Хведаровіч

Іван Фёдарааіч, гл. Фёдараў Іван

ЦАМБЛАК Грыгорый [1364(?) — 1450(?)]

Рэлігійны дзеяч, пісьменнік, першы мітрапаліт у Вялікім княстве Літоўскім. Нарадзіўся ў г. ВялікаТырнава, Балгарыя. Яго творы на царкоўнаславянскай мове адносяць да літаратур балгарскай, сербскай, малдаўскай, румынскай, старажытнарускай i старабеларускай. Прозвішча яго таксама пішуць парознаму: Цамвлак, Цымівлак, Сімівлак, але часцей —

Цамблак, пазначаюць i толькі манастырскае імя Грыгорый. Паходзіў ca знатнага балгарскага, а дакладней ас­лавяненага валашскага роду. Адукацыю атрымаў у Канстанцінопалі, гуманітарную падрыхтоўку — у Тырнаўскім манастыры Святой Троицы пад кіраўніцтвам патрыярха Яўхімія. Яго светапогляд i аратарскі талент сфарміраваліся ў атмасферы грамадскага i рэлігійнага жыцця паўднёвых i ўсходніх славян канца 14 ст., якія знаходзіліся тады пад уплывам візантыйскай культуры. У час турэцкай экспансіі на Балканах вымушаны быў пакінуць радзіму (1394). Вёў прапаведніцкую дзейнасць у манастырах Візантыі, пэўны час жыў у Сербіі (ігумен Дзечанскага манастыра), быў «прэсвітэрам вялікай царквы Малдаўскай» (у Сучаве). Упершыню беларускія землі наведаў у 1406, калі ехаў праз ix у Маскву да мітрапаліта ўсяе Русі Кіпрыяна (даводзіўся яму дзядзькам, у Вільні даведаўся пра яго смерць). 3 1409 ён пасяліўся ў Кіеве. Тут Ц. стварыў «Надмагільнае слова

Канстанцінопаль. 3 гравюры 18ст.

мітрапаліту Кіпрыяну», пазнаёміўся з вялікім князем Вітаўтам, які меў намер стварыць у сваёй дзяржаве асобную ад Масквы праваслаўную мітраполію. Па яго прапанове ў 1414 сабор заходнерускіх праваслаўных епіскапаў вылучыў Ц. на пасаду мітрапаліта Вялікага княства Літоўскага. Для пасвячэння ў гэты сан Ц. накіраваўся ў Канстанцінопаль, але там яму было адмоўлена ў гэтым. У 1415 Ц. выбраны мітрапалітам кіеўскім. Вітаўт паўторна накіраваў пасольства ў Канстанцінопаль, але i яно было безвыніковым. Тады сабор заходнерускіх епіскапаў, нягледзячы на анафемы канстанцінопальскіх патрыярхаў i новага рускага мітрапаліта Фоція, 15.11.1415 зацвердзіў Ц. мітрапалітам кіеўскім i літоўскім. Вясной 1416, калі Кіеў спаліў хан Эдыгей, Ц. заснаваў сваю кафедру ў Вільні пры Багародзіцкай царкве, а сваёй рэзідэнцыяй зрабіў Новагародак (Навагрудак). У 1418 на чале дэлегацыі з 300 прадстаўнікоў ЛітоўскаБеларускай дзяржавы, Ноўгарада, Малдавіі i Вялікай Арды ІД. прымаў удзел у Канстанцкім саборы, дзе выступіў з дзвюма прамовамі: «Прывітальнае слова папу Марціну V» i «Прывітальнае слова айцам Канстанцкага сабора».

