Бурачок мацей,

гл. Багушэвіч Францішак

БУЧЫНСКІ Вінцэнцій (17.3.1789—29.3.1853)

Беларускі тэолаг, філосаф, крытык. Нарадзіўся на Беларусі. У 1805—07 вучыўся ў Полацкім езуіцкім калегіуме, дзе атрымаў ступень магістра філасофіі i доктара тэалогіі i некаторы час выкладаў у ім. Да 1820 быў выкладчыкам рыторыкі i паэтыкі ў шко­лах пры Полацкай акадэміі (Мсціслаў, Віцебск), потым прафесарам філасофіі на факультэце вольных, філасофскіх, натуральных i гуманітарных навук, дзе выкладаў натуральнае права, палітычную эканомію i статыстыку. У Полацку стварыў першы на Беларусі літаратурнанавуковы часопіс

eMiesiecznik Poіocki («Полацкі штомесячнік») i ўвесь час быў яго рэдактарам (1818—20). У гэтым часопісе Б. надрукаваў свой артыкул «Гістарычнае даследаванне аб слушнасці прысуду, павОдле якога быў распушчаны ордэн тампліераў». Забяспечваў друкаванне ў часопісе цікавых матэрыялаў, у т.л. дэмаграфічнага характеру, пра Полацк i Полаччыну. Удзельнічаў у палеміцы паміж прафесарамі Віленскага універсітэта i Полацкай езуіцкай акадэміі вакол паэмы Н.Мусніцкага «Палтава» (Полацк, 1803). Выказаў цікавыя рацыянальныя заўвагі, якія былі ананімна выдадзены ў 1818 у Полацку. Пасля скасавання Полацкай езуіцкай акадэміі выкладаў філасофію, тэалогію ў каталіцкіх навучальных установах у Цярнопалі, Грацы, Лінцы, Інсбруку (на той час Аўстрыйская імперыя). Аўтар кнігі «Філасофскія разважанні» (т. 1—3), якая выдадзена ў Вене ў 1843—44. У якасці ілюстрацыйнага матэрыялу выкарыстаў прыклады з гісторыі Вялікага княства Літоўскага i Полынчы. 3 1848 жыў у Бельгіі, выкладаў у Лувенскім універсітэце, дзе i памёр. Пакінуў шмат рукапісаў філасофскага i тэалагічнага зместу, якія амаль не даследаваны.

Тв.: Institutiones doctrinae Religionis in №uibus principia Philosophica ad veritatem Religionis applicatur. Wiennae, 1842.

Літ.: Шалькевіч В.Ф. 3 гісторыі філасофскай i грамадскапалітычнай думKi Беларусі ў першай трэці XIX ст. // Весн. БДУ. Сер. 3. 1992. № 2.

БЫХАВЕЦ Юзаф Уладзіслаў (1778—1845)

Філосаф, пісьменнік, перакладчык.

Нарадзіўся ў Слонімскім пав. Вышэишую адукацыю атрымаў у Віленскім універсітэце (1794). Пасля 2 гады правёў у замежнай камандзіроўцы ў Германіі, дзе ўдасканальваў свае веды ў ФранкфурцкімнаОдэры i Кёнігсбергскім універсітэтах. У Кёнігсбергу слухаў лекцыі І.Канта. Пераклаў на польскую мову i выдаў некаторыя яго навуковыя творы («Да вечнага свету», 1796, i інш.). У сувязі ca службай у французскім войску ў 1806 прыпыніў заняткі па філасофіі. Вынікам вайсковай службы з'явілася яго праца «Ліст пра вайну i прызначэнне жаўнера» (1809). Пасля звальнення з арміі працаваў чыноўнікам у міністэрстве ў Варшаве. Пераклаў на польскую мову французскае выданне «Цывільная працэдура i матывацыя да кодэкса Напалеона». У 1812 удзельнічаў у вайне супраць Расіі (быў ад'ютантам Мюрата). Пасля вайны нейкі час жыў у Вар­шаве, а потым пераехаў у Вільню, дзе прысвяціў сваё жыццё навуковай дзейнасці. У 1816 надрукаваў працу «Слова пра філасофію...», каб атрымаць ка­федру філасофіі ў Галоўнай школе ў Варшаве, але ў выніку конкурсу гэту пасаду атрымаў іншы вучоны. Б. працягваў сваю асветніцкую дзейнасць. Яго філасофскія погляды фарміраваліся пад уплывам Канта, але сваім ідэалам лічыў яго вучня Ф.Бутэрвека, які пераасэнсоўваў вучэнне Канта ў духу ідэалістычнага антрапалагізму i псіхалагізму. Аўтар працы «Агляд Расіі ў плане гістарычным, статыстычным, матэрыяльным i навуковым...» (1817) i інш., перакладаў Лафантэна, І.Вашынгтона, Гердэра i інш. Памёр i пахаваны ў Вільні.

Літ.: Dzieje filozoficznej mysli polskiej. Krakow, 1912.