10

Narządy zmysłów

XII. Narządy zmysłów

Organizm człowieka odbieraj bodźce ze środowiska zewnętrznego i wewnętrznego za pośrednictwem receptorów. Receptory mogą być pojedynczymi komórkami lub tworzyć zespoły o złożonej budowie nazywane narządami zmysłów. Narządami zmysłów człowieka są:

1. narząd wzroku;

2. narząd słuchu i równowagi;

3. narząd powonienia;

4. narząd smaku.

1. Narząd wzroku – oko

Budowa i działanie oka pozwala rozróżnianie barw i natężenia światła, co pozwala na określenie odległości przedmiotów od patrzącego oraz ocenę ich rozmiaru i kształtu.

Oko zbudowane jest z gałki ocznej oraz narządów dodatkowych, do których należą: mięsnie poruszające gałką oczną oraz ochraniające ją brwi, powieki i gruczoły łzowe.

Gałka oczna leży zagłębieniu trzewioczaszki nazywanym w oczodołem. Otaczają ją dwa fałdy skórne nazywane powiekami (powieka dolna i górna). Powieki zakończone są rzęsami. Wewnętrzna powierzchnia powiek jest pokryta spojówką. Spojówka jest silnie unaczyniona i zawiera liczne gruczoły śluzowe. W wewnętrznych katach oczu znajdują się gruczoły łzowe produkujące łzy. Łzy chronią oko przed wysychaniem. Mają też właściwości bakteriobójcze, ponieważ zawierają lizozym – substancję, która rozpuszcza ściany komórek bakteryjnych. Powieki, gruczoły łzowe oraz znajdujące się ponad oczodołem brwi chronią gałkę oczną przed urazami mechanicznymi i wysychaniem.

Gałka oczna jest przymocowana do oczodołu przez sześć mięśni poprzecznie prążkowanych. Odpowiadają one za ruchy gałki ocznej. Dodatkowy miesień odpowiada za opuszczanie i podnoszenie powieki.

1.1. Budowa gałki ocznej

Gałka oczna jest zbudowana z trzech błon, które w jej tylnej części silnie do siebie przylegają (tabela XX oraz rys. XX).

GAŁKA OCZNA
błona zewnętrzna (błona włóknista)	błona środkowa (błona naczyniowa)	błona wewnętrzna (siatkówka)
1) twardówka – pokrywa 2/3 gałki ocznej, jest zbudowana z tkanki łącznej włóknistej, nadaje oku kształt; 2) rogówka pokrywa 1/3 gałki ocznej, jest to przeźroczysta błona, która przepuszcza światło.	1) naczyniówka – cienka błona zawierająca liczne naczynia krwionośne; 2) ciało rzęskowe – jest zbudowane mięśni rzęskowych (mięśnie gładkie), które otaczają soczewkę oraz z wyrostków rzęskowych. Ciało rzęskowe wytwarza płyn wodnisty wypełniający komorę przednią i tylną oka oraz reguluje kształt soczewki ; 3) tęczówka – zawiera barwnik, który decyduje o kolorze oczu. Otwór w tęczówce nazywamy źrenicą. Źrenica rozszerza się przy słabym oświetleniu, a zwęża przy silnym regulując ilość światła, która pada na siatkówkę. Proces ten kontroluje autonomiczny układ nerwowy.	siatkówka jest zbudowana z dziesięciu warstw. Najważniejsze z nich to: 1) warstwa barwnikowa – warstwa komórek, które pochłaniają promienie świetlne oraz zapobiegają ich odbiciu i rozproszeniu. 2) warstwa czopków i pręcików Pręciki to receptory widzenia nocnego, reagują na słabe natężenie światła, odpowiadają za widzenie kształtu i ruchu obiektów. Czopki to receptory, które reagują na barwę światła, odpowiadają za widzenie szczegółów budowy obiektów; 3) warstwa zwojowa – zbudowana z neuronów, których aksony tworzą nerw wzrokowy.

Tabela XX. Budowa gałki ocznej

W gałce ocznej wyróżniamy dwie komory (rys. XX):

1. komorę przednią, która występuje miedzy rogówką a soczewką.;

2. komorę tylną, która występuje między tylną powierzchnią tęczówki a przednią powierzchnią soczewki.

Obie komory są wypełnione cieczą wodnistą, która odżywia soczewkę i rogówkę. Wnętrze gałki ocznej wypełnia galaretowata substancja nazywana ciałem szklistym. Ciało szkliste nadaje oku kształt i bierze udział w regulacji ciśnienia wewnątrz gałki ocznej.

Ważnym elementem budowy gałki ocznej, który nie należy do żadnej z błon jest dwuwypukła soczewka, skupiająca promienie światła, które padają na siatkówkę. Soczewka jest elastyczna. Krzywizna soczewki zmienia się w zależności od odległości obserwowanych przedmiotów. Za zmiany krzywizny soczewki odpowiada skurcz mięśnia rzęskowego.

Rys. XX. Schemat budowy gałki ocznej: 1 – ciało rzęskowe, 2 – tęczówka, 3 – soczewka, 4 – źrenica, 5 – komora przednia oka, 6 – rogówka, 7 – komora tylna oka, 8 – ciało szkliste; 9 – tacza nerwu wzrokowego, 10 – nerw wzrokowy 11 – plamka żółta, 12 – siatkówka, 13 – naczyniówka, 14 – twardówka,