Даследчыкі лічаць Ц. аўтарам болын як 40 твораў, збераглося i вядома каля 26. Першыя ўрачыстыя словы Haniсаны ім у Візантыі i Малдавіі ў 1397— 1406. У так званы літоўскі перыяд ім напісана каля 10 твораў. Гэта пераважна дыдактычнапанегірычныя, урачыстыя словы на розныя святы i асобныя выпадкі рэлігійнагл жыцця. У ix ліку «Пахвальнае слока Яўфімію Тырнаўскаму», «Надмагілыкіе слова свято­му Дзмітрыю», палемічнае слова «Як трымаюць веру немцы», словы на царкоўныя святы (на Ушэсце, Прачыстую, Адсячэнне галавы Іаана Хрысціцеля i інш.), стыхіра «На Прачыстую». Ён займаўся таксама перапісваннем богаслужэбных кніг, прымаў удзел у складанні «Акруговай граматы» i «Апраўдальнага паслання заходнярускіх епіскапаў». На Беларусі ён працягваў i развіваў традыцыі ўрачыстага красамоўства, закладзеныя Кірылам Тураўскім, узнімаў пытанні шырокага грамадскага значэння. Актуальнасць i глыбокая патрыятычнасць яго твораў павялічваецца, калі браць пад увагу, што ён абараняў родную веру i куль­туру, услаўляў нацыянальнакультурных дзеячаў ва ўмовах турэцкага нашэсця i панавання над значнай часткай хрысціянскага свету татараманголаў.

У той час Ц. — найболып вядомы прадстаўнік царкоўнага красамоўства на Беларусі i ў Літве. Яго творы (пропаведзі, пахвальныя i палемічныя сло­вы, павучанні, жыціі), напісаныя вобразнай мовай, насычанай метафарамі, параўнаннямі, рознымі складанымі фігурамі, карысталіся вялікай павагай ва ўсім славянскім свеце. Але Ц. занадта наследаваў візантыйскім узорам

i ў сваіх пропаведзях даходзіў да та­кой напышлівасці, што яны часам станавіліся цяжка зразумелымі. Гэты стыль называўся «пляценне славес». Пропаведзі i словы Ц. станоўча паўплывалі на развіццё тагачаснай i больш позняй беларускай аратарскай прозы, спрыялі ўмацаванню культур­ных сувязей усходніх i паўднёвых сла­вян, пашырэнню паўднёваславянскіх уплываў на літаратуру Беларусі.

У Маскве падзел драваслаўнай мітраполіі быў успрыняты рэзка адмоўна. Ц. вінавацілі ў тым, што ён вы­ступав заадно з папам рымскім, яго імя было ўключана ў артыкул пракляццяў. Болыпасць даследчыкаў лічаць, што Ц. памёр у 1419. Аднак некаторыя выказваюць меркаванне, што пад уплывам пагроз i ганенняў той часткі праваслаўных епіскапаў, якія не жадалі аддзялення ад Маскоўскай мітраполіі, Ц. пакінуў літоўскабеларускую дзяржаву каля 1420 i з'ехаў у Малдавію, дзе пражыў у манастыры да 1450.

Яго літаратурная спадчына, пазначаная перадрэнесансавымі павевамі, за­хавалася ў шматлікіх рукапісных зборніках 15—19 ст. — «Таржэственніках», «Жыціях святых», «Чэццяхмінеях», у «Саборніку» 1642. Пропаведзі i жыціі Ц. актыўна перапісваліся ў беларускіх манастырах (Супрасльскім, Слуцкім, СвятаТроіцкім, Жыровіцкім, Аршанскім, Лаўрышаўскім i інш.), былі своеасаблівым узо­рам для мясцовых кніжнікаў i казнадзеяў, духоўна ўзбагачалі беларускіх чытачоў. Яго спадчына адыграла важ­ную ролю ў гісторыі беларускай літаратуры, асабліва ў перыяд жорсткай палемічнай барацьбы 16—17 ст. за захаванне нацыянальных традыцый i культуры. І.П.Хаўратовіч.

ЦЯПІНСКІ

(Амельяновіч) Васіль Мікалаевіч [каля 1540 — 1603 (?)]

