Павел 3 візны
Радыкальны сацыёлаггуманіст, антытрынітарый 16 ст. Быў віленскім суперінтэндантам, «міністрам». Іншых біяграфічных звестак пра яго амаль не захавалася. Як ідэолаг антыпрыгонніцкай парты i беларускіх i літоўскіх антытрынітарыяў рашуча выступаў на сінодзе ў Іўі (1568) супраць феадальнай эксплуатацыі i прыгоннай залежнасці сялян. Асуджаў існуючую сацыяльную несправядлівасць i тых, хто «валодаў падданымі», трымаў нявольную чэлядзь у рабстве. Лічыў, што гэта супярэчыць слову Божаму, што «праведнаму не трэба мець падданых, а тым больш рабоў i рабынь. Гэта язычніцтва — панаваць над сваім братам, карыстацца яго потам i кроўю». Падкрэсліваў, што «Бог з адной крыві стварыў увесь род чалавечы, таму ўсе мы роўныя; і, калі ўсе мы з адной крыві, значыць, мы ўсе браты; i калі мы браты, то як можа брат над братам панаваць?» Быў упэўнены, што панаванне над людзьмі пайшло ад злога чалавека, якога звычайна называлі тыранам. Гаварыў пра вялікія падаткі, якія вымушаны былі плаціць сяляне, ix дрэннае харчаванне i цяжкую працу на паноў без адпачынку.
Літ.: Подокшин С.А. Реформация и общественная мысль Белоруссии и Литвы (Вторая половина XVI—нач. XVII в.). Мн., 1970. С. 121 — 122.
ПАВЕНСКІ Пётр, гл. Скарга Пётр
ПАЦЕЙ Іпацій (свецкае імя Адам Львовіч; 1541—1613)
Пісьменнікпалеміст, дзяржаўны, палітычны i царкоўны дзеяч Вялікага княства Літоўскага. Нарадзіўся на Брэстчыне. Скончыў Кракаўскую акадэмію. Быў каралеўскім сакратаром. У 1580—89 брэсцкі земскі суддзя, з 1589 сенатар Рэчы Паспалітай i брэсцкі кашталян. У 1590 пастрыгся ў манахі i ў 1593 узначаліў УладзіміраБрэсцкую епіскапскую кафедру. Неаднаразова мяняў веравызнанне i палітычнарэлігійныя погляды. 3 1599 кіеўскі уніяцкі мітрапаліт. Адзін з арганізатараў i ідэйных натхняльнікаў Брэсцкай царкоўнай уніі 1596. Вядомы як аўтар палемічных твораў на беларускай i польскай мовах у абарону уніі («Унія...», 1595; «Размова берасцяніна з братчыкам», 1603; «Уваскрэшаны Налівайка», 1607; «Ерасі, невуцтва i палітыка папоў i мяшчан віленскага брацтва», «Гармонія...», «Рэляцыя», усе 1608), вялікай колькасці прамоў i павучанняў. Яго лісты да князя Астрожскага сталі прычынай палемікі П. з Клірыкам Астрожскім, у вышку чаго ён выдаў «Водпіс на ліст нейкага Клірыка Астрожскага безыменнага» (1599). Мяркуюць, што яму належыць «Антырызіс» (1599).
Кніга «Унія...» з'явілася пасля таго, як П. разам ca сваім аднадумцам К.Тарлецкім, маючы дамоўленасць з каралём Жыгімонтам III Вазай адносна ўмоў царкоўнай уніі, накіраваўся ў Рым, дзе тайна ад сваёй духоўнай паствы прысягнуў папе Кліменцію VIII на вечны саюз з каталіцкай царквой. Змова стала вядомая i выклікала абурэнне праваслаўных. Тады, каб апраўдаць пераход ад уніяцтва, П. выступіў у друку з гэтай кнігай, у якой найперш імкнуўся даказаць, што паміж каталіцкім i праваслаўным веравызнаннямі існуе толькі ўяўная розніца i склалася яна ў выніку прапаведніцкай дзейнасці невукаў, не дасведчаных у справах царквы i гісторыі яе развіцця. Разам з тым П. даволі аб'ектыўна паказаў цяжкае становішча праваслаўнай царквы, неадпаведнасць яе духавенства свайму прызначэнню, пазнаёміў чытачоў з атмасферай жорсткай рэлігійнай, нацыянальнай i антыфеадальнай барацьбы праваслаўнага насельніцтва Беларусі i Украіны, адначасова выказаў i свае адмоўныя адносіны да гэтай барацьбы. Яго абураў кантроль праваслаўных
К.Тарлецкі i І.Пацей у рымскага папы. 3 малюнка 19 ст.
брацтваў над дзейнасцю епіскапаў. 3 гневам ён абрынуўся на просты народ, які ў яго інтэрпрэтацыі выступаў носьбітам бунтарскіх настрояў. Тым самым П. адмаўляў народу ў праве мець свае думкі, меркаванні ў пытаннях багаслоўя i царкоўнай арганізацыі зза поўнай некампетэнтнасці i пагардліва кідаў выклік паспрачацца ў пытаннях багаслоўскай навукі. Адзін з тых, хто прыняў выклік i распачаў палеміку з П., быў Зізаній. Адказам на пагарду да традыцый праваслаўя з'явіліся таксама выступленні гарадскіх нізоў Вільні, Гродна i інш.
Літ.: Псторыя беларускай літаратуры. Старажытны перыяд. Мн., 1985. С. 209— 210.