Будзіловіч

Антон Сямёнавіч

[12(24).5.1846— 12(25). 12.1908]

Беларускі i рускі філолаг, гісторык, педагог i публіцыст. Нарадзіўся ў в. Коматава на Гродзеншчыне. Скончыў Пецярбургскі універсітэт (1866). У 1868 падарожнічаў па славянскіх зем­лях Аўстрыйскай імперыі. Атрымаў ступень доктара славянскай філалогіі, быў прафесарам Нежынскага гістарычнафілалагічнага інстытута, Варшаўскага i Юр'еўскага (Тартускага) універсітэтаў. Членкарэспандэнт Пецярбургскай АН (1862). 3 1907 рэдактар газеты «Московские новости». Даследаваў старажытную славянскую пісьменнасць, вывучаў літаратуру, гісторыю i літаратурныя мовы славянскіх народаў. Выступаў гарачым прыхільнікам славянскага адзінства i лічыў, што агульнаславянскай літара

турнай мовай павінна быць руская мо­ва, на якой размаўляе большасць сла­вянскага свету. Схіляўся да таго, што руская мова мае непасрэдную сувязь з мовай царкоўнаславянскай, а таму з'яўляецца пераемніцай яе правоў i прызначэння. У славістычных даследаваннях асвятляў таксама пытанні беларускай мовы. Аўтар прац «Ламаносаў, як пісьменнік...», «Даследаванне мовы старажытнаславянскага перакладу XIII слоў Грыгорыя Багаслова...» (абедзве 1871), «Аналіз састаўных частак сла­вянскага слова з марфалагічнага пунк­ту гледжання» (1877), «Першабытныя славяне ў ix мове, быце i ўяўленнях паводле даных лексікальных...» (1878— 82), «Нарыс царкоўнаславянскай граматыкі...» (1883) i інш.

Літ.: Б у л а х о в М.Г. Восточносла­вянские языковеды. Биобиблиогр. словарь. Т. 1. Мн., 1976.

БУДЗІМІР гл. Каганец

Карусь

БУДЗІНСКІ Канстанцін Андрэевіч (1807—?)

Педагог. Вучыўся ў Свіслацкай гімназіі. У 1823 паступіў на фізікаматэматычны факультэт Віленскага універсітэта. У 1826 атрымаў ступень кандыдата філасофіі. Праз 2 гады вытрымаў экзамен на званне магістра філасофіі (з прычыны закрыцця Віленскага універсітэта атрымаў гэту сту­пень у 1836 у Кіеўскім універсітэце). Працаваў настаўнікам фізікі i матэматыкі ў Жытомірскай гімназіі, у 1834 прызначаны прафесарам Нежынскага ліцэя на кафедры прыкладной матэматыкі. Адначасова выкладаў чыстую матэматыку i батаніку. Карыстаўся любоўю i павагай сярод студэнтаў. Яго лекцыі вылучаліся яснасцю выкладання i вельмі цаніліся слухачамі. Затым быў настаўнікамнаглядчыкам i выкладчыкам матэматычных навук у лясным i межавым інстытутах. Яго друкаваныя працы не выяўлены.

БУЛГАК Іасафат (7—1838)

Уніяцкі мітрапаліт. Нарадзіўся на Гродзеншчыне ў каталіцкай сям'і памешчыка. Вышэйшую багаслоўскую адукацыю атрымаў у Рыме, пасля чаго ўступіў у Базыльянскі ордэн i стаў яго дзейным членам. Узведзены ў сан біскупа, кіраваў епархіямі, спачатку Брэсцкай, потым Луцкай. Нягледзячы на процідзеянне белага уніяцкага духавенства, дасягнуў у 1817 пасады уніяцкага мітрапаліта i, карыстаючыся ўладай, усяляк садзейнічаў узвышэнйю Базыльянскага ордэна. Б. меў спакойны, засяроджаны характар i вылучаўся вялікай набожнасцю, быў шчырым прыхільнікам папы i уніі. Гэта, аднак, не перашкодзіла частцы белага уніяцкага духавенства на чале i пад кіраўніцтвам І.Сямашкі яшчэ пры жыцці Б. пачаць падрыхтоўчыя работы да

аб'яднання беларускіх уніятаў з рускай праваслаўнай царквой. Б. памёр напярэдадні аб'яднання i пахаваны на праваслаўных могілках Сергіевай пустыні паблізу Пецяргофа.

БУЛГАКОЎСКІ Дзмітрый Гаўрылавіч (1845—?)