Беларускі гуманістасветнік,

пісьменнік i кнігавыдавец. Нарадзіўся ў сям'і дробнага гаспадарскага баярына Полацкага пав. Мікалая Амельяновіча. Імя Васіля Ц. разам з братамі Жданам i Іванам Войнамі ўпершыню

ўпамінаецца ў дакументальных крыніцах 1560х гадоў (завяшчанне маці 1563, працэс 1564 з Ю.Осці

кавічам,. які зрабіў напад на маёнтак Ц. — Свіран'ы). Жонка Ц. Соф'я Данілаўна паходзіла з роду князёў Жыжэмскіх. Ц. меў радавы маёнтак Цяпіна (каля Лепеля), спадчынныя i набытыя ўладанні ў Мінскім, Лідскім, Ашмянскім, Віленскім пав. У 1567 служыў малодшым афіцэрам коннай роты аршанскага старосты Ф.КмітыЧарна

быльскага. Прымаў удзел у Лівонскай вайне 1558—63. Служыў у падканцлера Вялікага княства Літоўскага Астафія Валовіча, пратэктара рэфармацыйнага руху, які падтрымліваў кнігавыдавецкую i асветніцкую дзейнасць на Беларусі i ў Літве. Некаторыя даследчыкі лічаць, што ў пачатку

1570х ён жыў на Валыні. У канцы жыцця Ц., відаць, не захаваў за сабой усіх маёнткаў, бо ў студзені 1604 Полацкі гродскі суд разглядаў справу паміж яго сынамі i жонкай пра падзел толькі Цяпіна. Астатнія маёнткі, магчыма, былі прададзены ім на пакрыццё выдаткаў, звязаных з кнігадрукаваннем.

Ц. прадоўжыў гуманістычныя i культурнаасветніцкія традыцыі

Ф.Скарыны, быў асабіста i ідэйна звязаны з С.Будным, падзяляў яго грамадскапалітычныя i рэлігійныя погляды. Як i С.Будны, ён прыйшоў ад кальвінізму да антытрынітарызму. У кнізе «Пра найважнейшыя артыкулы хрысціянскай веры» С.Будны паведамляў, што ў 1574 у доме «брата мілага Васіля Цяпінскага» адбыўся сінод антытрынітарыяў. У другой сваёй кнізе ён пісаў пра сінод 1578, на якім Ц. адстойваў пазіцыю, што валодаць маёнткамі i зямлёй, а таксама ўдзельнічаць у справядлівых войнах супраць нашэсцяў i пагрозы тыраніі — гэта не грэх i не супярэчыць Бібліі, як даводзілі крайне левыя антытрынітарыі. Такія погляды Ц. супадалі з поглядамі шляхецкага крыла пратэстанцкага руху. У 1570я гады Ц. на свае сродкі арганізаваў друкарню (знаходзілася, відаць, у Цяпіне) з намерам выдаваць кнігі на беларускай мове. У яго была неблагая бібліятэка, неабходная яму для выдавецкай дзейнасці. Наважыўшыся надрукаваць Евангелле на дзвюх мовах — царкоўнаславянскай i старажытнарускай (беларускай) Ц. распачаў цяжкую i складаную па тым часе работу па яе перакладзе. Зараз вядома толькі адно яго выданне —

Евангелле, якое выйшла каля 1570 i змяшчае евангеллі ад Матфея, Марка i часткова ад Лукі (захоўваецца ў Расійскай нацыянальнай бібліятэцы ў СанктПецярбургу). Гэта частка выдан ня выяўлена ў 19 ст. ў рукапісным зборніку, куды былі ўплецены 62 друкаваныя аркушы Евангелля Ц. Прадмова да гэтага выдання на 6 аркушах напісана Ц. Пры перакладзе Евангелля на беларускую мову Ц. апіраўся на стараславянскія пераклады Свяшчэннага пісання асветнікамі Кірылам i Мяфодзіем. Уся перакладчыцкая i друкарская дзейнасць вялася ім з патрыятычных пачуццяў «своей Руси услугуючи». Пра сваё высокае прызначэнне служыць беларускаму народу Ц. пісаў у рукапіснай прадмове да Евангелля. Ён высока цаніў «зацный, славный, острий, довстипный» беларускі народ, да якога адносіў i сябе. Занепакоены заняпадам нацыянальнай культуры i асветы, духоўнасці існуючага грамадства, ён звязваў яго з агульным заняпадам навукі i маралі, заклікаў паноў i духавенства дапамагчы паспалітаму люду адкрыць школы i ўзняць навуку «занедбаную». Ц. імкнуўся даказаць вялікую карысць чытання Евангелля на роднай мове як «сумы закону божиего», якое дае магчымасць лепш разумець рэлігію. Яго падыход да рэлігіі быў рацыяналістычны, талерантны. Рэлігійную адукацыю ён звязваў з ас

Нясвіж. Слуцкая брама.

