2. Narząd smaku
Narządem smaku są kubki smakowe rozmieszczone głównie na języku oraz w mniejszej liczbie w błonie śluzowej podniebienia, migdałków, gardła i nagłośni. Na języku kubki smakowe występują w tzw. brodawkach smakowych okolonych, liściastych, grzybowatych.
Biologiczną funkcją receptorów smaku jest określenie przydatności pokarmu do spożycia oraz pobudzenie wydzielniczej czynności gruczołów układu pokarmowego. Kubki smakowe reagują na pięć rodzajów smaków: słodki, gorzki, kwaśny, słony i ummami (smak mięsny). W kubku smakowym znajdują się receptory zaopatrzone w mikrokosmki skierowane do otworu smakowego. Receptory te są drażnione przez substancje rozpuszczone w wodzie lub ślinie dlatego dla odczuwania smaku istotne jest odpowiednie nawilżanie śliną suchego pokarmu. Podrażnienie receptorów wywołuje impuls nerwowy, który jest przewodzony do ośrodków smakowych w płcie ciemieniowym w korze mózgowej.
Każdy kubek smakowy zawiera receptory wrażliwe na wszystkie pięć smaków, dlatego odbieramy je całą powierzchnią języka. Z tego powodu nie można stworzyć mapy lokalizacji odczuwania poszczególnych smaków na języku.
3. Narząd węchu
Okolica węchowa znajduje się w górnej części jamy nosowej. U człowieka powierzchnia okolicy węchowej wynosi około 4 cm2. Okolicę węchową wyściela nabłonek węchowy, który jest zbudowany z komórek węchowych zaopatrzonych w rzęski. Komórki węchowe reagują na substancje lotne (gazowe) rozpuszczalne w śluzie pokrywającym nabłonek węchowy. Wykazują one większą wrażliwość w porównaniu z receptorami smaku. Przypuszcza się, że człowiek jest w stanie rozróżnić około 3000 zapachów. Aksony komórek węchowych tworzą około 20 nici węchowych. Przechodzą one przez otwory w kości sitowej. Włókna węchowe łączą się i tworzą nerwy węchowe (I para nerwów czaszkowych), które dochodzą do opuszek węchowych. Opuszki węchowe są częścią podstawy półkul mózgowych.
Biologiczna funkcja powonienia człowieka jest związana z funkcjonowaniem narządów trawiennych. Wrażliwość na zapachy wzrasta w okresie odczuwania głodu. Węch jest jednak zmysłem, który szybko ulega adaptacji. Oznacza to, że przy długotrwałym działaniu bodźca wrażliwość receptorów szybko maleje.
4. Narząd słuchu I równowagi – ucho
Narządem słuchu i równowagi jest ucho. Ucho reaguje na dźwięki i na zmianę pozycji ciała. Ucho ludzkie odbiera dźwięki od 20 - 20 000 Hz. Jest najwrażliwsze na dźwięki o częstości 500 - 5000 Hz. Ucho zbudowane jest z trzech części: ucha zewnętrznego, ucha środkowego i ucha wewnętrznego.
Ucho zewnętrzne tworzą:
małżowina uszna – to fałd skórny, wewnątrz którego występuje chrząstka sprężysta (nie posiada jej tylko płatek ucha). Małżowina uszna wychwytuje ze środowiska fale akustyczne i kieruje je do przewodu słuchowego;
przewód słuchowy zewnętrzny – rozpoczyna się otworem słuchowym. W początkowym odcinku ma szkielet zbudowany z chrząstki. Następnie szkielet chrzestny przechodzi w szkielet kostny (kość skroniowa). Szkielet przewodu słuchowego pokrywa skóra częściowo pokryta włosami, które zatrzymują zanieczyszczenia. Przewód słuchowy zamyka błona bębenkowa, która oddziela ucho zewnętrzne od ucha środkowego. W skórze przewodu słuchowego znajdują się liczne gruczoły łojowe produkujące woskowinę. Woskowina natłuszcza błonę bębenkową chroniąc ją przed wysychaniem i utratą elastyczności.
Ucho środkowe tworzą:
jama bębenkowa wypełniona powietrzem. Znajdują się w niej trzy kosteczki słuchowe;
kosteczki słuchowe: młoteczek, kowadełko, strzemiączko – są połączone stawowo, przenoszą drgania fal akustycznych z błony bębenkowej do ucha wewnętrznego oraz dwudziestokrotnie wzmacniają ich siłę. Młoteczek łączy się z błoną bębenkową. Strzemiączko przylega do błony okienka owalnego. Umożliwia to przekazywanie drgań błony bębenkowej endolimfę wypełniającą ślimak błoniasty (rys. XX oraz rys. XX A);
trąbka słuchowa Eustachiusza – jest to przewód, który łączy jamę bębenkową z częścią nosową gardła. Jej funkcja polega na wyrównywaniu ciśnienia po obu stronach błony bębenkowej.
Rys. XX. Schemat budowy ucha. 1 – małżowina uszna, 2 – kość skroniowa, 3 – przewód słuchowy zewnętrzny, 4 – błona bębenkowa, 5 – kosteczki słuchowe, 6 – jama bębenkowa, 7 – trąbka Eustachiusza, 8 – kanały półkoliste 9 – przedsionek, 10 – ślimak kostny
Ucho wewnętrzne jest zbudowane z dwóch struktur: błędnika kostnego (rys. XX oraz rys. XX B) oraz znajdującego się w nim błędnika błoniastego. Między ich ścianami występuje przestrzeń wypełniona płynem nazywanym perylimfą. Perylimfa za pośrednictwem kanałów łączy się z płynem mózgowo-rdzeniowym. Błędnik kostny to system kanałów i przestrzeni występujący w kości skroniowej. Składa się z przedsionka, trzech kanałów półkolistych (łukowato wygięte kanały położone w płaszczyznach prostopadłych do siebie) i ślimaka kostnego.
Błędnik błoniasty składa się z:
woreczka i łagiewki – są to struktury położone w przedsionku. W woreczku i łagiewce zlokalizowane są plamki statyczne. Plamko statyczne tworzą orzęsione komórki nabłonka zmysłowego oraz kamyki błędnikowe (otolity) zbudowane z węglanu wapnia i fosforanu. Rzęski oraz otolity są zanurzone w galaretowatej substancji – błonie kamyczkowej;
trzech przewodów półkolistych – przewody półkoliste leża w kanałach półkolistych. W końcowych odcinkach rozszerzają się i tworzą bańki, które zawierają grzebienie bańkowe. Są to skupienia orzęsionych komórek nabłonka zmysłowego. Przewody półkoliste są wypełnione płynem – endolimfą;