Перасветаў

Іван Сямёнавіч

Публіцыст, прадстаўнік грамадскапалітычнай думкі 17 ст. Паходзіў з Вялікага княства Літоўскага, быў «каралеўскім дваранінам». Лічыў сябе нашчадкам бранскага манаха i баярына А.Перасвета, які пагеройску змагаўся з татарамі на Куліковым полі. Быў на службе ў войску Жыгімонта I, у атрадах Ф.Сапегі i А.Танчынскага, удзельнічаў у вайне за венгерскую спадчыну (1532—34). У канцы 1538 ці ў пачатку 1539 пераехаў на царскую службу ў Маскву, дзе яму быў падараваны маёнтак. У канцы 1549 П. перадаў Івану IV Грознаму свае «дзве кніжкі» (захаваліся ў спісах 17 ст.) — казанні пра ўзяцце МагметСултанам Царграда. У

ix П. выкрываў баярства, выступаў прыхільнікам задавальнення асн. патрабаванняў дваранства. Ён лічыў, што поспехі па службе павінны залежаць ад асабістых заслуг, а не ад паходжання. Як прадстаўнік служылага дваран­ства, П. меў магчымасць назіраць на захадзе барацьбу каралеўскай улады з непакорнымі вяльможамі i на сабе зазнаў магнацкае свавольства. Быў перакананым прыхільнікам моцнай дзяржаўнай улады. У «Казанні пра МагметСултана» стварыў вобраз разумнага i моцнага правіцеля, які, пазнаёміўшыся з мудрасцю грэчаскіх

кніг, увёў у сваёй краіне новыя па­радки адмяніў прывілеі вяльможам, сістэму «кармленняў», жорстка змагаўся з хабарніцтвам, клапаціўся пра стварэнне ўзорнага войска, быў праціўнікам рабства, бо «ў тым царстве, дзе людзі заняволены, у тым царстве людзі не храбрыя i да бою нясмелыя супраць непрыяцеля». Выказваўся ён i супраць існавання ў Расіі халопства i кабальней залежнасці, ставіў праўду

вышэй за веру; адзначаў сімпатыі да Расіі з боку заняволеных туркамі славянскіх народаў. Верагодна, П. за свае празмерна смелыя думкі трапіў у няміласць вярхоўных улад i загінуў ра­зам з іншымі западозранымі ў здрадзе. Пра гэта сведчыць «чёрный список Ивашки Пересветова да Петра Губа­стого и иные списки», які захаваўся ў «Вопісе царскага архіва» (1562—72). Тв.: Сочинения. М.; Л., 1956.

Літ.: Зимин А.А. Пересветов и его время. М., 1956. Г.А.Маслыка.

ПІЛЬХОЎСКІ Давыд Зыгмунт (15.12.1735—4.12.1803)

Дзеяч эпохі Асветніцтва на Беларусі, пісьменнік, перакладчык, выдавец. Нарадзіўся ў радавым маёнтку Руткішкі на Беласточчыне. Вучыўся ў езуіцкіх школах. Насуперак волі мацідыседэнткі (бацьку страціў у раннім

дзяцінстве) у 1752 уступіў у ордэн езуітаў. Навіцыят i філасофскую навуку прайшоў у Вільні, дзе з восені 1757 пачаў педагагічную дзейнасць як прафесар граматыкі i паэтыкі ў Віленскім езуіцкім калегіуме. Апрача польскай, ён добра ведаў лацінскую i нямецкую мовы. У 1760 апублікаваў у мясцовай друкарні свой верш на ўшанаванне памяці нябожчыка графа А.Салагуба i прывітальную прамову да біскупа Ю.Залускага (апошнюю напісаў сумесна з К.Марушэвічам i М.ПачобутамАдляніцкім). Вывучаў тэалогію ў Віленскай акадэміі. На трэцім годзе навучання пасвечаны ў святары. У 1766, атрымаўшы ступені доктара філасофіі i магістра вольных навук, вярнуўся да педагагічнай дзейнасці. Выконваў абавязкі выхавальніка моладзі i спавядальніка. 3 1767 выклад­

Верш на смерць графа Д.Салагуба (тыгульны ліст). 1760.