ветай наогул. Евангелле адрасаваў i дарослым, i дзецям, i кальвіністам, i праваслаўным, i ўсім, хто хоча чытаць гэту частку Бібліі. У сваёй прадмове да Евангелля Ц. пісаў, што зза цяжкага матэрыяльнага становішча процідзеяння непрыяцеляў, якія здзекаваліся з яго шчырага імкнення надрукаваць кнігу, яму давялося выпусціць толькі пісанні святых Матфея, Марка i пачатак з Евангелля Лукі. Выданнем Евангелля Ц. ставіў за мэту не толькі спрыяць рэлігійнаму выхаванню, але ўзняць асвету i нацыянальную самасвядомасць беларускага народа. Асноўную прычыну цяжкага становішча i заняпаду сваёй айчыны ён бачыў у афіцыйнай палітыцы паланізацыі i акаталічвання беларусаў, у падтрымцы гэтай палітыкі мясцовымі феадаламі, якія не толькі не дапамагалі народу развіваць сваю культуру, але i самі адракліся ад таго, што калісьці было зроблена ix «фалебными предками», саромеюцца свайго паходжання i мовы. Таму, паводле Ц., «за такою нево­лею» замест «мудрости и цвичения» «оилаканая неумеетность пришла, же вжо некоторые и писмо се своим... встыдают». Даўно наспелай справай ён лічыў адкрыццё школ, у якіх выкладанне вялося б не на лацінскай ці польскай, а на беларускай мове, дастаткова багатай для выкарыстання яе ў навучальных установах. Такія школы i вывучаемыя ў ix предметы, на яго думку, павінны адпавядаць усебаковаму развіццю адукацыі на роднай мове і, значыць, усебаковаму развіццю чалавека «для лепшого розсудку», каб у ix «детки смыслы свои неяко готовали, острили и в вере прицвичали». У сваім выданні Евангелля Ц. змясціў 210 глос (слоўперакладаў), якія тлумачылі на палях кнігі незразумелыя ці малазразумелыя словы. Мяркуюць, што ў 1562 Ц. надрукаваў у Нясвіжы 2 творы С.Буднага: «Катэхізіс» i «Апраўданне грэшнага чалавека перад Богам». У Супрасльскім зборніку 16 ст. перад прадмовай да Евангелля Ц. змешчаны «Катэхизисъ, або Соума Науки детей въ христе Исусе», магчыма, тэкст падрыхтаваныю

Тв.: Предисловие [к Евангелию] // Из истории философской и общественнопо­литической мысли Белоруссии. Мн., 1962.

Літ.: ДовнарЗапольский М.В. В.Н.Тяпинский, переводчик Евангелия на белорусское наречие // Исследования и статьи. Киев. 1909. Т. 1; Карский Е.Ф. Белорусы. Т. 3. Пг., 1921; Алексютов и ч Н.А. Тяпинский и его предисловие к Евангелию // Из истории философской и общественнополитической мысли Бело­руссии. Мн., 1962; Ж у р a ў с к i A.I. Тыпы i асаблівасці глос у «Евангеллі» В.Цяпінскага // Пр. Інта мовазнаўства АН БССР. 1960. Вып. 7; Коршунаў А.Ф. Васіль Цяпінскі // Псторыя белару­скай дакастрычніцкай літаратуры. Мн., 1968. Т. 1; Галенчанка Г.Я. Васіль Цяшнскі — паслядоўнік скарынінскай справы // 450 год беларускага кнігадрукавання. Мн., 1968; Немировс к и й Е.Л. Иван Федоров в Белоруссии. М., 1979. М.Б.Батвіннік.