Беларускі этнограф i краязнавец 2й паловы 19 ст. Нарадзіўся ў г. Яльцы Арлоўскай губ. Адукацыю атрымаў у Мінскай духоўнай семінарыі, якую скончыў у 1869. Доўгі час працаваў у Пінскім пав. У 1902 адмовіўся ад духоўнага сану i стаў на шлях асветніцкай дзейнасці. Працаваў настаўнікам рускай i царкоўнаславянскай моў у Ваўкавыску i Пінску. Калі быў яшчэ святаром, сур'ёзна захапіўся вывучэннем гісторыі краю, народней культуры i побыту беларусаў. Шматграннасць яго літаратурнай, навуковадаследчай i грамадскаасветніцкай дзейнасці выявілася ў шматлікіх артыкулах i болып як 30 кнігах, многія з якіх прынеслі яму ў той час поспех i вядомаць. Яго творы змяшчаліся ў «Минских губерн­ских ведомостях», «Виленском вестни­ке», «СанктПетербургских губернских ведомостях» i інш. Аўтар «Гістарычнага нарыса Ваўкавыска», «Дапаможніка па рускім правапісе», прац царкоўнарэлігійнага зместу. Вынік яго збіральніцкафалькларыстычнай дзейнасці ў Пінскім павеце — фальклорнаэтнаграфічны зборнік «Пінчукі» (Спб., 1890), каштоўная крыніца вывучэння побыту i вуснапаэтычнай творчасці беларусаў 2й паловы 19 ст. Аўтар гістарычнага даследавання «Хатка Пятра Вялікага i яго святыня у С.Пецярбургу» (1891), фальклорнай працы «Ніжагародскія легенды» (1896), рамана «Блізняты» (1903), аповесці «У баку ад жыцця» (1909) i інш. Б. вёў актыўную барацьбу з бескультурнасцю i духоўнай абмежаванасцю ў народзе, п'янствам. Харак­тэрнай рысай яго грамадскаасветніцкай дзейнасці была сацыяльная i пацыфісцкая накіраванасць.

БУЛГАРЫН Фадзей Венядзіктавіч [24.6(5.7). 1789— 1(13).9.1859]

Журналіст i пісьменнік. Нарадзіўся ў маёнтку Пырашава на Міншчыне ў сям'і шляхціца. Пасля таго як яго бацьку за забойства рускага генерала Воранава саслалі ў Сібір, маці з сынам пераехала ў Пецярбург. Тут Фадзей да 1805 вучыўся ў Сухапутным кадэцкім корпусе, потым служыў у Кранштацкім i Ямбургскім уланскіх палках; у 1806—07 удзельнічаў у ваенных дзеяннях супраць французаў, з 1808 — у Фінляндыі. У 1811 звольнены са служ­бы, уцёк у Варшаву i пастўпіў у армію Напалеона, дзе даслужыўся да Kaniтана. Удзельнічаў у паходах французаў у Іспанію, Італію i Расію. У 1814 трапіў у палон да прусакоў. Пасля вайны вярнуўся ў Варшаву, у 1819 пераехаў у Вільню, дзе надрукаваў свае першыя творы на польскай мове. У 1820 перабраўся ў Пецярбург, супрацоўнічаў у часопісе «Сын отечества», які выдаваў М.І.Грэч, a з 1822 сам стаў выдаваць часопіс «Северный архив». Імкнуўся зблізіцца з такімі папулярнымі пісьменнікамі, як А.С.Грыбаедаў, К.Ф.Рылееў, В.К.Кюхельбекер, i адначасова з рэакцыянерам Аракчэевым. Галоўным яго выданнем была палітычная i літаратурная газета «Северная пчела», якую ён выдаваў у 1825—59. Газета вылучалася бойкасцю стылю i казённапатрыятычным кірункам. Прадпрымальны Б. увёў жанр газетнага фелье­тона, змяшчаў рэкламныя аб'явы, меў манапольнае права друкаваць палітычныя весткі. У газеты быў вялікі на той час тыраж — 4,5 i нават 10 тыс. экз.

Разам з Грэчам i В.І.Сянкоўскі'м Б. склаў так званы «часопісны трыумвірат», які цкаваў перадавых рускіх пісьменнікаў. Б. быў праціўнікам «крамольнай» французскай літаратуры, у прыватнасці твораў Гюго i Бальзака. Яго прыхільнасць да «чыстага мастацтва» i нямецкай эстэтыкі мела дылетанцкі i паказны характар. Гэтым ён імкнуўся закамуфліраваць сваю тэндэнцыйнасць. Непрыязна ставіўся да многіх пісьменнікаў, нападаў на ix у друку i нават складаў даносы ў Трэцяе аддзяленне. Сярод яго ахвяр былі А.С.Пушкін, М.В.Гогаль, І.А.Ганчароў, Н.А.Някрасаў, І.С.Тургенеў, В.Р.Бялінскі.

Б. вядомы i як аўтар маральнасатырычных i гістарычных раманаў: «Іван Выжыгін» (1828), «Мазепа» (ч. 1—2, 1833—34) i інш., якія вялікага поспеху сярод інтэлігентнай публікі не мелі. Ён умела выкарыстоўваў тэндэнцыю пераходу ў рускай літаратуры ад вершаў да прозы, ад рамана да аповесці, ад рамантычных, байранічных герояў да простага чалавека i штодзённай рэчаіснасці. Аднак ісцінную праўду жыцця i сатыры падмяняў маралізатарскай павучальнасцю ў духу «афіцыйнай народнасці». У сваіх успамінах апісаў падарожжа па Віцебскай i Магілёўскай губ. Пахаваны ў сваім маёнтку Карлава каля Тарту (Эстонія).

Тв.: Поли. собр. соч. Т. 1—7. Спб., 1839—44; Воспоминания. Ч. 1—6. Спб., 1846—49.

Літ.: Л е м к е М.К. Николаевские жан­дармы и литература 1826—1855 гт. 2 изд. Спб., 1909; К i с я л ё ў Г. Пошукі імя. Мн., 1978. С. 75—96. Г.А.Маслыка