чык багаслоўя i прафесар красамоўства, а з 1768 — i паэтыкі. У тым жа годзе выдаў у Вільні свае першыя пераклады рымскага гісторыка Салюсты «Пра змову Катыліны» i «Югурцінская вайна». У 1768 падрыхтаваў для вучняў дапаможнік па рыторьіцы (застаўся ў рукапісе, захоўваецца ў бібліятэцы Віленскага універсітэта). У 1769 склаў з сябе абавязкі святара i ахвяраваў на бібліятэку калегіума 28 тысяч злотых ca сваіх сродкаў. У 1771 у акадэмічнай друкарні надрукаваў свае пераклады Л.А.Сенекі «Пра міласць жыцця», «Пра жыццё шчаслівае», «Пра жыццё мудрае», «Пра спакой душы» i інш. 3 1773, калі акадэмічная друкарня перайшла ў пажыццёвае ўладанне ПачобутаАдляніцкага, П. стаў яе дырэктарам. У 1775 ён выдаў свой чарговы пераклад з Сенекі «Пра ласкавасць i гнеў». У 1778 П. атрымаў ступень доктара кананічнага права. У 1781 ён пачаў выданне перакладаў «Лістоў да Люцылія»

Сенекі (т. 1—4, Вільня, 1781—82), над якімі працаваў некалькі гадоў. Перак­лад быў забяспечаны каментарыямі, якасць яго была вельмі высокая, i лічылася, што да перакладаў А.Нарушэвіча з Тацыта праца П. займала першае месца. Працу гэту ён прысвяціў каралю Станіславу Панятоўскаму.

У 1783 П. стаў супрацоўнікам Камісіі народнай адукацыі i генераль­ным інспектарам школ Вялікага княства Літоўскага. Інспектаваў навучальныя ўстановы на Міншчыне i Навагрудчыне. Ён склаў для камісіі грунтоўны даклад, на падставе якога распрацаваў інструкцыю для інспектараў. 3 восені 1783 выкладаў у Галоўнай школе Вялікага княства Літоўскага лацінскую i польскую літаратуру (да 1793), якія ведаў дасканала. У 1787—88 ён апекаваў кандыдатаў на настаўнікаў у Галоўнай школе. У 1793 яму было прапанавана рэктарства ў Галоўнай школе, але ён адмовіўся. У тым жа годзе сойм прызначыў яго членам літоўскай Адукацыйнай камісіі. Незадоўга да смерці ўстанавіў вечную фундацыю ca свайго маёнтка ў Камаях i прыбытковага дома ў Вільні на падрыхтоўку 12 вучняў ca збяднелых шляхецкіх i мяшчанскіх сем'яў. Мецэнацкая i асветніцкая дзейнасць П. была адзначана дзяржаўнымі ўзнагародамі Рэчы Паспалітай i Расіі. У 1800 ён абраны членам Варшаўскага таварыства сяброў навук.

Свае сацыяльныя погляды П. выклаў у кнізе «Адказ на пытанне: няўжо ў мінулыя стагоддзі нячуласць да прыгонных настолькі авалодала сэрцамі палякаў, што нават вучоныя заразіліся ёю? або дадатак да кнігі «Пра польскіх прыгонных» (Вільня, 1789, на польскай мове). П. быў салідарны з аўтарам кнігі «Пра польскіх прыгонных» Ю.Паўлікоўскім у тым, што прыгонніцтва антыгуманнае. Ён адзначаў, што многія прыгонныя гінуць не ад куль, не ад шабляў, не ад бізуноў: «Не кармілі, тым забілі. Псярня тлустая засталася, а палова вёскі ад голаду i нястачы вымерла. Такая наша чалавечнасць!»

Літ.: Januszkiewiczowa W. Da­wid Pilchowski jako profesor literatury w Szkole Gіуwnej W. Ks. Litewskogo // Ksiega pamiatkowa Ku uczczeniu 350 rocznicy zalozenia i 10 wsrzeszenia Uniwersytetu Wilenskiego. Wilno, 1929.