ЧАХОВІЦ Марцін (1532—1613)

Тэолаг i арыянскі палеміст, паэт, ідэолаг левага крыла радыкальнарэфармісцкага руху ў Вялікім княстве Літоўскім i Польшчы. Нарадзіўся ў г. Збоншынь (Польшча) у сям'і рамеснікаў. Пасля заканчэння школы яго як здольнага вучня накіравалі на сродкі заступніка ў Лейпцыгскі універсітэт, дзе ён правучыўся год. Па запрашэнні Мікалая Радзівіла Чорнага ў 1559 Ч. прыехаў у Вільню настаўнікам заснаванай пратэстанцкай школы. Тут ён актыўна ўключыўся ў жыццё радыкальнай рэфармацыі i пад уплывам прапаганды Пятра з Ганёндза пачаў адыходзіць ад памяркоўнага пратэстантызму. У чэрвені 1561 Радзівіл Чорны накіраваў Ч. ў Швейцарыю з адказнай місіяй: памірыць Ж.Кальвіна з Г.Бляндратам, якога жэнеўскі тэолаг абвінавачваў у прапагандзе ідэй М.Сервета ў Польшчы i Вялікім княстве Літоўскім. У верасні 1561 Ч. прыехаў у Цю­рих з лістамі да швейцарскіх тэолагаў i багатымі падарункамі ад шчодрага беларускага магната. За тры дні свайго знаходжання ў горадзе Ч. з дапамогай вядомага пратэстанцкага школьнага дзеяча атрымаў дэталёвае апісанне цюрыхскай гарадской школы, каб на яе ўзор стварыць школу ў Вільні. Вяртаючыся дадому, Ч., як у свой час i Пётр з Ганёндза, наведаў адну з анабаптысцкіх суполак у Маравіі i падрабязна пазнаёміўся з яе вучэннем i ладам жыцця. Відавочна, што Ч. хвалявалі сацыяльныя ідэі анабаптыстаў. Пасля вяртання ў Вільню ён атрымаў пасаду прапаведніка ў кальвінісцкім зборы i пачаў энергічную прапаганду сацыяльнага радыкалізму: выступаў з пропаведзямі, браў удзел у сінодах беларускіх i літоўскіх антытрынітарыяў, дзе абараняў сацыяльныя палажэнні анабаптызму. Супраць Ч. выступілі памяркоўныя прапаведнікі. У 1564 на працягу трох дзён ён вёў дыспут з Мікалаем Вендргоўскім, абараняючы ідэі анабаптызму. Ч. падрыхтаваў да друку кнігу «Трохдзённая спрэчка аб хрышчэнні дзяцей», аднак смерць яго апекуна Радзівіла парушыла планы выдання кнігі, i яна выйшла толькі ў 1583. Пад націскам кальвіністаў i гарадскога магістрата Ч. пакінуў Вільню i выехаў у Полыпчу. Пасяліўся ён у Куявіі ў маёнтку свайго аднадумца Яна Немаеўскага — заможнага шляхціца, суддзі i соймавага пасла. Там яны арганізавалі арыянскую суполку. Каля 1570 пад уплывам сацыяльных ідэй Ч. Немаеўскі i група куяўскіх шляхціцаў адмовіліся ад усіх дзяржаўных пасад, прадалі свае маёнткі, маёмасць i раз­дал! грошы бедным. Ч. i Немаеўскі пераехалі ў Люблін i сталі на чале вялікай брацкай суполкі, членамі якой былі мясцовыя гараджане, шляхта, навакольныя сяляне. Пасля смерці Немаеўскага пад націскам памяркоўнага крыла арыян Ч. пакінуў сваю справу, аднак да канца жыцця вёў спрэчкі з прыхільнікамі Соцына, палемізаваў з кальвіністамі i езуітамі. У 1581 у Лос­ку (каля Валожына) ён вёў палеміку з СБудным. Ч. аўтар твора «Хрысціянскія размовы» (1575), рэлігійных песень, вершаванага выкладання Новага Запавету (1570), а таксама яго перакладу з грэчаскай мовы (1577). Веру ён лічыў асабістай справай чалавека, патрабаваў рэлігійнай верацярпімасці, выступаў супраць феадальнакаталіцкай рэакцыі i езуітаў на Беларусі. Выступаў супраць феадальнага ладу, прыгонніцтва, адмаўляў свецкую ўладу, войны, царкву.

Літ.: Подркшин С.А. Реформация и общественная мысль Белоруссии и Литвы: (Вторая пол. XVI — нач. XVII в.). Мн., 1970.

