля 1797— пасля 1862)

Удзельнік вызваленчага руху 1830х гадоў на Беларусі i ў Польшчы. Нарадзіўся ў в. Глушынцы Мінскага пав. (цяпер Дзяржынскі рн) у сям'і прыгоннага селяніна памешчыка Ваньковіча. У 1824 здадзены ў рэкруты. Знаходзячыся на службе ў царскай арміі, у час паўстання 1831—32 перайшоў на бок паўстанцаў, удзельнічаў у ix дзеяннях у раёне Белавежскай пушчы. Пасля паражэння паўстання з кор­пусам ген. Рамарына перайшоў у Галіцыю (у той час Аўстрыйская імперыя). Вясной 1833 удзельнічаў у партызанскай экспедыцыі Ю.Заліўскага з Галіцыі ў Каралеўства Польскае, вылучаўся ўмельствам даходліва гутарыць з сялянамі. Схоплены на Любліншчыне. У паказаннях заявіў, што паўстанцы змагаліся, «каб не бы­ло паноў, каб селянін меў свой грунт i нікому за яго не плаціў». Паводле прысуду ваеннага суда ў Варшаве жорстка пакараны шпіцрутэнамі (тройчы прапушчаны праз строй 500 салдат) i сасланы на катаргу ў Сібір. Адбываў пакаранне ў Нерчынскай акрузе, у 1856 знаходзіўся ў Шылцы (цяпер горад у Чыцінскай вобл.). У 1859 вярнуўся ў родную вёску, дзе над ім устаноўлены паліцэйскі нагляд. У 1860 прыпісаны да мінскіх мяшчан, але жыў паранейшаму ў Глушынцах, займаўся падзённымі заробкамі.

Літ.: Limanowski В. Szermierze wolnoњci. Krakуw, 1911; Z a 1 e w s k i L. Z dziejуw partyzantki r. 1833 w wojewуdztwie Lubelskiem. Lublin, 1934; Spoіeczeсstwo polskie i prуby wznowienia walki zbrojnej w 1833 r. Wrocіaw etc, 1984. Г.В.Кісялёў.

ГАЎСМАН Міхаіл Антонавіч (1817—89)

Беларускі гісторык, краязнавец. Скончыў Мазырскую гімназію ў 1834. У 1841—63 працаваў у канцылярыі Мінскага дваранскага дэпутацкага схо­ду. У 1863 за ўдзел у рэвалюцыйнай арганізацыі высланы ў Вільню, потым у Валагодскую губ. Паводле царскага маніфеста ў 1867 яму дазволілі жыць у Варшаве. Калекцыяніраваў предметы старажытнасці, археалагічных раско­пах, манеты, пячаткі, медалі, матэрыялы побыту беларусаў. У 1889 у Мінску арганізаваў выстаўку археалагічных матэрыялаў, знойдзеных на Беларусі. У «Минских губернских ведомостях» у 1877—78 надрукаваў гісторыкакраязнаўчыя нарысы пра Тураў, Навагрудак, Заслаўе, Узду, Слуцк, Мар'іну Горку. А.ЮЛозка.

ГАХОВІЧ Сямён Сафронавіч [2(14).2.1856—?]

Рэвалюцыянернароднік. Нарадзіўся ў в. Паручына Навагрудскага павета ў сям'і святара. У час вучобы ў Мінскай духоўнай семінарыі пазнаёміўся з народніцкімі ідэямі і ўвайшоў у неле­гальны гурток. Ва ўспамінах К.Я.Багдановіча ён названы ў ліку «піянераў сацыялістычнай прапаганды» ў Мінску. Пасля заканчэння семінарыі (1878) паступіў на юрыдычны факультэт Пецярбургскага універсітэта. У народніцкім гуртку быў прыхільнікам палітычнай барацьбы. Летам 1879 набыў вялікую колькасць забароненай літаратуры (брашуры «Казка пра капейку», «Нарысы фабрычнага жыцця», газеты «Вперёд!», «Листок Земли и во­ли») і прывёз яе ў Мінск з намерам распаўсюдзіць у народніцкім гуртку, што дзейнічаў у духоўнай семінарыі. Аднак кіраўнікі гуртка, верныя прапагандысцкаму кірунку ў народніцтве, адмовіліся ад яе, бо яна не адпавядала іх поглядам. Г. пачаў ствараць сярод семінарыстаў новы гурток, але ён быў разгромлены жандарамі. Г. ўдалося схавацца, а потым уцячы за мяжу. Жыў у Баварыі, Швейцарыі. У 1881 атрымаў дазвол вярнуцца на радзіму, са студзеня 1882 жыў у в. Паручына ў бацькі пад тайным наглядам паліцыі. Па ініцыятыве мясцовага духавенства супраць яго было ўзбуджана новае дазнанне (спынена зза адсутнасщ доказаў). Восенню 1883 прыняты ў Казанскі універсітэт. У 1890 вызвалены зпад нагляду. Далейшы лес невядомы.