РАГОЎСКІ Казімір (9.6.1728—5.1.1810)

Тэолаг, філосаф, педагог. Нарадзіўся на Навагрудчыне. Вучыўся ў Слонімскім езуіцкім калегіуме, дзе ў 1735 уступіў у езуіцкі ордэн. Пасля праходжання 2гадовага навіцыяту i вывучэння рыторыкі i філасофіі ў 1750—55 выкладаў у Навагрудскім езуіцкім калегіуме. Наступныя 3 гады вывучаў тэалогію i грэчаскую мову ў Полацку, дзе ў 1759 пасвячоны ў святары. У 1760—61 прапаведнік у Слоніме. Напісаў жалобныя элегіі на смерць падканцлера Вялікага княства Літоўскага М.Сапегі. У 1761—62 прафесар паэтыкі i старажытных моў у Віленскім езуіцкім калегіуме. У 1763—65 выкладаў філасофію ў Крошынскім калегіуме, у 1766—67 — рыторыку на віленскім семінары для езуіцкіх клірыкаў, у 1768—70 — філасофію, маральную i палемічную тэалогію ў Віленскай акадэміі, займаючы пасады в.а. сіндыка акадэміі, дэкана філасофскага факультэта, асістэнта, прафесара філасофіі, рыторыкі, грэчаскай i лацінскай моў. Клапоцячыся пра пашырэнне вывучэння моладдзю ста­ражытных моў, зрабіў для слухачоў акадэміі моўны аналіз твораў Цыцэрона i Дэмасфена, знаёміў ix з творамі іншых класічных гісторыкаў i паэтаў старажытнасці. Чытаў таксама прыватныя лекцыі. 3 1783 быў на пенсіі, займаўся перакладамі з лацінскай мовы.У 1792 апублікаваў збор лацінскіх i грэчаскіх афарызмаў павучальнага харак­теру для моладзі. У 1798 запрошены на пасаду выкладчыке грэческай мовы, якую займаў да 1804.

РАДЗІВІЛ Альбрыхт Станіслаў (1595—12.11.1656)

Прадстаўнік найбуйнейшага магнацкага роду на Беларусі, гісторык, аўтар мемуараў. Нарадзіўся ў Алыцы — адным з радавых маёнткаў. Ардынат алыцкі. 3 1612 быў паслом ад ваяводы валынскага. У 1619—23 падканцлер літоўскі, з 1623 канцлер вялікі літоўскі, староста віленскі, пінскі, аканом кобрынскі. У маладосці падарожнічаў па Заходняй Еўропе. Быў жанаты з Кацярынай з роду Любамірскіх. Карыстаўся аўтарытэтам сярод магнатаў, заступніцтвам караля Рэчы Паспалітай Жыгімонта III Вазы, хоць быў паслядоўны абаронца прывілеяў Вялікага княства Літоўскага i адстойваў яго роўнасць з Полынчай. Як шчыры католік імкнуўся перашкодзіць іншаверцам. Заснаваў касцёл у Алыцы i езуіцкі калегіум у Пінску. Р. — аўтар многіх твораў, напісаных на латыні, частка з якіх выдадзена ў Вільні i перавыдадзена ў Варшаве. Найважнейшыя з ix: «Мемуары пра галоўныя падзеі, якія адбыліся ў Польшчы пасля смерці Жыгімонта III, г. зн. з 1632 па 1652» (пераклад Рачынскага, Познань, 1839), «Набожны дыспут, сабраны з некалькіх слоў пра ўслаўленне прасвятой дзевы Марыі» (Вільня, 1635, 4е выд., 1812), «Гісторыя пакут Хрыстовых» (3е выд., Вар­шава, 1655; Вільня, 1831). Пісаў пра дзяржаўную міжнародную, рэлігійную, сацыяльную палітыку правячых колаў Рэчы Паспалітай, пра культуру, звычаі, побыт i жыццё шляхты i вышэйшых саслоўяў.

Тв.: Memoriale rerum gestarum in Polonia. 1632—1656. T. 1—5. Wrocіaw, 1968—75; Panufnik o dziejach w Polsce. T. 1—3. Warszawa, 1980. М.К.Багадзяж.