ЯГАЙЛА [у хрышчэнні — Якаў, у каранацыі на польскі трон — Уладзіслаў II; 1348(?) — 1.6.1434]

Вялікі князь Вялікага княства Літоўскага ў 1377—92, кароль Польшчы ў 1386—1434. Сын Альгерда (малодшы з

11 яго сыноў) i цвярской князёўны Ульяны, унук Гедзіміна. Заснавальнік дынастыі Ягелонаў. На велікакняжацкі прастол прызначаны воляю бацькі. Быў саюзнікам Залатой Арды, аднак у час Кулікоўскай бітвы 1380 не аказаў дапамогі Мамаю. У 1380 заключыў сепаратныя пагадненні з Тэўтонскім i Лівонскім ордэнамі, апошняму перадаў землі Жмудзі. Аднак пастаянныя пагрозы з боку крыжакоў i Маскоўскага княства вымусілі Я. пайсці на саюз з Полыпчай. У 1386 Я. ажаніўся з польскай каралевай Ядвігай (каранавана ў 1384). i выбраны каралём Польшчы. Напярэдадні каранацыі ён вымушаны быў паўторна прыняць хрышчэнне (у праваслаўі быў хрышчаны пад імем Якава) паводле каталіцкага абраду пад імем Уладзіслава. Пры каранацыі абяцаў аб'яднаць сваю дзяржаву з Польшчай, далучыць да рымскакаталіцкай царквы не толькі язычніцкую Жмудзь, якая складала каля 8% насельніцтва

Шлюб Ягайлы з Ядвігай.

княства, але i праваслаўных беларусаў. У 1377 заключыў з Полыичай т. зв. Крэўскую унію (у замку Крэва, цяпер Ашмянскі рн). У саюзе з БеларускаЛітоўскай дзяржавай палякі бачылі за­лог утварэння вялікай i магутнай Польшчы, сродак уратавання сваей краіны ад анархіі, што ўзнікла ў перыяд міжкаралеўя. У хуткім часе пасля каранацыі i падпісання Крэўскай уніі Я. з Ядвігай прыехалі ў Вільню, дзе знішчылі язычніцкія сімвалы (непагасны агонь у гонар Перуна, абагаўляемых змей, высеклі свяшчэнныя гаі), раздавалі навахрышчаным белыя суконныя світкі, скураныя боты i грошы (таму асобныя язычнікі хрысціліся па 2 разы i больш). У Вільні Я. заснаваў каталіцкія біскупства i 7 плебаній (прыходаў). У час паездак па Беларусі ён закладваў касцёлы i кляштары, напр., у мяст. Абольцы (Талачынскі рн), в. Быстрыца (Астравецкі рн), якія пашыралі тут каталіцкую веру. Вяртаючыся ў Польшчу, Я. пакінуў намеснікам у Літоўскай Русі свайго бра­та Скіргайлу. 3 мэтай умацавання сваёй апоры i пашырэння каталіцтва сярод феадалаў БеларускаЛітоўскай дзяржавы Я. выдаў у 1387 прывілей, паводле якога феадалам, што прынялі каталіцтва, даваліся дадатковыя правы i вольнасці. Гэта выклікала незадавальненне праваслаўных феадалаў Беларусі i часткі Літвы, што выкарысталі князі Кейстут i яго сын Вітаўт. Я. зняволіў ix у Крэўскім замку, дзе Кейстут памёр, a Вітаўт уцёк адтуль i з дапамогай крыжацкага войска захапіў уладу ў Вялікім княстве Літоўскім, a Скіргайлу саслаў намеснікам у Кіеў. Зімой 1390 войскі Я. пасля 10дзённай аблогі авалодалі Брэсцкім замкам, які абаранялі воіны Вітаўта. У выніку кампраміснага Остраўскага пагаднення 1392 Я. адмовіўся ад велікакняжацкай пасады i прызнаў пажыццёвым гаспадаром (вялікім князем) БеларускаЛітоўскай дзяржавы Вітаўта (у хрышчэнні Аляксандр), а сам застаўся ў Каралеўстве Польскім. У 1387 яго намаганнямі да Польшчы далучана частка Галіцкай Русі, што да таго належала Венгрыі. У 1400 ён рэарганізаваў Кракаўскі універсітэт (заснаваны ў 1364 Казімірам III) на ўзор Парыжскага універсітэта i з таго часу ён называецца Ягелонскім. На працягу 1409—11 Я. вёў «вялікую вайну» супраць нямецкіх рыцараў, якія захапілі паўночнаўсходнія землі Польшчы. У час Грунвальдскай бітвы (22.7.1410) ён узначальваў усе саюзныя войскі (91 харугва, каля 32 тыс. чалавек). У выніку гэтай бітвы армія крыжакоў была разгромлена i фактычна перастала існаваць, загінула 50 тыс. нямецкіх рыцараў, у т.л. гросмайстар У.Юнгінген. Вынікі перамог: замацаваны Тарунскім мірам 1411. Гэ­та спыніла агрэсію Тэўтонскага ордэнс i абумовіла яго хуткі заняпад як дзяр­жавы, садзейнічала эканамічнаму развіццю Польшчы i БеларускаЛітоўскай дзяржавы, якія атрымалі магчымасць шырэй удзельнічаць у міжнародным гандлі на Балтыйскім моры.