Літ.: Титлинов Б.В. Молодёжь и ре­волюция: Из истории рев. движения среди учащейся молодёжи духовных сред. учеб. заведений, 1860—1905 гг. 2 изд. Л.. 1925;Віткоўскі Я. Рэвалюцыйныя гурткі 70 гг. на Беларусі // Полымя. 1929. № 4; Самбук С.М. Революционные народни­ки Белоруссии (70е—начало 80х годов XIX в.). Мн., 1972; Лосинский Н.Б. Революционнонародническое движение в Белоруссии, 1870—1884 гг. Мн., 1983.

М.БЛасінскі.

ГАШКЕВІЧ Іосіф Антонавіч (1814—5.10.1872)

Дыпламат, вучонымовазнавец, даследчык Японіі і Кітая, натураліст, арыенталіст. Нарадзіўся ў Мінскім пав. ў сям'і свяшчэнніка. Скончыў Мінскую духоўную семінарыю, Пецярбургскую духоўную акадэмію (1839). У 1839—49 у складзе Рускай духоўней місіі ў Пекіне. Даследаваў культуру Кітая, вывучаў кітайскую, карэйскую і япон­скую мовы. Адначасова займаўся пытаннямі астраноміі і метэаралогіі, сабраў калекцыю насякомых. У якасці драгамана (перакладчыка) суправаджаў на фрэгаце «Палада» дыпламатычную місію Я.В.Пуцяціна ў Японію (1852— 55). 3 яго ўдзелам заключены рускаяпонскі дагевор 1855. Па дарозе з Японіі захоплены ў палон англіченамі (з прычыны Крымскай вайны 1853— 56), знаходзіўся ў Ганконгу, потым у Англіі. У 1856 вярнуўся ў Расію. У 1858—65 першы расійскі консул у Японіі (на Хакадатэ), едначасова выкладаў у Хакадацкай рускамоўнай школе. Адзін з першых іншаземцаў, якому дазволілі наведаць унутреную Японію, у т.л. двор сёгуна (правіцеля Японіі) у Эда (цяпер Токіо). У 1865 з сям'ёй вярнуўся на радзіму. У 1867 выйшаў у адстаўку i жыў у маёнтку Малі (цяпер Астравецкі рн), дзе працягваў займацца ўсходняй філалогіяй.Шматлікія калекцыі флоры i фауны Паўднёвай Афрыкі i ПаўднёваУсходняй Азіі, сабраныя ў час падарожжаў, Г. перадаў Заалагічнаму музею АН у Пецярбургу. Выдадзены ім першы ў Расіі «Японскарускі слоўнік» (1857, разам з Тацібана Каосай) адзначаны медалём Пецярбургскай АН i Дзямідаўскай прэміяй. Яго імем названы апісаныя ім невядомыя раней віды насякомых, заліў у Паўночнай Карэі (пакарэйску Чосанман).

7в.: О корнях японского языка. Вильна, 1899.

Японія. Фудзіяма.

Літ.: Г р и ц к е в и ч В.П. Путешествия наших земляков. Мн., 1968; Яго ж. Аўтар першага японскарускага слоўніка // Бе­ларусь. 1969. № 9; Яго ж. Беловолосый консул // Неман. 1973. № 1. Яго ж. От Немана к берегам Тихвго океана. Мн., 1986; Гузанов В. Одйссей~с~13елой Ру­си. Мн., 1969; Файнберг Э.Я. И.А.Гошкевич — первый русский консул в Японии (1858—1865 гг.) // Историкофилологиче­ские исследования. М., 1967.

А.П.Грыцкевіч.