РАДЗІВІЛ Людвіка Караліна (1667—95)

Асветніца i мецэнатка. Нарадзілася ў сям'i аднаго з найбуйнейшых магнатаў так званай «біржайскай лініі» роду Радзівілаў — Багуслава. Людвіка расла сіратой: яе маці памерла пры родах, а праз 2 гады памёр i бацька. Малень­кую князёўну на выхаванне забралі родзічы ў сям'ю брандэнбургскага курфюрста ў Берлін. Там яна выйшла замуж за маркграфа, але хутка аўдавела, Другім яе мужам быў пфальцг­раф нейбургскі Карл Піліп. Жывучы ў Германіі, Людвіка ніколі не забывала пра сваю радзіму: вяла пастаянную перапіску з аканомамі сваіх маёнткаў, клапацілася пра сваіх падданых, жыхароў Слуцка, Копыся, Капыля, Любчы, Біржы, Койданава, Смалявіч, Невеля, Себежа. Час ад часу сама наведвалася ў свае беларускія ўладанні. Шмат увагі яна надавала справе асветы i адукацыі, вельмі блізка да сэрца прымала патрэбы аднаверцаўкальвіністаў, дапамагала i праваслаўным. Як i яе папярэдніца Соф'я РадзівілАлелька, Людвіка ахвяравала вялікія сродкі на слуцкія праваслаўныя царкву i манастыр. У 1690 яна дамаглася пацвярджэння прывілеяў, здабытых для праваслаўнага насельніцтва Случчыны намаганнямі Соф'і Алелькавіч. Прыхільнікі уніі, якія неаднаразова спрабавалі ўвесці сваё веравызнанне ў Слуцку i Капылі, не мелі падтрымкі з боку Людвікі, за што ад імя ўсіх праваслаўных Слуцка дзякаваў ёй архімандрыт Серапіён Волхаўскі. Усімі сіламі i сродкамі яна падтрымлівала рэфармацыйны рух на Беларусі, выступала апякункай кальвінісцкіх збораў Слуцка, Мінска i Койданава. Яна лічыла неабходным, каб яе землякі мелі магчымасць карыстацца паслугамі шырокаадукаваных пастыраўкальвіністаў i каб тыя былі не з чужаземцаў. На яе сродкі (12 стыпендый) беларускія кальвіністы атрымалі магчымасць накіроўваць для навучання ў Кёнігсбергскі універсітэт тых, хто лічыў сваім прызваннем несці святло веры людзям. Каб павялічыць колькасць высокаадукаваных людзей са сваіх беларускіх падданых, Людвіка пасылала здольным да навук юна­кам — выпускникам Слуцкай кальвінісцкай гімназіі — грашовую дапамогу, на якую тыя працягвалі вучобу на больш высокім узроўні ў Оксфардзе, Берліне, ФранкфурценаОдэры.

Літ.: Грицкевич А.П. Древний го­род на Случи. Мн., 1985; Марцінк е в i ч А. Ля Каменкі бруістай. Мн., 1992; Родчанка Р. Слуцкая старасветчына: (факты i разважанні). Мн., 1991.

І.М.Масляніцына,

РАДЗІВІЛ Мацей (10.11.1749—2.9.1800)

Драматург, кампазітар. Нарадзіўся i жыў у Нясвіжы. 3 1786 падкаморы Вялікага княства Літоўскага, з 1790 кашталян віленскі. Для Нясвіжскага тэатра Радзівілаў напісаў лібрэта аперэт «Агатка, ці Прыезд пана» (1784, музыка Я.Д.Голанда) i «Войт альбанскага сяла» (1786), якія захаваліся ў рукапісах. Р. пісаў паланезы, санаты, серэнады. Даследчыкі лічаць «Агатку» народней аперэтай. У ёй апаэтызаваны

людзі з народа, пераканаўча даводзіцца неабходнасць змены адносін да вясковага народа, аблягчэння яго долі; гаспадар маёнтка ўсведамляе, што цяжкая сялянская праца з'яўляецца асновай усеагульнага дабрабыту. У аперэце «Войт альбанскага сяла» правобразам войта з Альбы (ідылічнай «вёскі» каля Нясвіжа) быў сам Кароль Радзівіл. Але аўтар асуджаў яго жорсткае абыходжанне з сялянамі. У творчасці Р. сентыменталізм i класіцызм спалучаліся з перадрамантычнымі тэндэнцыямі.

Літ.: М а л ь д з i с А.І. На скрыжаванні славянскіх традыцый. Мн., 1980.

