Прадслава гл. Ефрасіння Полацкая рагнеда рагвалодаўна
[960(?>1000]
Полацкая князёўна, асветніца. Дачка полацкага князя Рагвалода, жонка вялікага князя кіеўскага Уладзіміра Святаславіча (Уладзіміра Хрысціцеля); маці князёў Ізяслава Уладзіміравіча (полацкі князь з 988 па 1001), Яраслава Мудрага (вялікі князь кіеўскі з 1019 па 1054), Усевалада (князь уладзіміравалынскі), Мсціслава (князь цьмутараканскі), а таксама князёвен Прадславы i Праміславы. Яе бацька Рагвалод, паводле адной з гіпотэз — вараг, запрошаны ў Полацк на княжанне, паводле другой — сын полацкай княгіні Прадславы, які пасля смерці маці прыняў княжанне, вярнуўшыся ў вотчыну «из заморья». У Іпацьеўскім i Ларэўнцьеўскім спісах «Аповесці мінулых гадоў» ёсць звесткі, што ў 980 (паводле Цвярскога летапісу — не пазней 976) Рагнеда павінна была стаць жонкай вялікага князя кіеўскага Яраполка. Але ў Полацк прыехалі сваты i ад наўгародскага князя Уладзіміра Святаславіча. Рагнеда адмовіла новаму прэтэндэнту: «Не хачу разуць сына рабыні, а Яраполка хачу». Такая адмова выглядала абразліва ў адносінах да маці Уладзіміра Малушы, якая была неафіцыйнай жонкай Святаслава i як дачка пераможанага драўлянскага князя Маная лічылася ключніцай у Кіеўскім княжащим двары. Абражаны адмовай Уладзімір пайшоў паходам на Полацк, разбіў войска Рагвалода, захапіў горад, забіў бацьку, маці i двух братоў Рагне
ды, а яе гвалтоўна зрабіў сваёй жонкай i даў ёй імя Гарыслава. У гэтым жа годзе Уладзімір здзейсніў паход на Кіеў, забіў брата Яраполка i заняў велікакняжацкі прастол. Рагнеду ён перавёз у Кіеў (разам з другой сваёй жонкай, скандынаўкай Аловай). Пасля нараджэння першага сына Ізяслава i дачкі Прадславы Уладзімір падарыў Рагнедзе вёску Прадславіна ў наваколлі Кіева. Верагодна, тут нарадзіліся i іншыя дзеці Рагнеды. У 988 Уладзімір, каб прыняць хрысціянства, вырашыў ажаніцца з візантыйскай царэўнай Аннай, а Рагнедзе прапанаваў развод i замужжа з любым з яго баяраў. Рагнеда адмовілася. Яе словы «Княгіняй была, не хачу быць рабыняй» настолькі ўразілі яе хворага сына Яраслава (Прысутнічаў пры размове бацькоў), што йн вылечыўся ад параліча ног. Верагодна, непасрэдна пасля гэтых падзей Рагнеда зрабіла замах на жыццё мужа. Ноччу, калі ён спаў,
Заслаўскі замак.
яна кінулася на Уладзіміра з кінжалам, князь прачнуўся i паспеў адвесці ўдар. Спроба Рагнеды забіць мужа разглядаецца многімі даследчыкамі не як праява рэўнасці, а як помета забойцу яе бацькоў i разбуральніку Полацка. Уладзімір наважыўся пакараць Рагнеду смерцю, але за маці ўступіўся старэйшы сын Ізяслаў. Тады Уладзімір саслаў жонку i сына ў Полацк. У 990 тут Рагнеда прыняла хрысціянства i пастрыглася ў манахіні пад імем Анастасія. Яна шчыра прыняла гэту новую веру, пашырала яе сярод сваіх суродзічаўкрывічоў павольна, абдумана, высвятляючы сутнасць Хрыстовай навукі. Дзякуючы Рагнедзе з Полацка хрысціянства пашырылася спачатку на Полаччыну, а потым на Смаленшчыну i інш. крывіцкія землі. Пазней для Рагнеды i яе сына быў пабудаваны горад Ізяслаўль (названы імем старэйшага сына Ізяслава, цяпер г. Заслаўе). Тут у заснаваным ёю манастыры Рагнеда памерла. Яна была першай жанчынайманахіняй у Старажытнай Русі. Выхаваны ў духу хрысціянскай маралі яе 11гадовы сын Ізяслаў быў абраны на княжацкі трон у Полацку i тым самым была адноўлена дынастыя полацкіх князёў Рагвалодавічаў. Другі яе сын Яраслаў (за разумнее праўленне празваны Мудрым) за 35 гадоў княжання ў Кіеўскай Русі ўзняў дзяржаву да вяршыні магутнасці, пакінуў нашчадкам першы на Русі збор законаў — «Праўду Яраслава», пабудаваў у Кіеве Сафійскі сабор, заснаваў Кіеўскую мітраполію. Яго постаць найболып яскравая ў дынастыі Рурыкавічаў.
Літ.: Двинская Я. Легенды Полоцкой земли. Рига, 1991; Ермаловіч М. Старажытная Беларусь: Полацкі i новагародскі 1 перыяды. Мн., 1990;
Ігнатоўскі У.М. Кароткі нарыс гісторыі Беларусі. 5 выд. Мн., 1991; Чамярыцкі В. Рагнеда i Уладзімір // Спадчына. 1989. №1; Штыхаў Г. Ажываюць сівыя стагоддзі. 2 выд. Мн., 1982; Р а г а ч П. Кароткі агляд гісторыі Беларусі для беларускіх_ дапаўняльных школаў. Кліўленд; НьюЙорк; Талін, 1990.
І.А.Масляніцына.