На Гарадзельскім сойме 1413, які юрыдычна замацоўваў саюз Вялікага княства Літоўскага i Польшчы, был: вырашана, што Вялікае княстві Літоўскае без волі караля i сената не выбірае сабе князя, у сваю чаргу Польшча без ведама Вялікага княства

Абоз Ягайлы. 3 малюнка 19 ст.

Літоўскага не выбірае сабе караля. Адна з грамат гэтай уніі прадугледжвала прыём у польскія гербавыя брацтвы 47 сем'яў феадалаў БеларускаЛітоўскай дзяржавы. Адначасова Я. i Вітаўт абяцалі прызначаць на дзяржаўныя пасады пераважна феадалаўкатолікаў, якія прынялі польскія гер­бы, i даваць ільготы каталіцкім установам. Але унія гарантавала захаванне адасобленасці ўлады вялікага князя. Гэтым пакладзены пачатак палітычнага саюзу Польшчы з БеларускаЛітоўскай дзяржавай. Пасля смерці Вітаўта вялікім князем у БеларускаЛітоўскай дзяржаве стаў брат Ягайлы Свідрыгайла, які быў заступнікам праваслаўнай царквы i распачаў вайну з Польшчай. Супраць яго выступіў падтрыманы палякамі брат Вітаўта Жыгімонт Кейстутавіч, які абвясціў сябе вялікім князем, a Свідрыгайлу выгнаў у Малдавію. Я. абяцаў, што не будзе ператвараць праваслаўныя цэрквы ў касцёлы, дасць усім свабоду веравызнання i пакіне ўсе саслоўі ў ix правах. Я. памёр на 86м годзе жыцця ў час міжусобіц паміж Свідрыгайлам i Жыгімонтам I. Ад першых дзвюх жонак

(Ядвігі i Ганны) Я. не меў дзяцей, ад жонкі Соф'і Друцкай меў 2 сыноў — Уладзіслава i Казіміра. Першы сын у 10гадовым узросце быў выбраны каралём Польшчы (пад апекаю маці) пад імем Уладзіслава III, у 15гадовым узросце стаў каралём i Венгры i, a ў 21 год загінуў у баі супраць туркаў пад Варнай. Другі сын у 1440 выбраны вялікім князем Вялікага княства Літоўскага, a ў 1444 пад імем Казіміра IV выбраны каралём Польшчы. 48гадовае караляванне Я. было перыядам значных палітычных, эканамічных i культурных поспехаў у гісторыі Поль­шчы i Вялікага княства Літоўскага. Псторыкі славяць Я. за шчодрасць, цвярозасць (піў толькі ваду), аднак папракаюць за тое, што занадта прыслухоўваўся да парад вяльможаў i шляхты.

Літ.: Хроника Быховца. М., 1966; Смирнов М.П. ЯгеллоЯковВладислав и первое соединение Литвы с Польшею. Ч. 1. Одесса. 1968. І.П.Хаўратовіч.