РАДЗІВІЛ Міхал Казімір Рыбанька (13.6.1702— 15.5.1762)

Дзяржаўны дзеяч Вялікага княства Літоўскага, мецэнат. Паходзіў з найбуйнейшага магнацкага роду на Бела­русь Яго бацька Кароль I Станіслаў Радзівіл займаў пасаду канцлера, падкаморага i стольніка Вялікага княства Літоўскага. Маці Ганна Катажына з роду Сангушкаў. Як дзяржаўны дзеяч Р. з 1735 займаў пасады маршалка надворнага, літоўскага, з 1742 — кашталяна віленскага, з 1744 — ваяводы віленскага i гетмана вялікага літоўскага, быў старостам камянецкім i крычаўскім. У 1726 ён распачаў адбудову свайго Нясвіжскага замка, разбуранага шведамі ў 1706. Інтэнсіўна ён аднаўляў i разрабаваныя ворагамі каштоўнасці, у т.л. бібліятэку i калекцыі мастацкіх твораў. У 1750 ён аднавіў дзейнасць Нясвіжскай друкарні, абсталяванай у замку, адкрыў корпус кадэтаў, у якім рыхтаваў афіцэраў як для ўласнага войска, так i для войска Рэчы Паспалітай. Болып за ўсё ён праславіўся як мецэнат i стваральнік першых на Беларусі мануфактур. Ма­нуфактуры «...ён вельмі любіў, ...на сваіх землях з карысцю заснаваў». Найбольш вядомымі былі першыя на Беларусі фаянсавая мануфактура, размешчаная ў в.Новы Свержань, нясвіжская габеленавая майстэрня i слуцкая персіярня (мануфактура шаўковых паясоў), дзе вырабляліся вельмі папулярныя ў той час залата i срэбратканыя паясы. 3 вырабаў габеленавай майстэрні наибольшую вядомасць набыў серыял, які адлюстроўваў найважнейшыя эпізоды з гісторыі роду Радзівіла, у тым ліку «Наданне тытула князя Свяшчэннай Рымскай імперыі Мікалаю Радзівілу Чорнаму імператарам Кар­лам V у 1547 г.», «Каранацыя Барбары Радзівіл», «Бітва князя Януша Радзівіла пад Кіевам», «Уціхамірванне бунтаў пад Славечнай», «Агляд войска пад Заблудавам» i інш. Для арганізацыі i кіраўніцтва вытворчасцю слуцкай персіярні Р. запрасіў на служ­бу са Стамбула высокакваліфікаванага майстра Яна Маджарскага. Дапамагалі яму мясцовыя майстры, частка з якіх была паслана для навучання ў г. Станіслаў (цяпер ІванаФранкоўск). Вырабы слуцкай мануфактуры сталі такія папулярныя, што ўладальнікі падобных мануфактур перайшлі да вы­пуску паясоў па слуцкіх узорах. Нават у Францыі некалькі шаўкаткацкіх прадпрыемстваў наладзілі вытворчасць падобных. Але дзе б яны ні вырабляліся, тып гэтых паясоў атрымаў назву «слуцкіх». Шмат увагі Р. аддаваў нясвіжскаму тэатру, які ён стварыў разам з жонкай Францішкай Уршуляй

Радзівіл. Напачатку гэта быў аматарскі тэатр. Калі прыгонная трупа была папоўнена нанятымі акцёрамі, ён набыў характер прафесійнага. Р. стварыў у Нясвіжы музычную, вакальную i ба­летную школы, для выкладання ў якіх запрасіў замежных спецыялістаўнастаўнікаў. Пры тэатры быў аркестр народных інструментаў, так званай літоўскай музыкі, была павялічана прыдворная капэла. Такім чынам, прыдворны тэатр стаў шматпрофільным i самым вялікім на Беларусі прафесійным тэатрам таго часу.

Літ.: Багадзяж М. Слуцкая персіярня // Зрок. 1991. № 6—7; Гісторыя беларускага тэатра. Т. 1. Мн., 1983; Ши­шиги на К.Я. Музы Несвижа. Мн., 1986; Syrokomla W. Wкdro*wki po i moich niegdyњ okolicach. Wilno, 1853.

М.К.Багадзяж.