ГЕЛЬТМАН (Heltman) Віктар (23.12.1796—16.7.1874)

Рэвалюцыянер, публіцыст. Нарадзіўся ў в. Вярховічы Брэсцкага павета Слонімскай губ. (цяпер Камянецкі рн). Скончыў Свіслацкую гімназію. У 1819 заснаваў у Варшаве рэвалюцыйную студэнцкую арганізацыю «Саюз вольных палякаў», рэдактар яе органа «Dekada Polska* («Польская дэкада»). 3 удзелам Г. i яго брата Іосіфа ў 1819 створана тайная патрыятычная арганізацыя ў Свіслацкай гімназіі Гродзенскай губ. Удзельнік паўстання 1830—31 у Полыпчы, на Беларусі i ў Літве, падрыхтоўкі кракаўскага паўстання 1846, рэвалюцыйных падзей у Галіцыі 1848, кіраўнік абароны Дрэздэна ў час рэвалюцыі 1848—49 у Германіі. Адзін з аўтараў маніфеста польскага дэмакратычнага таварыства. Лічыў за неабходнае аб'яднаць барацьбу за незалежнасць Полыпчы з барацьбой за ліквідацыю феадальнапрыгонніцкіх адносін рэвалюцыйным шляхам. Памёр у эміграцыі ў Бруселі.

ГЕРБЕРСКІ Вікенцій (Уладзіслаў) Данілавіч [1784(?)—29.11.1826]

Медык, член шматлікіх вучоных та^арыстваў. Пачатковую адукацыю атрымаў у Ч^Авнімскай школе. Скончыў Віленскую гімназію i Віленскі універсітэт. У 1804 накіраваны Віленскім універсітэтам у англійскую калонію пад Пецярбургам для практычнага вывучэння сельскай гаспадаркі i ў Пецярбургскі універсітэт для слухання лекцый па фізіцы, хіміі i сельскай гаспадарцы. Вярнуўшыся ў Вільню ў 1806, вывучаў медыцыну. Атрымаў ступень кандыдата філасофіі (1808), магістра медыцыны (1811), доктара медыцыны (1812). 3 1813 па 1824 ад'юнкт медыцынскай клінікі i памочнік прафесара Франка. У 1817—23 вывучаў за мяжой афтальмалогію. Пасля вяртання на радзіму (1823) выкладаў у Віленскім універсітэце тэорыю і клініку. 3 1824 экстраардынарны, а потым ардынарны прафесар на кафедры прыватнай тэрапіі і паталогіі і дырэктар клінікі па ўнутраных хваробах. Лячыў і многія захворванні вачэй. Аўтар артыкулаў (у рукапісах) «Аб шпіталях», «Навука аб хваробах вачэй» і інш.

ГІНДЭНБУРГ Вільгельм Данілавіч [1799— 18.2(2.3). 1877]

Урач, гуманіст, грамадскі дзеяч. У 1821 скончыў медыцынскі факультэт Віленскага універсітэта. У 1821—25 урач Мінскай губ. 3 1825 павятовы ўрач у г. Ельня Смаленскай губ., дзе адным з яго пацыентаў быў кампазітар М.І.Глінка. 3 1833 жыў і працаваў у Мінску; больш за 30 гадоў займаў пасаду акушэра губернскай уоачэбнай управы, з 1840 адначасова ўрач мінскай турмы. Адзін з заснавальнікаў Мінскага таварыства ўрачоў, з 1875 яго прэзідэнт. Быў членам Віленскага медыцынскага таварыства. Аўтар артыкулаў, апублікаваных у выданнях таварыства. Выступаў за адкрыццё пры Мінскім таварыстве бясплатнай лячэбніцы. Браў удзел у дзейнасці дабрачынных арганізацый Мінска, ахвяраваў грошы немаёмным хворым, беднякоў лячыў бясплатна. У 1871 грамадскасць Мінска ўрачыста адзначыла 50годдзе яго медыцынскай практыкі. Памёр у беднасці, быў пахаваны на сродкі, сабраныя ўдзячнымі пацыентамі. На смерць Г. адгукнуўся Ф.М.Дастаеўскі. У Мінскай гімназіі была ўстаноўлена стыпендыя імя Г.

Літ.: Д и т л о в А. Врач из города М. // Неман. 1973. № 1. Ф.І.Ігнатовіч.