РАДЗІВІЛ Удальрык (Ульрык) Крыштоф (19.2.1712—1763)

Пісьменнік. Нарадзіўся на Навагрудчыне. Паходзіў з магнацкага роду Радзівілаў. Займаў пасады ваяводы навагрудскага, з 1734 канюшага, з 1762 пісара Вялікага княства Літоўскага, мінскага старосты. Значную частку жыцця правёў у сваіх валынскіх уладаннях. Сучаснікі характарызавалі яго як дзівака i фантазёра, здольнага, вельмі начытанага, але схільнага да авантурызму. Горача абараняў права «ліберум вета», рабіў няўдалыя спробы ўмешвацца ў палітыку. Добра валодаў пяром i пакінуў пасля сябе даволі значную літаратурную спадчыну. Аўтар кніг: «Апісанне клопатаў людзей усіх саслоўяў» (1741), «Маральныя элегіі» (1752), «Агульная гісторыя» (т. 1—5, 1752) i інш. Перакладаў на поль­скую мову творы Сафокла, П.Карнеля, Ж.Расіна. Спрабаваў увесці ў спектак­лях прыдворных тэатраў беларускую мову. Частка яго твораў засталася ў рукапісах.

Нясвіжскі палацавазамкавы комплекс.

РАДЗІВІЛ Францішка Уршуля (1705—53)

Пісьменніца, педагог, кіраўніца Нясвіжскага тэатра. Нарадзілася ў сям'i прадстаўніка старадаўняга княжацкага роду Вішнявецкіх. 3 дзіцячых гадоў вызначалася дапытлівасцю i начытанасцю, у яе характеры гарманічна спалучаліся прага да ведаў i набожнасць. Мела добрую адукацыю i літаратурныя здольнасці, пісала вершы на польскай мове (асяроддзе сям'і бы

ло пераважна польскамоўнае). У 20 гадоў выйшла замуж за нясвіжскага князя Міхаіла Казіміра Радзівіла Рыбаньку. Малады i прыгожы муж, якога Францішка вельмі любіла i раўнавала, часта адлучаўся з Нясвіжа, i яна засы­пала яго лістамі ў вершаванай форме. Пазней гэтыя лісты былі выдадзены пад назвай «Лісты да мужа». Калі ў двухгадовым узросце памёр сынпершынец Мікалай Крыштоф, яна напісала цыкл вершаў. У дзіцячым уз­росце памёр i другі яе сын Януш Тадэвуш. Трэці сын Кароль Станіслаў рос хваравіты. Шмат намаганняў давялося прыкласці бацькам i настаўнікам для яго выхавання. На гэта быў выкарыстаны нават аматарскі тэатр, што існаваў пры ix двары. Мяркуюць, што захапленне Радзівілаў тэатрам пачалося ў 1740, калі іншаземнай трупай у Нясвіжскім замку быў пастаўлены першы спектакль па п'есе «Прыклад справядлівасці». Потым пастаноўкі наладжваліся сваімі сіламі. Прыдворны тэатр быў аматарскі. У спектаклях ра­зам з прыгоннымі спевакамі, танцорамі, музыкамі ўдзельнічалі члены княжацкай сям'і, шляхта, выхаванцы кадэцкай школы, што існавала тады ў Нясвіжы. Спачатку спектаклі ставіліся ў так званым «Зялёным» тэатры, размешчаным за замкавым ровам на ад­ным з пагоркаў (каля 1 тыс. месцаў). Фактычна гэта быў першы стацыянарны тэатр на тэрыторыі Беларусі. Ши­рокую вядомасць у Рэчы Паспалітай радзівілаўскі тэатр набыў з 1746, калі яго кіраўніком стала Францішка. Яна сама пісала творы для тэатра, перарабляла французскія п'есы, камедыі i трагедыі, выкарыстоўваючы сюжэты са славянскіх паданняў, твораў антычных аўтараў, зборніка арабскіх казак «Ты­сяча i адна ноч». П'есы Францішкі мелі пераважна павучальны характер. Відаць, яны былі разлічаны i на дзяцей Францішкі, якім падабалася ўдзельнічаць у спектаклях. Многія творы княгіні былі прысвечаны каханню: «Несумленнасць у пастцы», «Дасціпнае каханне», «Суцяшэнне пасля турбот» i інш. Гераіні яе камедый i трагедый — ахвяры мужчынскага падману, пяшчотныя, цудоўныя істоты, якія кахаюць сваіх мужоў, а тыя здраджваюць ім пры першай магчымасці. Княгіня, мабыць, жадала запэўніць мужа, што сямейная вернасць заўжды атрымае ўзнагароду ад лёсу, а здрада будзе жорстка пакарана. Падзеі п'ес часта пераносіліся ў сівую даўніну ці ў далёкія экзатычныя краіны, але гледачы i ўдзельнікі спектакляў разумелі, што тут адлюстроўвалася сучаснае ix жыц

Камін у Нясвіжскім палацы Радзівілаў.

цё. Францішка спрабавала пісаць i оперныя лібрэта. Тагачасныя оперы былі болып падобныя да сучасных аперэт. Арыі, ансамблі i хоры перарываліся празаічнымі дыялогамі або танцавальнымі дзеямі.

Пад уплывам Францішкі ў Нясвіжы была адноўлена замкавая друкарня, дзе выдаваліся кнігі, друкавалася газе­та, рэдактарам якой была таксама Францішка. Вядома, што прыдворны гравёр Г.Ляйбовіч выдаў у гэтай Друкарні унікальную на тыя часы «Кнігу партрэтаў Радзівілаў». Францішка клапацілася i пра павелічэнне колькасці кніг у замкавай бібліятэцы, ix налічвалася да 20 тысяч тамоў. Па яе прапанове ў 1748 на беразе аднаго са штучных нясвіжскіх азёр, размешчаных на р. Уша, было пастаўлена спецыяльнае памяшканне для тэатра. Пас­ля смерці Францішкі адзін з акцёраўаматараў, які жыў у Нявіжы, сабраў усе яе драматычныя творы i выдаў у 1754 асобнай кнігай. Зборнік, які складаецца з 16 п'ес i 17 оперных лібрэта, быў упрыгожаны гравюрамі М.Жукоўскага.

Літ.: Барышев Г.И., Егорова И.Ю. Театральные здания и сооружения XVIII в. в Белоруссии // Стрво и архи­тектура Белоруссии. 1982. № 1; Гісторыя беларускага тэатра. Т. 1. Мн., 1983; Ши­шиги на К.Я. Музы Несвижа. Мн., 1986; Syrokomla W. Wedrowki po moich niegdys okolicach. Wilno, 1853.

І.М.Масляніцына.

РУДНІЦКІ Дамінік (4.8.1676—10.10.1730)

Пісьменнік, педагог. Месца нараджэння невядома. Вучыўся ў Віленскай акадэміі. Працаваў настаўнікам у езуіцкіх калегіумах у Слуцку, Гродне, Мсціславе, Навагрудку. 3 1720 у Вар­шаве, пракуратар Літоўскай правінцыі езуітаў. 3 1728 рэктар калегіума ў Пултуску (Польшча). 3 1730 жыў у Нясвіжы. У рукапісных зборніках Р. (зберагаліся ў Пецярбургу, потым у Вар­шаве, дзе загінулі ў 1944), акрамя польскіх, змешчана 9 беларускіх вершаў, напісаных ім самім або апрацаваных народных песень. У творах сцвярджалася хуткаплыннасць i марнасць жыцця, шырока выкарыстоўваліся прыёмы гратэску, фальклорныя эле­менты. Р. прыпісваецца аўтарства беларускіх вершаваных «Вітанняў» з вы­падкаў наведвання Вільні ў 1729 вармінскім біскупам Крыштафам i Пінска ў 1730(?) валынскім біскупам Стафанам, многіх гратэскавых твораў («Птушыны баль», «Камара цяжкі з дуба ўпадак» i інш.). У алегарычным апісанні злых прыгод птушак, насякомых i раслін угадваецца рэальнае жыццё дробнай шляхты — яе шумнае баляванне, судовыя спрэчкі, міжусобіцы. Аўтар інтэрмедый на польскай мове, казанняў. Погляды Р. супярэчлівыя: крайне варожыя адносіны да асветніцтва i навукі спалучаліся з эле­ментам! ранняга Асветніцтва.

7в.: Glos wolny w wi№zanej mowie. Warszawa, 1741.

Літ.: Мальдзіс A.I. Ha скрыжаванні славянскіх традыцый. Мн., 1980. С. 72—78, 116—126.